Zawl Tling Le Ngam Bawm Tuanbia.

ZAWL TLING LE NGAM BAWMZAWL TLING LE NGAM BAWM
Hlan lio ah khua pakhat ah miphun tampi an rak um. Bawi phun a simi nih fanu pakhat an rak hrin i a min ah Zawl Tling tiah an rak sak. Michia phun a simi nupa hna nih fapa pakhat an hrin ve i a min ah Ngam Bawm tiah an sak ve. Zawl Tling cu bawi fanu a si hlei ah a mui zong aa dawh ngaingai. Nam Bawm zong cu mipum rua ttha, midawh, michuak thiam a si, aa lek ngaingai ve.
Cu hna pahnih cu an hun zat i ngaknu tlangval an hung si tikah an i duh ngaingai. Asinain hlan lio ahcun bawi fa le michia fa cu tthit khawh a si lo caah Zawl Tling cu Ngam Bawm he i ton kho hna hlah seh, tiah rumro in an khen.
Cu tikah Zawl Tling cu a lung a rawk tuk i Ngam Bawm zuun in a zaw. Ngam Bawm he i tonnak caan a um lo caah zuun a zawtnak cun hring tlum in a tlum thluahmah ko. Zawl Tling nu le pa um lo karah hin Ngam Bawm cu Zawl Tling te inn ah a va kal i an inn chaklei vampang awng in a kutdongte hi a hei hrolh i, Zawl Tling nih cun a rak dawp tawn. Mah ti i Ngam Bawm kutdong a dawp khawh zan ah cun a hna a ngam deuh tawn i a dam deuh tawn.
Cu bantuk in Zawl Tling nih Ngam Bawm kutdong vampang awng in a dawppiak tawn ti kha a nu le a pa nih an theih tikah an thin a hung ngaingai i an khen chinchin. Ngam Bawm cu an inn ah a hun in an hunter duh hrimhrim lo. Zawl Tling cu Ngam Bawm kut dawp lo in saupi a um i a zuun a zawtnak cu a zual chin lengmang i a thi.
Zawl Tling ruak cu an suan i, “Ngam Bawm nih a ruak a rak humh ahcun kan thah lai, hum hlah seh,” tiah an ti, Ngam Bawm cu Zawl Tling ruak humh cu a duh ngaingai ve ko nain kan thah lai an ti caah cun a hum ngam lo. An inn khan Zawl Tling ngaih in a rak ttap lengmang.
Zawl Tling thlaan cu an cawh i a dih tikah a ruak cu kan vui lai an vun ti i a ruak zualnak puan an vun remh ah khin a ruak cu a tthang ciammam i a ruak zualnak puan nih cun a za ti lo. Ruakhum vialte cu an khuaruah a har dih i, “Ngam Bawm Vung au ta u law a ruak hi rak tawng ta seh,” tiah an vansan hnu ah an va auh. Ngam Bawm cu a ra i Zawl Tling ruak pawngah a tthu i hitihin ttah hla a lawh.
“Ka thai Zawzawl aw,
Ka thai Zawzawl aw,
Nang limsianu ah cang aw la,
Kei limsiapa ah cawng aw ning,
Kawm kawm khat ah
Kan khumh tti tawn hna seh law,”
tiah a ttap i Zawl Tling ruak cu a vun hnamh i a kut in a cul thluahmah. Mah bantuk ttah hla a lawh i a kut in a vun cul cangka te cun Zawl TLing ruak cu a vung zawr dih i a ruak zualnak puan cun an zual khawh. Ruak hmumi vialte cu an khuaruah a har dih. Mah cangkate cun Ngam Bawm cu Zawl Tling nu le pa nih cun “kal zokzok seh,” tiah an dawi. Ngam Bawm cu a ttah pah in an inn ah a kal.
Zawl Tling ruak cu kan vui cang lai tiah innchung cun an chuahpi i a ruak cu a tthang hoi i innka ah aa tlum ti hoi lo. Zei ti tuah awk an hngal ti lo i, “Ngam Bawm cu vun au tthan ko u,” tiah an ti an vun auh tthan.
Ngam Bawm cu a ngaihchiat bute in a hung kal tthan i Zawl Tling ruak pawngte ahcun a vun tthu i, ttah hla cu hitihin a lawh tthan i a ttap.
“Ka thai Zawzawl aw,
Ka thai Zawzawl aw,
Vokrialnu ah cang aw la,
Voklapa ah cang aw ning,
Kawm kawm khat ah
Kan khumh tti tawn hna sehlaw,”
tiah a ttap i a ruak cu a vun zun i a muai thluahmah. Mah cangka cun a ruak cu a zawr i innka cun an chuahpi khawh. Ngam Bawm cu Zawl Tling nu le pa nih cun an dawi hoi i an inn ah a ttah bu in a kal.
Zawl Tling ruak cu thlaan ah an kalpi. Kan vui lai an ti ah khin a ruak cu a tthang tthan hoi i a thlaanka ah aa tlum ti hoi lo. A ti awk an hngal ti lo i, “Ngam Bawm cu an va auh tthan, Ngam Bawm cu thlaan ahcun a ngaihchiat bu cun a ra i Zawl Tling ruak cu hitihin ttah hla a lawh.
“Ka thai Zawzawl aw,
Ka thai Zawzawl aw,
Arpinu ah cang aw la,
Arhlipa ah cang aw ning,
Chiar chiar khat ah
Kan khumh tti tawn hna sehlaw,”
tiah a ttap i a ruak cu a vun zun thluahmah. Mah cangka te cun a ruak cu a zawr thliahmah i thlaan chungah cun an vui khawh. Ngam Bawm cu ngaihchiat le lungkuai bute in an inn lei ahcun a kal tthan.
Ngam Bawm nih cun Zawl Tling thlaan kamah cun pangpar dawhdawh a phun kip a cin. Pangpar hna cu an hung par i thlan cu aa dawh ngaingai. Mithi khua in Zawl Tling nih cun sazawte kha, “Vung kal law ka thlan i Ngam Bawm cinmi pangpar dawhdawh khi va ttawt tuah,” tiah a fial. Sazawte nih cun zan fate pangpar cu a va ttawh i Zawl Tling cu a pek tawn.

Ngam Bawm nih zan fate pangpar aa ttawh tawn kha a hngalh tikah, “Aho nih dah ka pangpar cinmi hi a ttawh tawn hnga ti hngalh a duh caah zan ah a bawh. Khuamuika thinghmui misapalh tikah khin sazawte cu a ra i pangpar cu a ttawh. Ngam Bawm nih cun a zuan hnawh i, “Kan thah lai. Ano nawl in dah ka pangpar cinmi na ttawh,” tiah a ti i kawngthun aa zuh i sawh a zalh. Sazawte nih cun, “Ka that hlah, na thainu Zawl Tling nih, ‘Va ka ttawhpiak” a ka ti caah pei ka ttawh ko cu,” tiah a ti. Sazawte bia kha a theih tikah Ngam Bawm cu aa lawm ngaingai i, “A si ahcun ka thai Zawzawl sinah cun na kalpi kho hnga maw?” tiah a ti. Sazawte nih, “Kan kalpi khawh ko lai. Asinain lungpang thingpang lakah ka zuang ka kai lai i na ttih tuk lai caah na kal ngam lai lo,” tiah a ti. Ngam Bawm nih cun, “Ka ttih hrimhrim lai lo, na zuannak paoh ah ka zuang ve lai i, na kainak paohah ka kai ve ko lai,” tiah a ti i sazawte mei cu fekte in aa tlaih i a zulh.

An kal lengmang i Zawl Tling sinah cun an va phan. Zawl Tling le Ngam Bawm cu an i hmuh cangkate an i kup, an i rek i an i hnam i an ttap. Mithi khua ah cun Ngam Bawm le Zawl Tling cu hnangamte in an um.
Ni khat cu Zawl Tling nih, “Kan lo vom nih a ei kan dawi lai,” tiah a ti hna. Ramlak an phak in khan an haw. Ngam Bawm hmai ahcun lungsil nupa pahnih an ra i, “Ngam Bawm vom nih aan seh lai kha,” tiah fak piin an au. A pawngkam a zoh lengmang i zeihmanh a hmu lo. Lungsil nupa aa zulmi lawng a hmuh hna i chaikuk in a sawh hna i an thi. Mithi cu Ngam Bawm nih vom a kan kahpiak tiah an i lawm ngaingai. Vahla an thlawrh. Ngam Bawm cu a nih a chuak i, “Nan hrut maw zei hen dah?” tiah a ti hna.

A hnu ah nga kan chuk lai tiah tiva ah an kal tthan, tiva an phak cun hru cu an den. Ruahnah an hung vuan i nga tampi, an ti i an tlaih hna. Ngam Bawm cu ruahnah kha an phawt ve i nga a si ttung lo, tiah aa phorh duh lo i a hlonh dih. A paiper tlang ah hnah khat te aa tenhmite he inn ah a tlung. Ngam Bawm cu inn a phak tikah a paiper cu Zawl Tling nih a rak cawi i ruahnah cu nga tiah a lak. Ngam Bawm nih cun, “Nga a si ttung lo, rua hnah pei a si ko cu,” tiah a ti. Zawl Tling cu a khuaruah a har ngaingai. Cucaah Zawl Tling nih, “Ngam Bawm, minung sinah va kirtthan law arnak vaa hmanh. Arsa cu va chuang law makphek le khachuan va paih. Kaanphir cungah tahtlem va khanh law a tangah sapaw vaa phah law, cu cungah cun va it,” tiah a ti.
Ngam Bawm cu minung sinah cun a kir tthan i Zawl Tling i bia a chimh bantuk te cun a tuah. Saphaw aa phahmi cungah cun a it. A ih cangkate in arpi pakhat kaanphir cungah cun a hung zuang i tahtlem cu a vun lamh. Tahtlem cu a vung tla i Ngam Bawm cu a thinhmaka ahcun tleng phut in a sawh i a thi colh ve.
Ngam Bawm thlarau cu mithi khua ah cun a vung kal. Zawl Tling nih mithi khua cun a rak don i lunglawmte in an i tong. Mithi khua an vung phak tikah cun lungsil lu kha vom lu in a hmuh ve cang i, “Mah vompi hi aho kahmi dah a si?” tiah a hal. Zawl Tling nih cun, “Nangmah kahmi a si,” tiah Ruahnah zong cu nga in a hmuh ve cang.

Zawl Tling le Ngam Bawm cu mithi khua ahcun an i nuam ngai nain sau um duh lo in ttekbu ruangah an i cang. Cu ttekbu ruang cu an i ngerh i mi nih an hmuh tikah hin, “Mahhi ttekbu ruang taktak a si lo,” tiah an ti i nam in an pheh i mei ah an paih. Mei nih cun a kangh i meidap ah a cang. Cuka hmun cu tilipi ah a cang. Zawl Tling le Ngam Bawm cu nga ah an i cang i tili chungah cun an i zulkhal lengmang. Cu nga hna cu mi nih an tlaih hna i mei ah a rawh hna. An mit cu a puak ciammam i van ah an kai. Van cu an phan i fitlaw le deirel ah an i cang. Zawl Tling le Ngam Bawm cu atu tiang van ah khin an um ko.
An i duhnak hmual langhternakah hla phuahtupa nih tthutpum hla in hitihin a phuah.
Tthutpum
“Tluang dang le tluang dang in
Aan biak ton har riangmang
Kan mit i tong seh ti kn ci kaw
Van lai arfi ttial cuan law.”
Credit: harmontlang

Khrihfa Sullam.

Khrihfa sullam
------------------
Khrihfa timi cu Bawi Jesuh bantuk in a nungmi tinak a si. Cun a pahnih nak a sawh duh chan mi cu "Khrih i a fa" tinak a si fawn. A hlan lio pi i Khrih zultu hna an nun hi zeitluk in dah a rak dawh tiah cun pakhat le pakhat an thil an ngeih mi chuun te kha pakhat le pakhat an i cheu an i pe i an pawng kam i a um mi micheu hna nih an zoh tik hna ah an khuruah a har tuk i cucaah "Khrih fa pei an si hi, khrih bantuk in pei pakhat le pakhat an i daw hi" tiah an ti hna i cucu khrihfa thawh kehnak a si. Cucaah cun Khrihfabu pakhat ah rem lonak a um chung paoh cu Bawi Jesuh a bau tinak a si ko.
LAIMI KHRIHFA THAWHKEHNAK
===========================
Laimi Khrihfa thawhkehnak cu Rev. Carson, Laura Carson le Dr. East, hi hna pathum chungah hin hram a bunh caah tlamtling deuh in an kong ttial tthan a si.
Arthur E. Carson
Rev. Arthur Carson cu August 6, 1860 ah a chuak. Tlakrawh inn sak le lunginn sak a thiam ngaingai mi lehtama zungthiam a si. A pa cu mi ngandam lo mi-ngor a si caah kum 16 a si ah innchungkhar nun pawcawmnak ttuanvo kha amah cungah a tla. Kum 17 a si ah a lung aa thleng I an khua Baptist Khrihfabu ah a lut. Ramdang I KHrihfa rianttuan ah Pathian nih a ka auh ti kha a lungchungah a um.
Kum 21 a si ah 1881 kum ah Carson cu Nebraska Baptist Seminary ah cacawn hram a thawk I June 1883 ah a awng. Shurtleff College ah Baibal ca cawn a peh. Baptist pastor si dingah August 29, 1885 ah Fidelity khua ah dotlaknak (ordination) an pek. June 1886 kum ah B.D. Degree Shurtleff College nih an pek.
Siangbawi Rianttuan Ah Kawlram Ah A Ra
April 6, 1886 ah American Baptist Missionary Union nih Kawlram thlanglei Prome ah siangbawi rianttuan an fial. October 14 ni ah Kawlram kal cu a thawh. December 13, 1886 ah Rangoon a phan I December 18, 1886 ah Laura Hardin he an I um. Fa pahnih Carl Hardin Carson le Max Howard Carson an ngei.
Laura Hardin
Laura cu September 28, 1858 ah a chuak. Kum 17 a si ah kum 1875 ah Cambridge Sianginn ah cachim rianttuan a thawk. Cu kum ah cun hrimhtthannak pumhnak a um I cu pumhnak ah cun a lung aa thleng. Jesuh Khrih kha a ka khamhtu le ka Bawipa a si tiah a colhlan I a kumvoi ah tipil a ing. Illinois I Berlin khua Baptist Khrihfabu pakhat ah a lut.
1881 ah Nebraska Baptist Seminary ah Baibal ca a cawng I June 3, 1883 ah a awng. July 9, 1883 ah Siangbawi rian an pek. September 29, 1883 ah Kawlram kal ah aa thawh I November 28, 1883 ah Rangoon a phan. Bassein khuapi I Ko Tha Byu, Sgaw Karen High School ah cachimh rian a ttuan, cu hnu kum 3 ah Carson he Bassein khua ah an I um.
Mission Rianttuannak Hmunlai Ah
Thayetmyo An Thim
American Baptist Missionary Union nih Rev. Carson le a nupi cu Laimi sin ah siangbawi rian ttuan awkah an thlah hna caah an I tthitum dih cangkate in Henzada ah an kal. March 1887 ah Henzada in Prome ah an I tthial. 1888 kum ah a hmasa bik Chin Mission cu Thayetmyo ah an bunh. Thayetmyo ah a ummi Laimi Chin cu “Asho Chin” tiah an ti hna. Cucu Kawlram thlanglei rawn ah a ummi Laimi Chin tinak a si. Asinain Thayetmyo ah Asho Chin sin I rianttuan kha Rev. Carson cu a lung a si lo, aa relh lo. Cucaah American Baptist Missionary Union Headquarter Boston ah hitihin ca a ttial I a kuat hna.
“Atu hika I kan um cu a khonh in America ah kan rak rat hlan I kan I lung si lo bantuk khan kan I lung si tthiamtthiam lo. Zeicahtiah kan pal rih lomi ram cu kan pin tu ah hin an um ko” tiah a ti.
Aho Khrihfabu hmanh nih siangbawi pakhat hmanh an thlah lonak le aho Khrihfabu siangbawi pakhat hmanh nih rian an rak ttuan bal lonak Lai tlang laicer ah mission rianttuannak hmun thar a hram thawk awkah Mission Board nih Boston khua ah khuakhan chungnak an ceihmai. A donghnak ah Laitlang ah mission rianttuannak hmunthar thawktu ah Rev. Carson le a nupi Laura Carson kha an thim hna.
Ram Halh Ah Laitlang ah Rev. Carson A Kal
1898 October le November ah Rev. Carson le Rev. Baldwin kha ram halh ah Laitlang ah ni 23 rau in an kal. An hung palmi cu Kanpetlet peng hi si dawh bik a si. Rev. Carson nih January 20, 1899 ah Dr. Mabie sinah hitihin ca a kuat.
“Thlanglei Lai tlang ah ni 23 rau in khual ka hung tlawng. Umnak ding hmun ah chaklei tluk in a ttha lai tiah ka hmu lo. Thlanglei Lai tlang Zipeng zong kan rat cu a hna a tla lo. Cuka I hmun khuar dingah Pathian nih a kan hruai tiah kan zumh ahcun cucu kan I donhter lem hnga lo,” tiah a ti.
December 8, 1898 ah a rawlchuangpa Francis he Rev. Carson cu ram halh ah an I thawh tthan. Chaklei Lai tlang uktu Captain Sillery nih Kalemyo in Fort White tiang a zulh hna. Rev. Carson nih Tedim, Falam le Hakha ah a kalnak kong kha a hmuhning hitihin a chim. “A khua kipte in ka pal hna. Ni hnihthum cio ka cam, cozah bawi hna, civil bawi le ralkap bawi nih khan lunglawmte in an rak ka tlunter. Nawlngeitu paoh nih kan in bawmh ko lai tiah an ka ti I ka hna an ka ngamter. Zipeng bawipa Drary nih kan nawlngeihnak chungah a ummi kan tuah khawhmi paoh in kan I bawmh lai, vawlei zong kan in pek lai, a ka ti. Tthate in ka ngiatthlai cikcek hnu le hmun dangdang I a ummi hna an lungthin, ka hal hna hnu ah kan mission rianttuannak cu Hakha ah thawk dingin bi aka khiah, tiah a ti. Cuti a si caah Lai tlang ah mission rianttuannak kha tthial awkah Mission Board kha an hna a tla. “Lairam Siangbawi rianttuannak cu Hakha ah thawk siseh,” tiah bia an khiah.
Rev. Carson le a nupi Laura Carson
Hakha Ah An I Tthial
Thayetmyo ah kum kua rian an ttuan hnu ah Rev. Carson le a nupi Laura Carson cu February 2, 1899 ah Thayetmyo in Hakha lei kal an an pok. Semrel deuh in tangka hman a herh ti in an ruah caah a man a fawi deuhmi thilphor tilawng hmete in Irrawadi tiva hrawn in an kal I Minhla, Minbu, Yenanchaung, Salemyo, Pagan in Pakokku an phan. Pakokku cun an ttum I Chindwin tiva hrawnin a kalmi tilawng an I cit.
Chindwin tiva cu cho hrawn in tilawng cun an kal I Monywa an phan. Monywa cun an pok tthan I ni 16 ni ah Kalewa an phan. Kalewa in an ttum I Kalemyo lei ah a kalmi vokkuanglawng an I cit. Myittha tiva kha vokkuang lawng in cho hrawn in an hrawn I Kalemyo ah an kal Kelemyo cu mui hnupi ah an phak. Mirang bawi riahnak ah an sakmi bangla ah an riak. A thaizing zanlei ah zeital cawk awk a um hnga maw tiah chawdawr ah an I chok. Chawdawr hmai ah tarpi pakhat a tthu I Kawl Baibal ca a relmi kha an hmu. Cu pa cu Khrihfa a si. A khuaruahhar in a lau I Rev. Carson le a nupi Laura Carson zong an lau ve. Cu pa nih cun a thaizing ah facang, ar le arti a rak tthenh hna.
Kalemyo in an pok tthan I vokkuanglawng in Myittha tiva cu cho hrawn in an hrawn I Indin khua an phan. Indin ah cun cozah banglaa ah an riak.
An thil phortu ding kuli pawl kha March 6 zanlei ah an rung phan. An kuli pawl a rak hmuhning hna cu “Bia Hramthawknak” ah aa ttial cang. Indin cun Falam lei kal ah an I thawh. Falam cu an phan I Zipeng bawipa nih a inn ah a tlunter hna. Thadamte in an I dinh hnu ah Falam in Hakha ah an kal. Hakha cu Falam in nit hum lamka a si.
Rev. David V. Bik Nih Chin Bible A Chuah
Lai Bible A chuah tu hmasa cem hi Rev. Dr. David Van Bik a si i amah nih hin Chin-Dictionary zong a rak chuah. Lai bible thiang hi a mah nih a chuah hnu in kan pa le a simi tampi nih a hun remh pah ve. Dr. David Van Bik cu August 19, 2000 zing lei 9:05 ah a nunnak cu cancer in a liam.

Hakha Bomh Puahnak Kong.

Nov 23, 2015

0

669

Share on Facebook

Tweet on Twitter

Sikpar (November) 22 zaan suimilam 10:36 i pu Jonathan inn chung ah bom puah ruang i a thimi hna Pu Neng Cin le a innchungkhar hna cu Hakha, Church On The Rock biakinn ah Hakha khuami hna nih tlamtling tein an ruak suannak an ngei kho. Bom puahnak chungah a nunnak a liam vemi Pi Thang Thluai (Thantlang) tu cu Thantlang lei ah a ruak lanhpi.
Cun pumhnak caan a dih hnu ah sian lo buin Hakha thlan mual ah a donghnak bik ruakthlahnak an ngei. Hi hna chungkhar thawng le a thimi hna dang nih laimi umnak ram kipah a cul dih i, Laimi kan caah cun ngaihchiatnak ni le chun ceu lakah a muimi nii an si.
Pu Neng Cin (kum 70) cu Lungzarh khua in 2009 kum ah Hakha ah an chung tein a pemmi an si. Kehtheibo sang ah inn an ngei. 2015 Chiapa (July) thla dih i Hakha vawlei cimh lio ah an inn a rawh ve caah Ti-ta lam sang um Pi Far Pen i a tta fa Pu Jonah inn ah Hniang (August) thla ah an i tthial.  Hakha an phak hnu in Church On The Rock ah khrihfa upa a ttuan liomi zong a si. Hi thil a can lio ahhin a nupi pi Far Pen le kum (6) ngakhia Zing Hnem Sung zong an nunnak a liam ve. A mah nih hin fa pakua a ngeih hna i a tang lei hi a fa le min an si hna.
Min                                            Umnak Ram

1. Ceu Tling                             –      Myanmar, Luzarh
2. Pi Biak Cer Chin                   -(A tu a nunnak a liam vemi)
3. Van Iang Thluai                   – USA
4. Cung Lian                           – (Tleicia)
5. Van Dawt Bik                      – (Tleicia)
6. Tha Peng                            – Malaysia
7. Sui Men Ttial                       – (atu ah a nunnak a liam vem)
8. Bawi Kam Bik                      – (Malaysia)
9. Hrang Lian                          -(Malaysia) hna an si tiah Pu Bik Lian sinin kan theih.

Hmanthlak : Bawipa sinah ai dinmi hna hman thlak a si i a dir mi pa 2 hna khi cu Malaysia ah khua an sa rih tiah Van Tha sinin kan theih.
Tantakmi chungkhar zong Bawipa nih hnem hram hna seh law, inntuar khawhnak pe ko hna seh tiah CNC nih thlacamnak he an ngaihchiatnak kan hrawmpi ve hna.
Note: A dang a thimi kong cu fiang in theih a si rih lo caah langhter khawh kan i zuam tthan te lai.
-CNC

Newland Tuanbia.

(b) Newland Tuanbia
Mirang ralkap nih Lairam cu doh awkin September 5, 1889 kum ah awdar an chuah i Lairam cu
phun thum in an rak doh. Mah phu thum lakah cun Southern Force asiloah Gangaw Column an ti i Hakha lei a dotu ralkap 1869 an si i a uktu cu General W.P.Symons a si. Mah ralkap zohkhenhtu ah Dr. Burke cu siilei ah a ngan bik a si i a changtu ah kan Pu Newland a rak si. Hakha khua cu February 14, 1890 kum ah an phan i umhmun an khuar. Mah hnu cun Senthang, Zotung le Lautu lei an doh tthan hna i 1892 kum ah Hakha an phan tthan. Kan pu Newland Hakha a phanh hnu cun Hakha Sangpi chung bawi fanu Si Na a tthit. Si Na nih Newland cu a rak duh lo nain a nu le a pa le a ttale nih an rak hnekchih caah a rak vat i hitihin hla zong a rak phuah.
Nute chimh le pa bia e kei ka al kho ri lo,
Zei nih nawl lungmawnh maw ka pa Sangcem hrin
Zawngrang sinah Hleittial ka tar lai ruangmang.
Newland le Si Na nih fapate an hrin i a min ah Tin Uk an sak i a pa nih, Samuel a sak ve i Samuel Tin Tuk tiah an auh. A pa nih dawtnak in Sonny tiah a kawh caah Laimi nih Sa Ni tiah an ti. Japan ral lio ah khan sungthoh rian a rak ttuan.
Sa Ni cu a pa Newland he England (Mirang ram) ah an kir i kahpia a si caah umnak nawk an pek lo i Australia ah a um.
(c) Laica Thawhkehnak
Ka ttialcia bantuk in kan Pu Newland nih cun Hakha kekte sangpi bawi fanu Si Na cu a tthit caah
Laiholh cu biatakte in a cawng i 1894 kum in Laica cu tuah hram a thawk. Ngeih Ling (Ral Zam pa) cu Laiholh chimtu ah a rak hman lengah a nupi Si Na zong nih Laiholh cu ttha tukin a rak chimh lai caah Laica tuah hram a thawk tikah hin Ngeih Ling le Si Na nih hin tampi an rak bawmh ttheo lai. Laica cu kum thum chung a tuah i 1897 kum ah ‘A Practical Handbook of The Language of The Lai’s As spoken By The Takas And other Allied Tribes of The Chin Hills’ (Commongly the Baungshe Dialect) timi cauk a run chuah.
Kan vantthatnak ah mah cauk cu tthate in kan sinah kan fimhlawm i a um ko. Asinain kan vanchiatnak pakhat cu cahmai pakhat in panga tiang a tlau i khua zeihmanh ah hmuh khawh an si ti lo. Mah chungah cun cauk dang bantuk in Preface (Biahmaitthi) te hna le a,b,c,d… a hmanning te hna an um len lai. Mah vialte cu hmuh khawh an si ti lo. Cafang a rak hmanmi a hmasa bik hmuh khawhmi cu:-
NEWLAND’S ORTHOGRAPHY
A Lover’s advice to his sweetheart

Yr 8. Chapter 17. LAIMI, Page 31-34

LAICA TUANBIA

                        Lairam cu Mirang nih Semtember 5, 1889 kum ah doh
awkin awdar an rak chuah I phu thum in an rak kan doh colh.  Mah phu thum hna cu

1.     Gangaw phu:               Gangaw in Hakha lei vialte, a uktu ah General Symos.

2.     Kalemyo phu:              Kalemyo in Tedim lei le Falam lei vialte a uktu ah Colonel Skene.

3.     Chittagong phu:          Chittagong in Thangtlang lei vialte a uktu ah Colonel Treagea.

Mah an phu dihlakin a uktu ah General Symons tuanvo an pek.  Gangaw lei phu

cu Zokhua Sui Hleng nih lam a hruai hna I February 14, 1890 ni ah Hakha an lak.  Mah Hakha a lami phu ah cun Surgeon Major AGE Newland ( JMS ) zong sii lei tuanvo ngei in Hakha cu a hung phan ve.  Miring ralkap Hakha an phanh hnu cun Senthang ler, Zotung lei le Lautu lei doh awkin an pok than I 1892 kum ceoah Hakha an
phan than.

                        Surgeon Major AGE Newland ( JMS ) nih Laiholh le Laica cu a hnu tuaktan I, 1894 kum in Laica cu tiah hram a dawmh.  A Practical Handbook of the Chin Language Spoken by the Lai’s timi cauk nganpi cu 1897 kum ah a cauk in a chuah.  Mah cauk, Lai cauk lakah a hmasa bik, cu tha tein zohkhenh a si ko.

                        Carson Bawinu le Bawipa hna cu 1899 kum March 15 ni ah Hakha an phan ve I 1900 kum in Rev, Dr. Tilbe nawmhnak in Laica cu Newland tuahmi zohchih in an remh ve.  1908 kum ah Rev, Dr. Cope nih tampi a hun remh ve I atu I kan hmanmi Laica hin sianginn cawn awk cauk tampi a hnu chuah.  Mah hnu cun 1925 kum ah Rev, Dr. Chester U Strait te hna, 1947 kum ah Rev, Dr. Robert G Johnsin te hna Hakha ah hung phan cio I laica cu a herhnak zawn tete an remh ve.  Atu cu Chin Association for Christian Communication hruainak in Laica cu
pehzulh in hun tuah chin lengmang a si.

                                                                                      CACC LAICA CAWNNAK CAUK CHUNG AH LAKMI A SI.

Bawi Hu

Director

Phungthlukbia Hna.

PHUNGTHLUKBIA HNA
A bingtalet cang-al thlor
Rian ningcang lo in an ttuan tikah an chim tawnmi a si.
A buh ah buh lawng, a sa ah sa lawng
Buh ngeih ah sa ngeih lo, sa ngeih ah buh ngeih lo, thil ngeih tikah a bawmtu a kepthuat thil dang an ngeihchih lo i an tlam a tlin lo tikah an chim tawnmi a si.
A buh ah kawl mum, a meh ah cu bak
Mum hi cinmi phun a si i buh caah a thaw ngaingai.  Mumthau zuhui cu a dang zuhui nakin a thaw deuh fawn.  Kan eimi buh le kan i mehmi aa thleidang lo tiah a kep an ngeih lo caah ah an chim tawnmi a si.  A sullam cu na ruahnak le ka ruahnak aa dang lo tinak a si.
A cawi bal lo khuangcawi in
Mi pakhatkhat nih thil pakhat an tuah khawh tikah, keimah lawng a tuah khomi ka si ti phun in an i porhlaw ttheo.  Cu tikah an chim tawnmi a si.
A ceih nih a ei tluk
Ei awk le cotin awk a um tikah kan ei kan cotin hlan in kan ceih ah kan tha a nuam ngai tawn.  Cu bantuk in a caan a phanh hlan ah kan ceih i kan i nuamh hna khi an chim duhmi a si.
A cep na sol lai
Ralrinte in bia chim le rianttuan i zuam, na palh sual lai, ti duhnak a si.
A chim kho lal tthu
Mi sinah raltthat in a chim ngammi nih minthang ah an cang kho, tinak a si.
A dotu hmasa rian lim
Thiangthluan kan khanmi khi a tanglei in a dotu a um ahcun a fek chinchin.  Hawikom a ngeimi le rianttuannak ah bawmchantu hawikom le bochan awk a ngeimi cu an fek chinchin tinak a si.
A ee nih ee hna kaw a hnawt nih hnawt
Mi pakhat nih thilttha lo a tuah tikah a dang pakhat nih a remhpiak tawnmi hna khi  chim duhmi a si.
A fir nih mi tei
Mifir le mihrokhrol le mi holh kho nih teinak an co tikah an chimmi bia a si.
A firtu ningzak hlah, a hmutu ningzak
Mihrut le mittha lo nih sualnak an tuah tikah ningzah an hngal lo.  Mifim le mittha nih an theih an hngalh tikah an ning a zak tinak a si.
A hngal nih sa ei
Phun hnih in hman khawh a si.  A kawlhawl a thiammi nih sa le chaw an hmuh khawh.  Mi ninghngal ningzah a hngal lomi nih a ttha deuh le a thaw deuh an co tinak a si.
A hrut nih a fim chim
Pakhatkhat nih palhnak an tuah i chimhhrin an duh tik hna ah an lung nem seh tiah biahram dawmhnak ah an chim tawn.  A hngal lomi nih a hngal deuhmi chimh tinak a si.
A hrut nih hruh man cawi cawk lo, a fim nih fim man a ei cawk lo
Mihrutmi nih cun an hruh ruangah liampal tlak lo ah an liam tawn i mifimmi nih cun hmuhtin tlak lo zongah an i hmuhtinter tawn.  A fimmi cu a hrutmi nakin an khuasak a ttha deuh tinak a si.
A it mang man, a hrak voih thei
A itmi nih zeihmanh thei lo in an it i a hrakmi nih mi voih zong an theih dih.  A sullam cu, a thi ciami hna le a kal ciami hna nih thilttha lo an tuah takmi cu a rung tangmi nih har lengmang in an ttuan tikah chim tawnmi a si.
A ka duh lo nih fir ping ka puh
An sual naloin a huatu nih hramhram in sual an phawt hna tikah chim tawnmi a si.
A kung tthu
A kung timi cu a hmun tinak a si.  A hmunka ah a ummi tinak a si.  Tiva pawng i a ummi pa cu, a nih cu a kung tthu a si lo maw, ngasa cu duhtawk in ta a ei lai, tiah an ti tawn.
A ler lamh tlaknak
Thingtan a parlei a dotu a um lomi i lamh sual ahcun tlaknak a si.  Cu bantuk in bia na chim tikah biahlei na kaih i a si lomi na chim sual ahcun liampalnak le ningzahnak na tong sual lai tinak a si.
A lettalam Kawlrawn tlawng
Rian a ningcang lo in ttuan tikah chim tawnmi a si.
A lut lei vaipuan in pua, a chuak le thingtan in tu
A kan pemmi cu tthate in zohkhenh hna u law a kan pem takmi cu zohkhenh an hau lo, tinak a si.
A muite nih dawh zimziam, a voihte nih thu hlemat
A mui zohnak bang a ti lo, ningzah a hngal lomi mihrut a si khi ta tiah tinak a si.  Mi hmaika i voih i voih cu ningzak ngai ah an ruah.
A naih duh nih lamphawk zul
Rian a dih tuannak a duhmi nih a fawinak paoh in an ttuan tikah an chim tawnmi a si.
A neh hnu fungfek ing
A sualmi tu nih sual man ing lo in a sual lomi tu nih an in tikah chim tawnmi a si.
A neh hnu meihol khuai-ngal in
Khuai-ngal cu mei in an khangh tikah a thimi cu an thi dih i a rung tangmi nih meihol tu kha thinhun in an luhhnawh tawn bang in, a sual lomi tu kha sual puh a si tikah chim tawnmi a si.
A hneh hnu kawl ral dawi
Ral cu an lek hnu ah an hnulei i dawi cu zei san hmanh a tlai ti lo.  Cu bantuk in thil a can dih hnu ah chim tthan lengmang cu zei san hmanh a tlai lo tinak a si.
A neh hnu siar lian co
Mi dang nih tuah i a tuah lo tu nih rum co khi chim duhmi a si.
A nep na ah thawngdul
Ka tei khawh pat tiah zei sual lomi mittiattum lo serhsat, ralchanh i, hna an hnawh tik hna ah chim tawnmi a si.
A ngei nih ngeih chin duh, a pam nih pam chin tong
A ngeimi nih an ngeih ciami ah a za cang, tiah hnangam hlei lo in an kawl chin lengmang.  Mipam tu nih cun an pam kha an zei poi lo in thathut le zaangnal in an um i an pam chin lengmang tinak a si.
A ngei si retmat, a pam awng kengkung
Mi ngei cu an hnem chin lengmang, mipam tu cu an siang chin lengmang tinak a si.
A nung vaipi, a thi zinghmuh
A nungmi caah Kawlram cu zeizong tlam a tling i aa nuam, a thimi caah zinghmuh khua zong a nuam ve tiah tahchunhnak a si.  Ka pupa hna nih mithi thlarau cu Zinghmuh tlang in a kal tiah an rak ruah.
A pam hnga sasi nih kawl
Sifahnak le pamnak caan nih a kan phak ahcun sunghnak le harnak a phunphun ton lengmang a si tinak a si.
A pam kan um, pam chin kan um
Ei awk zeihmanh kan ngei lo, kan pam kan ti lio ah kan pam chin a timi zong kan um tinak a si.
A pam nihlawh ting lo
Mipam cu ttuan chom ei chom in an nun caah dinh caan an ngei lo tinak a si.
A pam sia zuat mualpho
Misifak nih sia an zuat ahcun tthate in an zohkhenh khawh lo caah an tthan a chia tawn.  Cu bantuk in mipam nih cun rian kha ttha lawlaw lakin an ttuan khawh lo caah an thang a chia i mual an pho tiah tinak a si.
A ram sa tuh hlah; a hor zau pung hlah
Sa a ram tukmi cu sa zeizat zong phawt ah vuai an hngal lo.  Cu bantuk in dawt len zongah a ka dawt ti a hngal lomi cu dawt awk an si lo tinak a si.
A rang va duh a chum va tla
Khuaram hoi lo in khulrang tuk in kal ahcun horkuang ah tlak ttheo a si.  Cu bantuk in rianttuan le biachim tikah ralrin lo in um ahcun chim palh a fawi tinak a si.
A thi cia ttahhla lawh in
Lai miphun hi an dawtmi an thih tikah an lung a fahnak kha hla in an phuah i an ttahnak tawn hna.  Cucu ttahhla lawh an ti.  Hla in phuah i ttah len zong zeihmanh a tthahnem lo bantuk in,  a luan ciami sunghnak kong chim lengmang cu san a tlai ti lo tinak a si.
A thi hmasa puan zual hlawh
Innchungkhar ah a thi hmasa cu puanttha deuh in zual an hlawh bantuk in midang hlante ah rian a ttuanmi cu tthatnak an hmu hmasa ve tinak a si.
A thi hmasa rian lim
Mi vialte thi hngami lawngte kan si caah a thi hmasa cu an rian an i lim tinak a si.
A thi le i lamhchan
Athi ciami cu ruah lengmang ti lo in philh tuan awkah i zuam ding a si tinak a si.
A tlai hlei ah ee chinchap
Lam kal tikah hawi hnu pi ah aa thawh lengah lam ah a ek pah ahcun a hawi fawite in a phan kho ti lo.  Cu bantuk in rianttuan tikah hawi hnu pi in rian hram aa domh lengah rian dangdang a ttuan tak lengmang ahcun a rian fawite in a dih kho ti lo tiah an tinak a si.
Aa lunglo nih tumka bawh hlah
Lun ti cu zumh ti a si.  Cucaah aa zum lo nih ttumka in bawh hlah ti sullam a si.  Na ttuan khawh na chim khawh hnga lomi zawn ah ttuan le chim i tim hlah tinak a si.
Ai zawng dai deuh
Zawng daideh ti zongah an ti.  Zawng nih dai a tongh sual tikah aa kheuh thiam ti lo.  Cu bantuk in rian an ttuan tikah a ttuanning an thiam lo ruangah an dih kho bal lo tikah an chim tawnmi a si.
An chim phuhlu, an tlawn hranhring
Mi hmuhlo a hmumi le phaklo a phanmi nih a sining taktak in chim lo in porhlawt in chimmi khi a si.
A nung mi tei
Mi nih kan kawl i kan hmuhmi thil vialte hi kan thih hnu ah a rung nung mi nih an run hman hna tinak a si.
Ar dum chim khel, ar rang chim khel
Mihrokhrol nih a hman lopi zong a hman bantuk in an chim tikah ar nak zong ar rang tiah a chimmi a si tiah an chim tawnmi a si.
Ar le sanawng bangin
Ar nih sanawng a cuk tikah a cat kho lo i saupi a tuai zungzal ko.  Cu bantuk in rian dih kho ti lo in sau tuk an ttuan tikah an chim tawnmi a si.
Ar le thlaiberh kawi tlaih in
Hlan lio pupa tuanbia ah thlaiberh a meihram i a khomi bop (a hmul a senmi) khi lukhimh tung ttamhnak caah an hman tawnmi khi ar nih a rak ngeih an ti.  Thlaiberh nih a duh tuk caah, ka dua, ka tthen law mupi le keite ral kan venpiak lai, tiah a ti.  Ar cu a hna a tla i, kawi ah kan i tlai lai, tiah a ti i a hmul cu a tthenh an ti.  Cucaah thlaiberh nih ar cu nihin ni tiang mupi le kaite ral kha a venpiak zungzal, tiah an ti.  Cu bantuk in zungzal philh lote in aa bawm zungzalmi kawi le hawikom an hmuh hna tikah ar le thlaiberh bang in an i daw zungzal tiah an ti tawnmi a si.
Ar nih hma lo cu hlah, mi nih bia lo chim hlah
A konglam a um lo ahcun mi nih bia lo rumro cu an chim lai lo.  A kong pakhat khat a um caah an chimmi a si lai tinak ah hmanmi a si.
Ar nih ka lu chum kun chum lawlaw
Ar nih a fale kha mupi le kaite ral khan thih ttih lo in a ven tawn hna.  Cu bantuk in rian pakhat khat a chuah tikah thihnun ruat loin kan ttuan a herh tinak ah an chim tawnmi a si.
Ar tlem ek zat
Ar a tlum liomi cu a ek a tam khun nain zei dang saram ek zat cu a si bal lo.  Cu bantuk in kan hmuh len ti zongah mi hmuh zat a si lo tikah an chim tawnmi a si.
Arla le tthuang ruah
Arla cu a zat hmanh i hngalh lo in a ti a tit ttheo.  Tthuang par lio caan i a sur tawnmi ruah lopi in a sur ttheo.  Mah cu an tahchunhnak a si.
Arpi dakmak sahngar tei lai
Arpi nih sahngar a hmuh tikah a dak len nain sahngar cu a zeihmanh a poi lo.  Mi pakhatkhat nih a kan thlerh a kan khawnh tikah a kan tlerh len cu kan zei a poi ttung lo tinak ah an chimmi a si.
Arpi hla fung khat tlaih in
Arpi nih a ti a tit lai ah kaa… ka ka ka ka kak, tiah hla a sak tawn.  Cu bantuk in bia pakhat lawng a thiammi nih an chim tawn lengmang an chim tikah hmanmi bia a si.
Arpi hmanh nih mi ser
Arpi pakhatte nih a ti a vun tit i a fate a hung keuh tikah a ngeitu cu duhsahte in a hungcho tawn.  Cu bantuk in rian hmete ttuannak in huncho khawh a si tinak a si.
Awr hung cho, zaang vung chuk
Kan tarlei ahcun a thaw kan duh chin nain kan thazang tu cu a zor deuh lengmang tinak a si.

Lian Do Te Unau Tuanbia.

LIAN DO TE UNAU

Lian Do te Unau hmanthlak a ngei mi nan um ahcun ka kua sawh te u!

Hlan lio ah Tlangte khua ahhin an nu le an pa nih an roh takmi Lian Do le anau Tuai Sel an rak um. Ngakttah le buangro cu khuami nih an rak serhsat, an rak thlanglamh ngaingai hna. Khuapi chunhthah le tlangzam hmanh hi ei awk a um lomi a ruhrang lawng hi an rak pek tawn hna.

Ni khat cu khuapite in ram kan riak lai, an ti i Lian Do te unau zong an rak i thawh ve. Riahbuk an phak hlan deuh ah khin lam tan in lim nganpi a rak i khang i khuapi ramriak vialte nih thingluang ah an rel i an kar i an lanh taak dih. Lian Do te unau cu zapi hawi hnu bik ah an chiah hna i thingluang hram cu an va phan ve. Tuai Sel nih thingluangpi nih a mit a ttheh kha a hmuh. A thlite in, “Ka u, atu nai thingluangpi kan karmi kha a mip a tthep,” tiah a chimh. A u nih cun, “Um ziar ko zapi lakah, kannih unau ningzah hmaichiat kan i huahnak a si lai,” a hei ti. Cu ti a thli i bia an i ruahmi cu a pawngkam pa nih a theih hna. “Zeidah nan chim” a ti hna i, “Zei a si lo,” an ti. Riahbuk an phak ah, “Lian Do te unau hi mizer, mihrokhrol an si, lampi ah zei bia dik an i ruah ka theih ko hna,” tiah an hrocer colh hna. Cu tikah Lian Do nih ther le phang lengmang in, “Zei dang cu a si lo, kan rat pah i kan karmi thingluangpi kha a mit a ttheh lio ka hmuh tiah ka nau nih a ti ko cuh,” a ti hna. Upa pawl nih tlangval an hei thlah hna i an va zoh. An va hmuh tikah Limpi a rak si taktak ko. A rannak in riahbuk ah an hung tli i, “Limpi a si,” tiah thanuam ngai in an hung chim. Cu le cangka khuapi cu an tho phut i Limpi cu an thah colh. Cu Limpi cu a ngan ngaingai caah an tha a nuam ko. A sa cu an can i vo an i phaw. Lian Do te unau cu an duh lomi lim pawpi kha an hei pek hna i, “Hihi vaa ser uh,” an ti hna. An unau in a pawpi cu thlanglei tiva cek ah va ser dingin an hnuh. Tibungkor hram ah khan kan ser lai an ti lio ah, vate pakhat an chungah aa fu i minung aw bantuk in, “Thlang deuh ah, thlang deuh ah,” tiah a awn. Tiva kuang thlang deuh ahcun an rawt tthan. Lung lak i an rawt lio ah, cu Lim paw cu a ring-awn pah phun khin an theih. Tuai Sel nih, “A chungah zeidik a um lai,” a ti. A pawpi cu kan khuai lai an ti nam in cun an von ah, thir le dar ah ko khi a lo, an khuaruah a har, a khupthal an leh, an von ah tthan i darkhuang le tthi rual a rak um taktak ko. An i lawm tuk hringhran i cu dar tthirual cu an thuh tak. Hawi sin ah lungsi ngai le thanuam ngai in an hung kai ve. Khuami nih kan hlawh a tling ko an ti caah ramriak ti lo in an tlung tthan. Inn an phak a zan ah an darkhuangle tthirual cu a thlite in an va lak i an tappi tang ah an thuh. An dar cu mi an i hnilh cang lai an ti paoh ah an tum tawn. An innchak nuhmei nu nih an tummi cu a theih tikah, “Lian Do te unau hi zeihe, zeihe nan tum tawn,” a ti hna. “Zeihmanh, zeihmanh kan tum lo, durkachengte kan tum tawn…” tiah an ti ve tawn.
Zan khat cu Lian Do mang ah tarpa pakhat an inn ah a ra i, “Atu thawk in nan inn ah thluachuah bongmal nan cungah a tlung cang lai. Mirum le milian ah nan cang lai. Darchawn holh thiam nan ngeih caah nan lianhngan tikah i uanthlannak, mi zeirel lonak, mi cungah teirul chamnak nan ngeih sual i, cuti nan um ahcun hi thluachuah bongmal nih hin an chuah tak te hna lai,” tiah a ti hna.

A thaizing cu an hung tho i an mangte cu an lung chung ah a caam peng. Tuai Sel cu ngakchia a si rih caah mi arfa ven in aa hlawh tawnmi a si. Arfa a ven pah ah khin ttolhttang a hrual tawn i ttolhttang chungah a thlite in fangmu a khumh tawn hna. Cu ttolhttang i a hrualchihmi fangmute cu an inn a phak in thlaici caah a khon. Cu kum ahcun Tlangte khua an mirumpa cu khuangcawi aa tim. Khua chirchan vialte Marram sahlawh cingla rualchan tiang zong an rak sawm dih hna. Cu lio khuangcawi cu Laimi sunparnak ah a sung cemmi a rak si caah khuami zong cu an tha a nuam i an nih lawngte a chuak ko. Khual tlun ni a hung phan i khual paoh cu khualai mual an rak phan dih. Khuami nih khan, “Nang kan inn ah na tthum lai,” tiah kawh-auh a rak si. Khual vialte cu tlun-inn an ngeih dih cang. Zanlei mui chupchap ah Tuai Sel cu mi an king deuh cang lai tiah khuachung lei ah a va kal ve. Muallai ah tarpa thil ttet fialfualte le a paiperte he a rak tthut ko khi a hei hmuh. Tuai Sel cu khulrang in a ttin i a u Lian Do sinah, “Ka u, mual lai ah tlun in tong lomi a si ttheo lai, a tthu ko,” tiah a va chimh. A u nih, “Ziah na va kawh lo,” a ti i amah tu a rannak in a tho i a va kal, “Kapu, kannih cu fang voicuar le raa lawng a eimi kan si, puan hlanh ding zong kan ngei lo, kan inn ah tlun na duh hnga maw?” tiah a ti. Tarpa nih cun hmaipanhte in, “Kafa, nan inn i nan ka tlunter paoh ahcun din le ei cu biapi a si lo,” tiah a ti. Lunglawm tein Lian Do te inn ah cun an zuang.

A zan cu zanriah an ei i puan hlanh ding an ngeih lo caah chakchang ah an ihter i mei an hawrhter. Khuangcawi a dih tiang Lian Do te inn ah cun a cam ve ko. Khuangcawi a dih in tlun an i thawh cio. Tarpa zong tlun ding a si cang caah a kal lai zan ah tarpa nih cun, “Ka fale, nu le pa ngei lomi ngakttah buangro nan si buin kei tarpa nan inn ah nan ka tlunter, lumte in nan ka tuah, nanmah unau rak um hlah u law mi khua mi ram ah mualpho in pei ka hei thih ko hnga cu. Nan unau in ka zul u law, sia thlaici nan duh cemmi kan tthenh hna lai,” tiah a ti hna. A thaizing cu an pu khualei ah cun chuncaw an i rawnh i an kal. A ni hnihnak ah an pu khua cu an va phan. Khua luhka ah Lian Do cu, “Ka ti a hal,” a ti i an rak lan chung. Lian Do a pialnak inn kha an pu i a far chuahpi a si i a hmeimi a rak si. Banhla pumte he a ti cu a dinter. Ti a din lio ah, “Aih, ka fa zei ti ding dah nan si?” tiah a hal. Lian Do nih cun, “Ka pu nih sia thlaici kan thlah hna lai a ti i dahkaw kan rak zulh ko cuh,” a ti. “Ka fa, cuti a si ahcun na pu hi siarun tampi a ngeimi a si, cu sia run lakah cun sia vokpi timi a ngei. Vokpi tiate khi a si lai, cu sia run a hring sortu cu a si. Sai bong a si i cucu na vaa thim te lai,” tiah bia a cah ta. Sau nawn a rauh hnu ah inn cu a ra han ve i, ” Aw.. atu maw na ra phanh, ti na dinnak kha midang an si lo, kan ni dahkaw a si khah,” tiah an pu nih cun a ti.

An pu nih an nu cu, “Zuhui kha vun nawng,” a ti. An nu nih an pa cu, “Na ratpimi hna hi mi zeidah an si?” tiah a hal. An pa nih cun an nu cu a thawh i, “Hi hna unau hi khuazing le ka vanluh pei an si cu, kan pu le tlawn pah ti na lakah na ttale nih cun an mitphei hmanh in an ka zoh ttung lo. Hi hna unau hi um hna hlah sehlaw mi khua le mi ram ah rawl lo le khuasik lakah pei ka va thih ko hnga cu…” a ti. Cu bia cu an nih a theih tikah, “Maw, khazingte le hna…” a ti hna i an lu in an taw tiang a muai, a zun hna. Zanlei sang ah cun an sia a runrun in an vun tlung hna. Lian Do te unau nih cun cu bantuk sia a runrun in an von tlunmi cu an hmuh tikah tthep lo in an rak zoh ko hna. An kawm chungah cun an luhter dih hna. A zan cu an pi nih arpi ti ti liop a thah hna i lunglawm ngai in an ei i an it.

A thaizing, zingkate in an pu a biakam a si bang a sia run chungin duh thimnak nawl a pek hna. “Kawmka ka hun lai i pakhat hnu pakhat in an chuah tikah nan duh cemmi siapi cu a hngawng ah hri rak awih te uh,” tiah an pu nih cun a ti hna. Sia cu Pakhat hnu Pakhat an hung chuak i pi nganpi pi khat cu Tuai Sel nih, “Ka u, hi cu awih cang,” a ti i a u nih a duh lo. Cuticun a ngan pipi cu an chuak i an lan legmang ko. Siarun chung pingan le pi dawh cu an chuak dih cang. A donghnak ah sia vokpi cu a hung chuak ve. A chuah bakin Lian Do nih a zuanhnawh i a hngawng in a kuuh tthup ko. Cun hri cu a awih colh. Cu bak ah cun a pu nih, “Maw khuazingte le hna,” a ti i, an pu cu a hmai a chia rup ko. Rawinak a si, khua kan luhka i, Lian Do ti a din ah khan an ni nih a rak chimh ti cu a hngalh colh. A thawh hna i, “Ka fale, hi sia vokpi hi ka bongmal cu a si, hi sia a hringsortu hna an pi a si. cun a tu cu kei cu ka ttumchuk cang lai, nannih unau cu mirum le milianngan nan si cang lai,” tiah a ti hna. “Damte in va kal ko kun uh,” a ti hna.

An siapite cu an i hruai i khualei ah cun an tlung. Khuachung i luhpi cu khuami nih an kan chuh lai ti an phan caah an khulu tlang ah an thlah ta i, inn ah cun an tlung. A thaizing ah an siate cu an va zoh i, fate a rak hring i an i lawm ngaingai. An va zoh paoh ah hrin thar mi fate a rak um zungzal ko. Caan rau lo ah sia runpi ah an i cang manh.

Tuai Sel nih ttolhttang chung i a khumhmi fang tete kha hawi lori pawngte ah chuntlung pakhat i a velvang te khi a vah ve. An lote ah cun an thlaicite cu an va tuh. Ni le thla an liam i, an lote zong cu ttuan caan a hung cu ve. Ni fate in an unau in an favui cu an va sik lengmang. Nifatin an sik ko nain dih le dongh a thiam lo. An innchak nuhmeinu kha ni khat cu an favui sih cu an va sawm “Nanmah unau lo tuah va cal kauh lo cu, nan ka siaherh ve chan,” a ti hna. Lian Do nih, ” Ka pi, kan lote rak kan hmuhpiak ve kan ti ko cuh, i thawh ve ko,” a ti. “Nan sia a rem lo si le…” a ti i nuhmeinu cu nurelte he cun aa thawh ve. Lo cu an phan i chuntlung pakhat le a velchumte kha a si ko. A lungthil in chun hlan ah zaangdam in kan lim lai a ti. Chunnitlak an sik i an i ken ciomi nurel a khat. An sih cianak hmun a zoh tikah hnuhmaiher fang khi a si i, a khuaruahhar in zanlei cu an tlung. An fang ttuan cu an lim tikah cun Lian Do te innchung cu buk he han he an ngeihmi vialte an khat dih.

Ni khat cu an innchak nuhmeinu nih khan a innchak i a ummi an khuaibawi fanu kha, “Ka maw, rung ka leng, ka hrik hna rung ka zoh, um har in dahkaw kan um ko hih,” a ti i, len a sawm. Hrik an i zoh pah ah hitihin bia an i ruah. “Ka maw, kan dawt caah hi bia hi kan chimhmi a si, atu cu va ngeih zong na za ko cang. Phung dang in ka ruahpiak ruam hlah. Lian Do te unau hi mi nih nihsawh zeirel lo in an ti hna. Ngakttah buangro an si pat tiin, a taktak ti ahcun hi hna unau hi an men lo hih, an innchung hi a ho nih an pal bal lo caah a si. Buk le han khat in fang an ngeih. Kan khuachung koko ah hin aho nih an tei hna lai ti ka zum lo. Cun zan i hla an sak i an tummi hi dar si dawh a si. An hlasakmi hi ka ngeih tawn ahhin sia khalh hla si dawh a si ko. Khualu lei i an unau zal an i bei i an kal tawn hna ka ruah ah siarun an ngei ko lai,” tiah nuhmeinu nih cun a ti. “Na ka zumh lo le ni khat cu fangsu dingin an inn ah vung kal law an sum ah va su, innchung ah va lut law Lian Do nan ti ka ding lai, tiah va ti hmanh, cun an buk le an han cu va zoh ko,” tiah a ti.

Nikhat cu zanlei sang ah fangsu dingin Lian Do te inn ah cun an khaubawi fanu cu a ra taktak. Tlawmpal a suk ah, “Lian Do ka ti a hal, nan ti ka ding lai,” tiah a ti. “Ding hen, ding hen,” a ti i innchung ah cun a vung lut. Ti cu tlawmte lawng aa dinter i, innchung thil le ri, buk le han lawng cu a zoh ko. An buk le an han a hmuh tikah a lungthleite in “Aizel.. hi hna unau nih khuami an kan tei dih ko ttung.” a ti i lung si ngai bu in a chuak.
Vaupi ni a chuak cang. Ti-um ngahringdawi le tlangcung keithei hrawn an cu cang. Ni khat cu an khuabawi fanu cu zanlei sang ah Lian Do te inn lei ah cun a vung zuang. Lian Do cu aa ruah lo piin, “Lianlian, thaizing khuai kan hrawng lai,” tiah a vun sawm ko hen cu. Lian Do a chan chungah “Lianlian khuai kan hrawng lai” ti cu atu lawng hi a ton. Cu chinchap ah khuabawi fanu midawh iangngei aho tumtah ngam lo a si fawn. Cu bia nih cun Lian Do cu lungfim lo in ka mang a si sual maw a ti i, ngang koin a umter. Duhsah in a vun i hrim i, “Kei he khuaihrawn hna na zuam rilmal ah kan hrawng ko lai,” a hei ti. Ngaknu nih, “Keimah nih ka vun in sawm te lai,” a ti i, a lawi tak.

A zan cu Lian Do aa hngilh kho ti lo. Khoika lei ah dah ka hrawnpi lai ti khua a ruahnak ah khan a dei ko. A thaizing cu thaithawh ei khawh in khuabawi fanu cu aa vun i thawh i Lian Do cu a sawm pah. Lian Do nih cun, “Khoika lam dah kan zulh lai,” a ti i, ngaknu nih cun, “Khualu lei ah,” a ti. Lian Do nih, “Khuai cu phairam ummi an si, tu thing lakah an um lai,” a ti. Ngaknu nih, “Lianlian, nihin cu keimah nih kal ko usih kan tinak paoh ah kan kal ko lai mu….” a ti. A bia al a sian lo caah an khualu lei tu thing umnak ah cun an kai. Tlang an hung chuak i, tupi chungah an hung lut. Sianeh an hmuh, “Lianlian, hihi zei neh dah a si?” tiah a hal. Lian Do nih cun, “Fung neh a si ko lai,” a hei ti. “Hika ah fung cu an um i maw,” a hei ti ve. Tlawmpal an kal ah khin siapi nganpi ko varpi khi a dir ko. “Lianlian khikhi zeidah a si?” a hei ti. “Sia a si rua.” tiah Lian Do nih ngaknu biahal cu a hei leh. An biaruah thawngpang cu sia nih an theih i a kenkip in sia runrun cu an ra chuak i, Lian Do cu an fuh lulhmalh ko. “Cite an hauh ko cang hi ta an pu cu…” tiah ngaknu nih a lungthlite in a ti. Ngaknu nihcun, “Lianlian, hi siarun hi aho sia dah an si, a ngeitu na hngal maw?” a ti, “Hi sia a ngeitu hi ka hngal bak lo, aho sia dah an si hnga, an tam ngaingai ttung,” tiah Lian Do nih cun a hei ti ve. Ngaknu nih cun, “Nusal ka si ve lo maw, hi sia a ngeitu hi ka co lo ahcun hri in kaa awk lai, hi sia a ngeitu ka vat vekvek loah vawlei ah zeidah ka nunchan a um,” a ti i, a tor in a tor ko. Cu ni cu chunnitlak siarun lakah an i chok, an thabat caan ah chawlno khiah an i phah i, dawtnak biazai an vorh tti. Nitlak hmanh an hngal lo. Khua kong cu an caihmi ah aa tel ti lo.

Zan khat cu ngaknu nih khan a pa kha a thawh i, “Ka pa, atu cu va ngeih zong ka za ko cang, kum khua zongin ngakchia ka si ti lo, a phungning in tuah ko cang,” tiah, a duhnak kha fiangte in a chimh. A nu le a pa nih an fanu bia an ruah tikah a dik ko an ti i, zupu tampi in an thlak. An zu cu an hmawng cang ik vokthau sum ruk an thah i, a fanu va thimnak puai kha an thimhlamh. Hi lio caan ahcun nu nih sa thah i cu ni ah khuachung tlangval lakah a duh cemmi kha a thaw bik zu dinh a rak si. Cucu ngaknu nih a tuah ding a si. Cun, man kong ceih i tthate in tthitumnak puai kha tuah tthan a rak si. KHuabawi fanu nih va i thim ding puai a si caah khuami cu an tha a nuam ko. Tlangval pawl hoi hna cu zeitluk in dah kan i ttamh lai an ti i, zei khuate an thei lo. Zing tho in tlangval pawl cu an hra chuak cio. Keimah a ka thim ttheo lai ti ruahnak an ngei cio. Tarnu le tarpa hna zong nih hi tluk midawh, aho valpa nih parbang ai ziamhpi lai an ti, an biaruah a thaw dih cio ko. KHuapite in lokal cu an thlauh ko hna nain, Lian Do te unau cu an thlauh hna lo. Lain Do nih inn lamnaih deuh an si caah Tuai Sel hna a lung a ttha lai lo a ti i, zingkate in an tho i an sia zoh ah a kalpi. Khuapi cu tuallai ah cun zu an dap, an laam hna i an i nuam ngaingai hna. Zanlei ni a her cuahmah cang i, ngaknu nih cun zuhrai cu aa put i, zapi lakah Lian Do a ngait len nain a hmu kho lo. Ni a tla cuahmah cang. Zeicaahdah atu tiangah a vat dingmi cu zuhrai cu a pek bal hnga lo an ti i, mizapi cu an khuaruah a har ngaingai cang. Ni a tla i a muih cuahmah lio ah khin Lian Do te unau cu inn ah an rungtlung ve. Inn kulhnak hruang-awng in khuabawi fanu nih cun Lian Do kha a hei hmuh. A ran khawh chungin a va zuanhhnawh i, aa kuh i zuhrai cu a va dinh ko.

Cu thil cu khuapi tlangval nih an hmuh tikah an hmai a chia dih i, a thli in inn lei ah an i zukphiak dih. Ngaknu i a nu le a pa cu an thin a hun tuk ah zoh ngam zong an si lo. Lian Do an fa va si ding cu a ruah in an ruat kho lo. A thaizing zingkate in khuabawipa nih an pu kha bia ah lamkal an thlah colh. An pu cu Lian Do te inn ah cun a va kal i lam kal an fialnak kong kha hitihin a thawk colh.

“Hmun khat khuasak tti le cawmken a kan duh taktak ahcun hi hnu ni thum ah tthirual cingkirlit khat le ka inntual khat in sia ka manh seh a ti,” tiah a ti. Lian Do nih cun a rak thawh i, “A si ko, a ttha tuk ko, kan pi le kan pu pei an si fom lai cu, ni thum chungah inntual siakawm tthate in rak remh kun hna seh law, cingkirlit zong cu innleng suttung ah rak ttem seh. Docawi le thlaipat hna kan vun i zuam ve kun lei,” tiah a leh ve. Cun, an pu cu a lawi colh.

Lian Do biachim ning cun an pu nih cun a va chimh hna tikah, an thinhun maw a ti deuh, an nihchuah dik. Ngaknu pa nih cun a ingpuan bu in cingkirlit cu sialpi timi thingrang khi a va lak i, a phung men in suttung ahcun a ttem. Tual kawm cu a remh duh lo. Lian Do bantuk sia mui hmanh a hmu bal lomi nih sia tual khat i manh lai cu a mang hmanh ah sia cu a hmuh lai, tiah a ruat lo. A ni thumnak ni cu a hung phan i Lian Do te unau cu an siarual kanh ahcun an kal. Zanlei nitlak lai ah sia runpi cu khualu in an run kanh hna. Khuami sia hmu bal lo an tam caah khuaruahhar in an zoh ko hna. Ahohmanh nih an chawnbia hna lo. Lian Do nih Tuai Sel kha, “Kan pu kutka hram ah kikawng a ngam cem a luh lio ah a til ah chai in chai te, a hnu bik ah kalter,” a ti. An pu tual kutka hram an hanh i sia runpi cu tual khat in an dir lio ah kikawng ngan cempi cu a hnulei in Tuai Sel nih a til ah chai in a chaih. A lau i sia dang vialte kha a suk a pah dih hna. An zapi in tualleng ah an tli dih. Lian Do te unau cu inn ah an va ttin i, tthirual cu ner le bok in an vun i put. An pu tuahmi cingkirlit ah cun an bah. An vun bah cuahmah lio ah cingkirlit cu arvang a si caah a baoh i, tthirual cu innleng khat in an tla. Cu thil vialte hna an pu nih a hmuh tikah aa lawm tuk i puai cu tthate in a tuahpiak hna.

Lian Do hi mindin auh a tong bal lomi a si. Atu ahcun “Lianlian” a ti na, “Ka Pu Lian” a ti na, khuami cu an si cang. Lian Do cu mittha a si, mi tang ah aa dor, sifak santlai lo cungah dawtnak a ngei. Hmeinu hmeipa nih pacan taktak ah an i ngeih cang.

Khuachung khuakhan lairelnak hmanh ah voi tampi cu Lian Do tel loin bia an khiak bal lo. Lian Do mithmai le hmurka hi mizapi nih zohmi a hung si cang. Lian Do cu a rum i a lian chin lengmang. Cucaah khuang ka cawi lai a ti. Khuami chim lo kkhua chirchan hmanh nih Lian Do khuangcawi lai cu an rak i ngaih cio. Khuangcawi nithla cu a hung phan i, zu le sa cu ei cawk loin a dah i a thah. Khuami cu an i lawm taktak. Lian Do nih cun ni kua chung khuang cu a cawi. Ahohmanh nih Lian Do bantuk in a cawi khomi an um bal lo, an ti cio. A ni kuanak ni a cawi lio ah hlan lio khuami nih an rak serhsat le zei i an rak rel lonak, an saruk hlehmi pawl kha buk chungah a rak khon hna i, atu i a lianhngannak le a rumnak, mi nih a buh le a sa an ei i, an i lawmhnak kha a vun i porhlaw i, buk chung saruh kha a vun chuah hna. Hla aa thawh pah in, “Hihi nan sa hlehmi a si!” tiah tuallai ah a bunghhnawh hna. Khuami cu an ningzah le an hmaichiat in inn ah an lawi dih. Zan khat cu zanttim hrawngah khin an darchawnte cu amahte in hla a sa. Cu hla cu an ngaih i, “Hi inn hin ka chuak cang lai i, Vanzang Hau Cem inn ah ka tlung lai,” ti a si ko.

Ni khat cu Lian Do cu amah lawng in siakhalh ah a kal. Cu ni ah cun Khuangli ramhrang Vanzang chim dingin an ra. Lian Do cu an tlaih i, “Vanzang lam kan chim, na kan zulh lo ahcun kan i thah lai,” an ti i, Vanzang chim ahcun a zulh hna. Lian Do cu a siakhalhnak cun voi dang a tlun tawn bangin a hung tlun ti lo caah an nu le Tuai Sel cu awlokchong in an um. Lian Do nupi cu pumlawng lo in a um fawn ttung. An mit hram cat in chaklei lawng cu an zoh i, um awkte an hngal lo. Cu zan ahcun Vanzang cu zanttim ah an va chimh hna. Khuapi in an chuahhnawh hna i, Khuangli ral cu an dawi hna. Lahva ral tlangthluan pakhat ah an hei phak hna i, Lian Do cu a zam kho ti lo i an thah. A ruak cu an zoh i Tlangte an mirumpa a si kha an hngalh. Lamkal an i thlah i, “Zeicaahdah Tlangte nih nan kan chim?” an va ti. “Kan in chim ttung hna lo,” an rak ti hna. “Kan thahmi pa hi ra zoh u,” an ti hna i an va zoh tikah an pu Lian Do cu a si taktak ko. A ruak cu thingkung ah khan an khan i, Tlangte upa nih kan tlunpi lai an ti. “Lian Do i a darchawn kha nan kan pek lawngah a ruak hi nan i tlunpi lai,” an ti hna. Tlangte upa le Vanzang upa cu saupi an i ceih hnu ah Lian Do darchawn cu an va lak i, a ruak cu Tlangte nih an i tlunpi. Cu tlang cu atu tiang hin “Lian Do ruak khan tlang” an ti lan.