Monday, 28 November 2016

Zekhariah Nih Bawipa Bia A Zumh Lo Caah,Thla 9 Chung Holh Kho Loin A um.

Luka 1:8 Ni khat cu Zekhariah kha, nifate an rianṭuannak ah a caan a hung phan ve i Pathian hmaiah khan tlangbawi rian cu a ṭuan. 9Tlangbawi hna nih an zulhmi phungning in, biakṭheng cung i rimhmui khangh awkah khan amah cu camcawhfung zuh in an thim. Cucaah Bawipa Biakinn chungah khan a vung lut. 10Cu caan cu rimhmui khangh lio i mi zapi Biakinn leng i thla an cam caan kha a si. 11A sinah Bawipa vancungmi pakhat a rung lang i rimhmui an khanghnak biakṭheng orhlei kamah khan a dir. 12Amah cu Zekhariah nih khan a hmuh tikah a lau i a thin a phang. vancungmi nih cun a thawh i, “Zekhariah, na thinphang hlah! Pathian nih na thlacamnak kha a theih i na nupi Elizabeth nih fapa an hrinpiak lai. A min ah Johan na sak lai. 14Amah cu a chuah tikah naa lawm hringhran lai i midang tampi zong an i lawm ngaingai ve lai. 15Zeicahtiah amah cu Bawipa hmaiah mi ngan a si lai. Zu siseh, zureu siseh, zeihmanh a ding lai lo. A chuahka hrimhrim in Thiang Thlarau in a khat lai; * 16Israel mi mi tampi kha Bawipa an Pathian sinah a kirpi ṭhan hna lai. 17Amah cu Pathian thlahmi lamkaltu a si lai i profet Elijah bantukin a fekmi le a ṭhawngmi a si lai. Pale hna le fale hna kha hmunkhat ah a fonh ṭhan hna lai i nawl a ngai lomi hna kha miding mi hna ruahnak lam leiah a hruai ṭhan hna lai. Bawipa mi hna cu Bawipa ca i aa tlakmi minung si awkah a rak timh hna lai,” tiah a ti. *
 
18Zekhariah nih vancungmi cu a thawh i, “Cucu a si kho lai tiah zeitindah ka zumh khawh lai? Zeicahtiah kei cu ka tar cang i ka nupi zong a tar ve fawn,” tiah a ti. 19Vancungmi nih cun a leh i, “Kei cu Gabriel, hi thawngṭha nangmah chimh awkah a ka thlahtu Pathian hmai i a dirmi cu ka si. * 20Ka bia cu na ka zum lo, asinain a caan a phak tikah cun a tling ṭhiamṭhiam te ko lai. Na zumh lo caah holh kho loin na um lai i kan chimhmi thil kha a tlin ni a phak hlantiang bia pakhat hmanh na chim kho lai lo,” tiah a ti.

21Cu chung cu zapi nih khan Zekhariah cu an rak hngah ko i zeicahdah Biakinn chungah cu cancan cu a rauh hnga, tiah an khuaruah a har. 22A hung chuah tikah a chawn kho hna lo — cucaah Biakinn chungah langhnak a hmu ti kha an hngalh. A kut in hmelchunhnak kha a tuah i cuticun a chawnh hna, bia pakhat hmanh a chim kho lo.
23Biakinn chung i a rianṭuannak caan kha a dih tikah Zekhariah cu inn ah a ṭin. 24Cu hnu tlawmpal ah cun a nupi Elizabeth cu nau kha a hun pawi i thla nga chung leng chuak loin a um. 25A thawh i, “Atu cu a donghnak ah Bawipa nih hi tlukin maw a ka bawmh! Zapi hmai i ka ningzahnak cu a ka lakpiak cang,” tiah a ti.

 57Elizabeth cu a nithla a hung tling i fapate a hrin. 58Bawipa cu zeitluk in dah a cungah a ṭhat ti kha a innpa hna le a rualchan hna nih an theih tikah amah tluk te cun an dihlak in an i lawm.
 
59Ngakchiate cu zarh khat a hung ti ah khin a cuarpar tan awkah an kalpi; annih nih a pa min Zekhariah in kan auh lai, tiah an ti. * 60Sihmanhsehlaw a nu nih khan, “Asilo, a min cu Johan a si lai,” tiah a ti. 61Annih nih amah cu an thawh i, “Nan sahlawh nan rualchan lakah cu min a ngeimi pakhat hmanh an um ṭung lo,” tiah an ti. 62Cun a pa kha kut zaoh in an chawnh i ngakchiapa kha a min zeidah sak na duh, tiah an hal. 63Zekhariah nih cun caṭialnak catlap a hal hna i, “A min cu Johan a si,” tiah a ṭial. 64Cu cangka cun Zekhariah cu a holh kho ṭhan i Pathian kha a hun thangṭhat. 65A innpa hna cu an khuaruah a har i hi thil kong cu Judea ram tlang cung vialte ah khan a thang dih. 66A theimi paoh kha an lung a suk hna i. “Hi fa hi zei ko dah a can te lai?” tiah an ti cio. Zeicahtiah Bawipa ṭhawnnak cu a cung i a um kha a fiang ko.

catialthiam, historian le biblical scholar nih 2015 Dec. 9 i a tialmi chung in Khrih Jesuh hrinnak thianghlim kong fehtertu historical tehte hi kan vun tial hna lai.
 
* Siibawi le world-class historian a simi Dr Luke nih mithmutu chimmi a hlat dih cikcek hnu ah a tial.
* Chanthar archaeology nih tuanbia taktak a sinak tehte a fehter.
* Baibal a zum lomi le Baibal hi tuanphung sawhsawh a si ti a zummi professor hmanh nih tuanbia taktak a sinak kong a hmuhchuah i, a lung aa thleng.
* Biakam Hlun chan profet tampi nih ahlankan in kum tampi lio ah an rak chimchungmi a si.
* Khrihfa hmasa bik pawl nih an rak hngalhmi le zumhmi a si.
 
1. Siibawi & World-class Historian Dr Luke Nih A Khawmhsuatmi Document A Si
Khrih Jesuh hrinnak thianghlim (virgin birth) tuanbia hi Dr Luke nih kha chan lio i mithmutu pawl chimmi kha a hlathlai dih cikceh hnu ah a tialmi a si. Khrih hringtu nu Mary hmanh kha bia a rak hal men lai tiah an zumh.
Dr Luke nih Thawngtha cauk a tialmi hramthok ah mithmutu chimmi le felte in a dothlat cikcekmi a sinak kong a langhter. Khrih hrinnak kong hi Dr Luke nih Baibal tialtu a dang pawl nakin tling deuh in a tial.
Dr Luke hi Khrih lamkaltu mithiang Paul he Jerusalem le Judea peng ah caantam a rak hmangmi a si i, Khrih hrinnak kong a rak hngal biktu pawl Mary tbk. sinah biaruahnak caantha a rak hmu ttheu lai.
Thihnak in Khrih a thawh hnu ah a hringtu Mary hi kum zeizat chung dah a nun ti hngalhfian taktak a si lo nain, kum 24 tiang a nung tiah chimchintu thenkhat nih an ti. Dr Luke nih Mary a ton lo hmanh ah, Mary he ai niamhniammi pa khatkhat tal a ton hna i, thawngtha a tialmi hi 'primary source' a si.

Greek scholar minthang Kenneth S. Wuest nih Greek New Testament Word Studies ah Dr Luke kong a tial. Kha lio ah, "Mary hi a rak nun ko rih ahcun, Dr Luke nih hin Mary chimmi hrimhrim a theih i, hrinnak thianghlim tuanbia hi a dothlatmi le a tialmi a si," a ti.

Historian minthang A.N. Sherwin-White nih Dr Luke tialmi hi a hmaan taktak maw tiah Luke Thawngtha cauk le Lamkaltu cauk khi felte in a chek hna. Dr Luke i a tial telhmi ram 23, khuapi 54 le tikulh 9 ah White nih a va chekhlai i, palhnak pakhatte hmanh a hmu hin lo. (Lamkaltu (Acts) cauk khi Dr Luke tialmi a si)

2. Chanthar Mithiam Pawl Nih An Fehter
Baibal soiseltu vawlei mithiam pawl Sir William Ramsay, William F. Albright tbk. nih Dr Luke tialmi cauk a palhnak langhter duh ah dothlatnak an tuah tikah, a hmaannak tu an hmuhchuah i, an lung ai thleng phah.
Ramsay hi kum 1800 donghlei i Baibal soiseltu hlipi a rak si, a hngakchiat lio in Baibal soiselnak kong cawnpiakmi a si, Biakam Thar cauk khi A.D. 2 canceo lio hrawng ah rak ttawncop luklak in an tialmi a si, zumhtlak a si lo tiah rak cawnpiakmi pa a si.
Ramsay nih Asian Minor (Turkey ram hrawng) i Paul khuatlawnnak hmun pawl kha a va kalhnawh hna i, Dr Luke tialmi Thawngtha cauk le Lamkaltu cauk palhnak langhter nakding caah a va dothlat hna.
A khualtawnnak lampi ah vawlei a cawh hna i, tehte a kawl hna. Ramsay nih Baibal a hmuhning a thlen dih cikcek i, Dr Luke a hun dirpi lehlam. "Luke hi first-rank historian a si, a tialmi hi zumhtlak taktak facts a si hlei ah, (Dr Luke hi) historian thiamnak taktak a ngeimi a si fawn. A tawinak in cun, Luke hi vawleicung historian lianngan bikbik hna lak ah telh awk a si," a ti.

Kum 1896 in Ramsay nih 'St. Paul the Traveler and the Roman Citizen,' timi cauk chuah hram a thok. Vawleicung ah Baibal soiseltu anih anih timi pawl lakah lungtuainak a chuak, Baibal palhnak kawl ah ai thawhmi pa nih, Baibal hmaannak tu a tial caah a si. Thil ai bingtalet.
Dr Luke tialmi Thawngtha cauk le Lamkaltu cauk ah tinpel tia hmanh palh lo in a hmaannak kong kha Ramsay nih kum 20 chung cauk in a chuah hna. Tehte a langhtermi pawl an tthawn taktak caah, Pathian um a zumlomi mi tampi nih an zumhnak an hlawt i, Khrihfa ah an lut phah.
John Hopkins University i Semitic holh (a fawinak in Middle East holh) cawnnak professor hlun le archaelogist minthang William F. Albright hi Ramsay bantukte hin, Baibal soiseltu le a palhnak a kawltu a si.
Sihmanhsehlaw, Ramsay bantuk in Baibal a hmuhning a thlen dih cikcek ve. Vawlei cawh in Baibal palhnak tete heh tiah a kawl ttualmal i, Dr Luke tialmi Thawngtha cauk le Lamkaltu cauk hi zumhtlak taktak an si, Baibal ningpi hin, history source zumhtlak a si tiah a hun hmuhchuah hnu ah, a ti.

Cauk 'The New Evidence That Demands a Verdict' a chuah i, Albright nih hitihin a tial, "Pakhat hnu pakhat (ka) hmuhchuah deuhdeuh i rel cawk lo tiang in a hmaan taktakmi a si i, Baibal hi history source a si tiah (ka) pom deuhdeuh," a ti.
Mithiam ah ai ruatmi pawl nih Khrih hrinnak kong Luke 2:1-5 khi hitihin an rak soisel, milurelnak a rak um hrimhrim lo i, ahohmanh an chuahkehnak khua ah an kir lo, an rak ti. Josephus nih pei Syria ram, ramkulh uktu Quirinius  i milurelnak a tuahmi kha A.D. 6 tiah nithla a khenh ko cu, Khrih hrinnak caah a tlai tuk, an ti.
Asinain archaeologist pawl nih tehte a hun hmuhchuah tikah, mithiam i ai ruatmi pawl hi an rak palh diam. Quirinius nih voi 2 tiang ramkulh uktu a tuan, 7 B.C. ah a tuan hmasa. Kum 7 B.C hi Khrih chuah caan he ai milh bakmi a si.
Biakam Thar cauk scholar tihzahmi F.F. Bruce nih a chim i, chanthar soiseltu mithiam pawl nih Luke a palh tiah an lunghrinhnak zawn tete ah hin, archaeologist pawl nih atu le atu in Luke a hmaannak tehte tu an hmuhchuah hna i, soiseltu pawl palhnak a lang lengmang, a ti.

3. Pathian Um A Zumlomi Oxford Professor A Lung A Pem
Oxford University i Renaissance literature i Pathian um a zumlomi (agnostic) professor C. S. Lewis, cathialthiam cungcuang le tuanphung biafang kherhlaitham min ngei nih Baibal Biakam Thar hi tuanphung sawhsawh, a tialtu pawl i an ttawncop luklakmi lawngte a si tiah a rak ti peng.
Sihmanhsehlaw, Lewis nih Baibal rel hram a hun i thok, Biakam Thar Thawngtha cauk pawl khi a hnu rel hna i, hlan chan lio tuanphung he an i dannak taktak a hun hngalh, a khuaruah a har. "Tuanphung sawhsawh (myth) a si ruam ttung lo," tiah a hun ti diam.
Lewis hi hlan chan lio tuanphung (ancient mythologies) kong a hngal tuk hringhranmi a si tiah hun nolh ding a si. Baibal a rel hnu in, Khrih zultu tha taktak ah ai cang i, kum zabu 20 chung i Khrihfa dirkamhtu suttung biapi bik 'liangpi taktak' ah ai cang ti awk a tha.
A chan lio ah German sianginn ah Baibal soiselnak a lar sanglingpi a si. Biabal a soiseltu theologian minthang pawl Rudolph Bultman tbk. nih Biakam Thar i Jesuh hrinnak thianghlim kong tehna, khuaruahhar a tuahmi thil tehna le (Khrih) a thawhthannak tehna khi an zum lo i, (Khrih) zultu pawl nih an phuahcopmi a si, an rak ti.
Lewis nih hi (German) theologian pawl hi a rak paih (challenge) hna. "Hi mi hna (theologian) pawl nih hin, tuanphung (myth) zei tluk tam dah an rel cang ti hngalh ka duh," tiah Lewis nih a ti. Tuanphung (mythological) caholh kongah kherhlaitu/ soiseltu professor kum tampi ka tuan cang i, tuanphung tham cu ka hngalh ko hen cu, a ti. "Biakam Thar Thawngtha cauk hi tuanphung an si lo," a ti.

4. Profet Nih Kum Zabu Tampi Lio Ah Ahlankan In An Phuan
Genesis 3:15 ah, Pathian nih rulhreu le minu Eve karlak ah i ral nakding kong bia a chim, "Nang le hi minu karlak le na tefa le (minu) tefa karlak ah i ralnak ka chiah lai; (minu fapa nih) na lu ah an rial lai i, nang nih a kemit ah na cuh lai," tiah rulhreu sinah a ti.
Hihi Pathian nih hmailei i a cang dingmi bia a phuanmi a si. Hi zawn ah 'pa ci' a ti lo, 'nu ci' a ti i, fiang tak in a langmi cu, ngaknu thianghlim Mary nih 'pa ci' tel lo in, Thiang Thlarau in pawimi Fapa Khrih a hrinnak thianghlim kong a chimmi a si.
Satan nih Khrih kemit ah cuh a zalh, vailamtah i a thih nakding kham ai zuam nain, Khrih nih vailam ah Satan lu a rial. Sual ngaihthiamnak caah vailam i a thih hnu ah Khrih nih thihnak le thlan a tei.
Isaiah 7:14 ah, "Amah Bawipa hrimhrim nih hmelchunhnak pakhat an pek lai: Pa hngallo (virgin) nih fa a pawi lai i, fapa a hrin lai, a min ah Immanuel ti a si lai," a ti. Matthai le Luke nih hi bia a tlinnak hi an langhter.
5. Khrihfa Hmasa Bik Pawl Nih 'Virgin Birth' Hi An Zumh

Vanrang toi Khrihfa hmasa bikbik pawl nih Khrih hrinnak thianghlim hi an zumh dihmi a si. Cu an zumhnak cu, 'Lamkaltu Hna Zumhnak' nih a fehter. Lamkaltu Hna Zumhnak nih cun hitihin a ti:
"Cungnung Bik Pa Pathian, van le vawlei sertu ka zumh;
Cun a Fapa ngeihchunte Jesuh Khrih kan Bawipa:
Virgin Mary nih Thiang Thlarau in a pawimi i a hrinmi a si" a ti. (duhnak zawn lakmi)
Hi zumhnak 'virgin birth' hi A.D. 325 Nicene Zumhnak nih a fehter i, pehzulh in Catholic, Eastern Orthodox le Protestant Khrihfa nih an zumh.

Biadonghnak: Khrih Jesuh hrinnak thianghlim (virgin birth) hi Biakam Thar Thawngtha cauk nih an langhter. Cu an langhtermi cu, chanthar i tehte hmuhchuahmi nih a hmaannak kong an fehter. Ka fim, ka thiam ai timi Pathian zumlotu pawl le liberal theologian pawl nih Khrih 'virgin birth' an zum lo.
A cunglei i langhtermi anmah bantuk mithiam pawl tu nih cun, Biabal thate in an rel, felte in an dothlat hnu ah, an hngalhnak nih a rak phak lomi tehte an hmuh hna i, Khrih zultu tha tu ah an i cang lehlam.
Yale University archaeologist & professor Millard Burrows nih, "Liberal theologian tampi i (Baibal kong ah) ahleihluat tuk in zumhlonak (lunghrinnak) an ngeihmi hi, cahlun (data) hmuh khawhmi pawl felte in an chekhlatnak in (a hrampi) an i lakmi a si lo, supernatural ralchanh  zumhnak derthawmnak nganpi in a rami tu a si," a ti.