Thuhmaihruai
Chin National Day Thuanthu
Chin National Day ni cu kan umnak hmun tin kim ah sunglawi zet ih
hman a si thlang ding. Himi ni ah, kan Chin nunphung, thuam le lam pawl
hmuhnak kan nei hlei ah, himi ni hi ziangtin a rak cang ti khal sim
ringring a si. Cutin kan sim tik ah, kan sim dan, a bang aw cio lo. Mi
tampi cun Chin National Day cu hlanlaisan ih kan rak hman mi “Miuk dan”
kha siatbal in danthar a si mi Democracy ah kan thleng ni, mi hrek cun,
Falam ih mipi 5000 lenglo tong khawm in thu rel cat a si ruang ah, Chin
mi lungrualnak kan lang ter ni, mihrek cun Feb ni 20 nihi kan Chin
thuanthu ah thupi mi ni a si rengreng tin khal Feb ni 20 sunloihnak ni,
ti vek in a phunphun in sim a si. Cun, hlanlai kan pi le pu pawl in, a
sansan ih an rak hman mi, miuk dan hi, rothil pakhat ih kan kilkhawi
sawn ding mi a si. Himi dan siatral in dan thar kan thleng ni hi
National day tiah ko a tlak lo tiah a ti tu khal an um. Daan thleng ni
meimei, National Day ih ko a tlak lo ti tu khal kan um.
Cun, thuanthu kan sim tik khal ah kan sim mi kum le ni thla khal a
bang aw lo. Tahthimnak ah Chin National Day Golden Jubilee Magazine sung
ah Pu Vum Thu Mawng ih homi Chin National Union Organization le mirang
pawl an tonawk ni hi Robert Siang Lian in 1938 ah a si tiah a ngan.
Asinan, Mindat Zuzin in cun 1940 ah a si tiah a ngan. Cun, mipi rasuak
zat an sim mi khal a bang aw lo. Pu Vum Thu Mawng te pawl an rak
cangvainak ruang ah kaih an tuar ih, cui kaih an tuar ni khal cu mihrek
in Feb 20, 1939 ah tin an sim. Mi hrek in Feb 25 1940 tivek in a dang
dang in kan sim cio. Cun, February ni 20 ih mipi a ra suak tu khal 5000
an kim thei lo lawlaw, Falam vek khuate ah khawiah an riak ding tivek,
mahte ruahnak in a cang theilo tiah a eltu khal kan tam zet.
Hi thu pawl sim fiang ding ah le Chin National Day kan pu le pawl in
ziangruang ah Feb 20, 1948 hi an rak hril timi pawl zingzoinak ka rak
nei. Nan thei cia vek in, kan mah Chin mi ih ngan mi pawl cu pakhat le
pakhat kan bang aw lo tik ah, mirang pawl ih rak ngan ta mi pawl hi zum a
um bik ding tiah, hi thu pawl ih London ih The British Library ah le
Yangon ih National Archive Department pawl ah records pawl ka va hawl.
A hmaisabik Chin National Day Coutersy of U Maung Ha
Ni bang aw lo mi tete sim fiangnak
Thuanthu kanzoh hlan ah ni a bang awi lo mi tete sim fiangnak nei
hmaisa sehla. Chin National Day ni ih kan sim tambik mi cu 1918 Feb ni
20 ah U Vum Thu Maung te ho in Maymyo ah Chin Education Uplift Society
(CEUS) an rak din timi hi a si. Himi thu hi Evidence ngaingai in cu ka
hmu thei lo. Chin National Day thuanthu a ngan tu le speech a pektu
hrekkhat pawl ka sut tik ah, Chin National Day Golden Jubilee Maganzie
ta an lak sin mi a tam. Pu No Than Kap ih “A critical analysis of Chin
National Day” timi sung ah, cangantu Mindat Zuzin hnen ah hi thu thawn
pehpar aw in a rak sut dah nan, khatlam in Evidence ngaingai an hmuh
thei lo. Pu Than ih ngan mi sung ah cun himi ni ah CEUS in Chin ram ah
Kawl ca zir an cawl ter mi an duh duhlonak an phung tiah a sim.
The
Chin Education Uplift Society (one of the leaders was Vawmtu Mawng) made
a protest against the decision of the British authorities to rescind
the teaching of Burmese language in Chinland.
Ka zingzoi thei tiang ah cu, himi hi 1918 ah cu a cang thei ding a
bang lo. Ziang ah tile U Vum Thu Maung thu research ka tuah tikah, a nih
hi 1900 ah a suak ih, a kum 17 a ti ah Mirang ralkap a lut ih, kum 18
(1918) ah cun Laitlang ah Mirang ralkap thawn ral a do rero lai. Maymyo
ih a umnak cu 1922 lam lawng in a si lai. Pu VTM ih kuttang ih hna rak
ṭuantu Pu Sein Yaw Aung in cun, hi ni hi 1922 Feb 20 ni ah a cang mi a
si tiah i sim. Cunah cu, U Vum Thu Mawng khal Maymyo ih ralkap a ṭuan
lai fang a si ih a si ding a awm ang zet. Cun, Chin ram ih Chin (Laizo)
ih cazir hmaisabik ih Falam tlawng ah a si ih, 1925 kum ihsin zir thok a
si. 1925 ihsin Kawl cazir an cawl ih, English le Chin (Laizo) in an rak
zir. Tlawng hmin khal Varnarcular School tiah an thleng. Thlanglam Chin
ram ah Cho ca an neinak hi 1935 lawng in a si lai. Cunah, 1918 ahcun,
cutin Kawlca zir lo ding ih thu tuahmi a um hrih lo ih, ziangbik si pei
protest an rak tuah timi hi evidence ngaingai in ka hmu thei lo. Asinan,
hihi cu analysis base in ka sim mi si.
Cun, Chin National Union Organiztion (CNUO) hi 1928 Februay 20 ah din
a si tin mi tam pi in an sim ṭheu. Asinan, Pu Vum Thu Maung ih Memoir
sungah cun 1934 kum (ni le thla ngan lo) ah kan din thei tiah a ngan.
A dang ni le thla pawl cu Mirang pawl ih rak ngan mi documents pawl ka hawl thei ih, an rak ngan mi ni le thla pawl tla cu.
1) Kanpetlet in Mirang le Chin mipi tonkhawmnak – 1940 February 20 (See Document 1)
2) Mipi ra suak zat – 1000-1500 (See Document 2)
3) U Vum Thu Maung homi pawlkom in duhlonak langtertu – 200-300 (See Document 2)
4) U Vum Tu Maung le a ho pawl kaih an tong ni le, Thuthangca
(Thurihyah) in an kaih thu an suah ni 18 April 1940 (Thurihyah). (See
Document 3)
Document
Mirang pawl ih rak ngan mi records hi a hnget khoh mi records a si
tiah kei cun ka pom. Curuang ah, a tlun ah ni a bang aw lo mi tete pawl
hi hmailamah himi attach ka tuah mi records in a ṭhathnem pi ding tiah
zumnak ka nei.

Chin Ram Thuanthu Tawi
Mirang pawl in Chin ram in ra uk hlan tiang ah kan mah dan le
nunphung ten, kiangkap ih cawhpawlhnak (influence) tel lo in kum rei pi
kan rak ding. Tlaisun pawl cun Democracy dan vek in, misenpi ih hrilmi
“Fahlam Council” in kum reipi a rak uk hai. Cucu, Kawlram ih Frontier
Area Administration Director a rak ṭuan dah tu HNC Stevenson in Tashon
Democratic Council tiah a rak ko. Pengdang ahcun hnam le khua kilkhawi
theitu ding milai, micak le mi ralṭha pawl in miuk ah an rak hril ih,
tesinfa sawng aw dan in kan rak ukawk. Miuk pawl khal cun, an mah pakhat
ih thuneihnak ih uk si cuang lo in, vengsuak upa hril in, vengsuak upa
pawl thawn thurawn aw hnu in thuṭhen a rak si. Vengsuak upa pawl cu
Khuangcawi thei tivek, milian sung in rak hril a si. Chinram zaten
political system pakhat tang ah kan rak um lo nan, hnam khat le hnam
khat tonawk ih pehtlaihnak cu a rak um ring ring. Cun, sumdawnnak lam
khal ah pengkhat le phengkhat ah thilri zuarnak le thlengawk khal kan
rak nei. Khua le Khua, Hnam le Hnam khal cu thazang cuhawnak (power)
hrang ah kan rak do aw theu.
Lenglam ihsin kan Chin ram in ra do tik khal ah hnam khat le khat
karlak ih buainak tete tan in, lungrual ten kan rak do. Chinram lak ding
ih Mirang pawl do ding ah, Sizang, Sukte le Kamhau pawl khal hmunkhat
ah kom aw ih Mirang pawl thawn nasazet in an rak do aw. Mirang ralbawi.
Gen. George White in “ka dodah mi ral pawl ah ngah harbik le neh har bik
an si” ti tiang in a rak sim dah. Chinmi pawl do awknak ah, ralthat
lamih sunloihnak pekmi Victoria Cross tiang Mirang ralkap pawl in an rak
hmu. Tlaisun khua khal ah Tlaisun, Zahau, Hualngo, Khuangli le Falam
peng pawl an rak khawm awk. Hakha peng khal ah Zokhua le Sakta khal
Sakta ah an rak khawm awk. Cun Zotung le Senthang pawl khal Khawpi khua
ah an rak khawm aw ih, an za ten Fahlam pi thawn pehtlaihnak nei in
Mirang pawl cu an rak do.

Kan
Chinram pi miin in rak do tik ah, hnam le peng sung ih kan dang awknak
tete pawl tan san in kan Chinram humhim dingah lungrual zet in kan rak
do. Mirang pawl in Chin ram an uk hnu ah, an mai hrang ih uknak olsamnak
ding ah, Miuk pawl hnen ah thuneihnak tum zet pek in, Miuk pawl hmang
in, kan ram in rak uk. Mi uk in mipi hnen ah siah an khong, cui siah
pawl cu Mirang pawl thawn a hrek veve in an rak ṭhen aw. Cui siah pek mi
pawl tel in Mirang pawl in Tlawng, Sizung, Lamzin pawl in rak tuah sak.
1930 hnu lam ih sin U Vum Tu Mawng ih homi Chin National Union
Organization (CNUO) khal in mipi thazang thawn lungrual zet in zalennak
ngah thei ding ah cangvaihnak nasazet in an rak nei. Kawlrawn ih
zalennak ngahnak ding ih cangvaitu pawlkom pawl thawn khal pehtlaih
awknak an rak nei. 1940 February ni 20 niah Mirang lamih thuneitu, Magwe
Commissioner, Chinram Zipeng, Miuk, Khuauk pawl le U Vum Thu Mawng teih
ho mi Chin National Union Organization pawl ton khawmawknak an rak nei
ih Magwe Commissioner Mr.McCraken in, an dil mi pawl pek thei a si lo
thu a sim tik ah duhlonak an rak lang ter. Chin ram Zipeng bawi in
politics lam cangvaihnak neilo ding in ralrinnak tu le tu an pek.
Asinan, an cawl duh lo ruang ah Mirang pawl in CNUO ih hotu pawl cu
thawng an thlak. Hotu pawl thawng an tlak nan, mi dang an kai ih
cangvaihnak an nor sinsin. Mirang pawl cun a cangvai tu pawl thawng an
tlak vivo ih, cutin Chin mi hotu le mipi 135 lenglo an rak kai ih Falam,
Hakha, Tedim, Mingyan le Katha thawnginn pawl ah thawng an rak thlak.
Mi hrek cu Cooly tla an ṭuan ter.
Leitlun ralpi voi 2 nak Chin ram ah a ra thelng tik ah, Mirang pawl
cu India ah dung an sip ih Japan in rei lo te in rak uk. Chin ram ra kai
tu Japan pawl khal Chin Hills Battalion, Chin Levies, Pu Vum Te Mawng
homi ralkap pawl, Sukte/ Sizang Independence Army pawl le Mirang pawl in
an rak dawi suak.
Leitlun ralpi voi 2 nak a ṭheh hnu ah cun, Kawlram pi cu Zalennak
ngah din din hmun a rak si thlang. Aungsan- Atlee cachuk hnu ihsin,
tlangpar mi pawl in Burma ram sungah an tel duh a si ahcun an tel thei
ti a si tik ah, ဖ.ဆ.ပ.လ cun Lai tlang ah ခ်စ္ၾကည္ေရးခရီစဥ္ in U Vum Thu
Mawng le palai dang pawl a rak thlah. Cutin, Kawlram zalennak a ngah a
si ah cun, Chin ram teh Kawlram ah kan kom ding maw timi thurel ding ah
Miuk Pu Hlur Hmung, Pu Kio Mang le Pu Pum Za Maang le ṭonglettu Pu Kawl
Sum cu 1946 kum ah, Panglong khua ih tuahmi thurelnak ah an rak tel. An
ra tlun hnu, 1946 October thla ah Falam ah Chin ram kulh ih Miuk pawl le
thuneitu 52 pawl ton khawm aw in thurelnak an rak nei ih, resolution pa
4 an rak suah. Cu pawl tla cu: 1) Chinram cu Mirang tangah um hrih
ding, 2) Tlangparmi adang pawl thawn pawlkom aw ding,3) Chin mi pawl kan
ṭhangso ih, kan mah hmailam thu kan mah ten kan lai rel thei ding
dinhmun kan si ah cun, Burma ram kan kom ding, Cui din hmun kan si lo ah
cun, Burma ram thawn a dang ten kan um ding thu an rak suah. Himi
thurel nak tho tho ah, Pu Hlur Hmung, Pu Kio Mang le Pu Pum Za Maang tla
cu 1947 ih tuah ding mi Panglong ah feh ding mi an lungkim.
1947 March 3-5 tiang Gangaw peng, Htilin ih tuah mi Chin-Bama
Rualremnak (ခ်စ္ၾကည္ေရးညီလာခံ) cu Chin mipi 3000 le hotu thlanglam Chin
ram ih sin U Vum Tu Mawng, saklam Chin ram ihsin Zokhua ihsin Pu Za Hu
le Kawl aiawh in Dedok U Ba Cho thawn zatekom mipi 10,000 lai thurelnak
an rak nei ih, hmailam ah bangrepten (တန္းတူညီတူ) in kan um tlang ding
tiah lungkimnak an rak nei ih, Chin-Bama duhdawtawk nak theihternak lung
khal an rak phun. 1947 ih tuahmi Panglong conference thawng in Kawlram
pi sungah lut in Union of Burma tiih cang suak thei ding ah, kan pu le
mi pathum pawl in hmin htoot nak an rak nei.

Zalennak le Danthleng – Enquiry Commission
1948 January 4, niah Mirang hnen ihsin Zalennak kan ngah ih. 1947
Danhrampi vek in Chin Special Division hrang ah Chin Affairs Council
(CAC) kan rak nei thok. CAC cun Chin ram ih ukawkdan thleng ding in
hmaisabik ah an rak zuam. Mipi duhnak vek in, hlanlaisan ihsin Mirang
san tiang kan rak hmang mi tesinfa sawngawk ih ukawkdan ihsin Democracy
dan ih thleng ah Enquiry Commission cu Kumpi Acozah ih siannak in, 1948
kum Feb ni 6 ni ah an rak din.
Enquiry Commission ih tumtah mi cu danthlengawk dingah Miuk pawl ih
ruahdan le mipi ih ruah dan thei ding, Miuk dan thleng tikah Acozah ih
thuneihnak hnaihnok lo ding dan pawl hawl in Kumpi Acozah hnen ah
thuthunlut ding a si. Enquiry Commission cun 1948 Feb ni 12 ihsin ni 18
tiang Tedim, Falam le Hakha peng pawl ah mipi le Miuk pawl ih ruahdan an
zirzoi. Cutin, an zirzoi rero lai cu Falam ih Kawlram pi Zalennak
sunloihnak puaipi an tuah lai fang thawn a rak deng aw.
Falam Khua ih Mipi 5000 tonkhawmnak
Mi tampi cun, Falam ih mipi 5000 leng lo tonkhawm nak hi Miuk dan
dunlonak thurel ding ih kokhawm mi ah an ruat ṭheu. A si hrimhrim lo,
Kawlram pi Zalennak kan ngah mi sunloihnak ding ah tuahmi a rak si.
Cutin mipi tampi an ra suak tik ah thurelnak khal an nei cih mi a si.
Zalennak cu January ni 4 niah kan ngan nan, Rampi President rori le
ramuk tu bawi pawl tel ding a si ruang ah Feb ni 19-22 ah an tuah naksan
a si. Hi mi puai ah Rampi president Sao Shwe Taik a mah rori Falam ah a
rak ra. Himi puai tuahnak ding hrang ah Kumpi Acozah ih budget Rupees/
21000 an rak pek.
Mi tampi cun Falam vek khua ah mipi 5000 rasuak thei cu a cang thei
lo tiah an sim. Culai ih Hakha MP Pu Ro Thang in mipi 5000 kan kim a si
tin a rak sim dah. Cun, culaiih Falam Zipeng Pu Tuang Hmung ih kumtin
Report sung khal ah, mikhual 5000 lenglo kan nei tin a ngan mi kan hmu
thei. Pu Tuang Hmung ih report sung ah Paletwa (culai in Rakhine saklam)
ihsin palai pawl an ra thu, thupi zet in a ngan.
Chin thuanthu ah hmaisabik thurelkhawm ih an ra telnak a si. Mi
pakhat cu Paletwa ihsin Falam ah ke thawn rori a ra pok. Cuvek tho tho
ih, himi puai le thurelnak ding hrang ah Kanpetlet, Matupi, Hakha le
Tedim ihsin mikhual an ra suak cio. Falam peng sung ih Miuk pawl khal
in, Falam ah pok cio ding in thu an rak suah. Mi hrekkhat cu, politics
rel ding ah si lo in, Rampi President Sao Shwe Taik le Chin Affairs
Minister U Vum Thu Mawng hmu duh ah an ra suak.
Cui san ih a ra tel tu pawl ih simmi: Cozah hnatuan tu Pu Tuang Hmung
ih Report hi kan hrang ah Evidence thabik a si. Kumpi Acozah ih budget
Rupees 21000 a suah sak hi a rap thlak nasa. Culaisan ah siapi pakhat hi
Repee 20 a rak si. Ralkap pakhat ih thlahlawh hi Rupees 15 a rak si.
Budget le um, cuhleiah Chin thuanthu ah Chinmi pawl zalenzet ih thu an
rel thei hmasabik can khal a si, cun Rampi President Sao Shwe Taike amah
rori hmu ding thawn, mipi 5000 lenglo an ra suak cu mangbang a um lo
nasa.
Falam khua ih mipi 5000 Thurel khawmnak
Thurel nak an thok pekte ah cun, Cozah lam ih palai, mipi lam ih
palai tin palai teten thu an rel nan mipi pawl an tel vivo. Feb ni 20
niah Fimthiamnak lam, Harhdamnak lam le Transport lam thu pawl an rel.
Cun, Enquiry Commission ih zingzoi rero lai mi ukawkdan thleng awk ding
thu khal rel a si. Ukawkdan thleng aw ding ah Pu Thawng Za Khai in thu a
thun lut ih Pu Sum Mang le Pu Thang Mawng in an lung kim pi. Hi thu hi
can pek in an rel ih, a duh lo tu an um. Cuhrangah, meeting Chairman in
Vote lak ding ih thu a rel cat. Vote an lak tikah ukawkdang thleng duh
tu mipi 5000 an um ih, a duh lo tu 17 an rak um. Cutin, meeting Chairman
in ukawkdan thleng ding in thu a rel cat.
Pu Con Bik & Chin Chiefs
Enquiry Commission ih Kumpi Acozah hnen ih pekmi Report
Enquiry Commission cun, danthlengawk ding thu cu Feb 22-26 tiang
zingzoinak an nei peh vivo. Feb ni 26 niah Cozah hnaṭuan Wanthock pawl
thawn tonkhawm awknak an rak nei ih hmailam in an feh thei dan ding thu
pawl an rak rel. Mipi in dan thleng ding an duh thu an hmu fiang nan, a
san san ih kan rak hman mi dan hmakhatte ih thleng ding hi thil ol a rak
si lo. Cutin, Enquiry Commission in an zingzoinak report cu Kumpi
Acozah hnenah 1948 September ni 30 niah an rak pek. Report sung ih an
dil mi cu, Miuk dan aiah Democracy dan hamng ding, cule Miuk pawl an
sung lo nak ding in bawmnak pek ding pawl a si. Kumpi Acozah khal in
lungkimnak a rak nei. Cutin, Chin Affairs Council in 1948 kum October ni
12 ih tuahmi Consstituent Assemby Parliament (တုိင္းျပဳျပည္ျပဳ လႊတ္ေတာ္
ညီလာခံ) ah danthleng ding cu Kumpi Acozah ih nemhnget nak a nei. Cun,
Chin Affairs Council ih ngan mi “Chin Special Division Act 1948” khal cu
nem hnget a si. Cui ni ihsin thok, Mirang pawl ih an rak tuah mi Chin
Hills Regulation Acts 1896 cu a rak thi ih kan mah Chin mi pawl ih
nganmi Chin Special Divison Acts 1948 rak hman a si.
Chin National Day hrang ah “Ni” an hril
1948 ihsin 49 tiang, CAC cu danthleng aw ding, dan hmang ding mi pawl
tuah, ṭhansonak lam le mipi hnen ih Democracy thu pawl zirhnak ah an
can a cem ih Chin National Day hrang ziang khal an rak ruat man lo. 1950
kum ih sin Chin Affaris Council cun National Day nei ding thu an rel
thok. Chin mi pawl hi Union of Burma sungah hmun dang dangah um hman seh
la, unau suak khat, miphun pakhat kan si ruangah lungrualnak leh
ṭuantlangnak a thupi tuk ti mi hi an rak thei. Curuangah Chin Affairs
Council cun hmun kip ih um kan Chin miphun cu hmun khat ih kan
hlawmkhawm thei nak ding le Politics lamah kan cak vivo theinak dingah
“Chin National Day” kan neih a thupi ti an hmu fiang a si.
Curuang ah 1950 October ni 9 ih tuah mi Chin Affaris Council Meeting
ah U Vum Thu Mawng in National Day kan nei a ṭul, Cun National day hrang
ah ni kan hril ding ih cucu tu niah kan nemhnget ding tiah thu a thun
lut. U Vum Thu Mawng cun, ka thu thun lut nak san cu ram tin kim ah
National Day an nei cio vekin kan nih Chin mi pawl khal National Day kan
nei a ṭul ruang ah a si tiah a sim. Cui thu thun lut mi cu Matupi MP Pu
Sang Nim ih a lungkim. U Vum Thu Mawng cun, hi thu hi, Chin Special
Division Commissioner thawn nithum sung kan rel zo nan, kan ruah mi ni
thum sung in, ziangmi ni bik hi National day ni ah kan nemhnget ding
timi cu kan rel cat hrih lo. Kan ruah mi ni pawl tla cu
- Chin palai pawl Maymyo ih um Enquiry Commission ih feh ni,
- February ni 20 ih Falam mipi tonkhawm aw in danthlengding thu rel ni,
- Chin Special Division Acts dan kan hmang thok ni pawl an si.
Capt. Mang Tung Nung cun 1948 Feb ni 20 ni, nazi 11 hi National Day
ih tuah ding ah thu a thun lut. Pu Sang Ning in a lungkim pi. Meeting
Chairman, U Lian Thum in cui thucu nan lungkim maw tin a sut tik ah,
meeting kai cu U Vum Thu Maung, U Lian Thum, U Sang Ning, Capt. Mang
Tung Nung le U Tuang Hmung pawl in lungkimnak an nei.
Cuhnuah, U Sang Ning in a rel bet ih, February thla cu thlanglam Chin
ram ah Lorawl lakcan a si ruang ah mipi an man lo ding, ni dang ah tuah
sehla a ṭha sawn ding tiah a sim. December thla lo le January thla ah
tuah sehla a rem cang sawn ding tiah a sim bet. Capt. Mang Tung Nung in
mipi tonkhawm aw ding si lo ding National Day (အထိမ္းအမွတ္) hrangah kan
hril tum mi a si tin a let. U Sang Ning khal in, thuthunlut ni ka elnak
si lo tin a let sal. Cutin, meeting chairman U Lian Thum in Chin miphun
hrang ah 1948 February ni 20 ni, zianglam nazi 11 hi National Day hrang
ah siseh tiah nem hngetnak an rak nei ih, Cutin Chin National Day timi
kan neih theinak a si. Thu an ṭhen hnu, 1951 kum ah a voi 1 nak Chin
National Day cu sunglawi zet in Mindat khua ah an tuah. Himi thuan thu
in kan hmu fiang mi cu National Day neih a thu pi dan an thei in, cumi
hrang ah ni “nikhat” an rak hril suak mi a si.

Chin National Day Ni Thleng
1956 ah Pu Za Hre Lian cu Chin Affairs Minister a rak cang tikah,
hlanlaisan kan pi le pu pawl a sansan ih rak hman mi dan, kan hlon ni hi
National Day in ret a tlak lo tin, National Day cu February ni 20 ihsin
ni dang ah thleng ding in a rak zuam. Cui thu cu Parliament dan vek in
thurelnak an rak nei ih MP 12 ih an lung kim ih MP pa 2 in an el. MP 2 a
el tutla cu Pu Ro Thang le Pu Hrang Nawl an si. Parliament dan vek in,
MP tamsawn ih lungkim a si ruang ah Chin National Day cu February ni 20
ihsin thawn a rak si. 1958 ah Pu Thang Lian cu Chin Affairs Minister a
rak cang tikah, Minister a cang ding ih a tiam kam cia vek in, Chin
National Day cu Feb ni 20 ah a thawn sal. Cu hnu ah Revolution Council
le State Peace and Development Council pawl in Chin National Day ihsin
Chin State Day ih thleng ding in an rak zuam nan tuni tiang ah hlawh
tling nak an hmu lo ih Chin National Day tiah sunglawi zet in hmang ring
ring a si.
Thunetnak
Ramtin kim ah National Day an nei cio. Cui National Day cu
ziangruangah National Day an ti nak a sullam khal an bang aw cio. E.g.
Norway, Denmark, India, Malta, Poland le Slovakia ram pawl ah si le
Danhrampi an nei ni kha National day tiah an hmang. Aurstralia sile
Europe ihsin an ram ih hmaisabik lawng a rak thleng ni kha National day
tiah sunglawi zet in an hmang. Ram tampi cu United Kingdom, France tivek
Colony kutang ihsin Zalennak an ngah ni kha National day tin an hmang.
Ireland tivek si le biaknak lamthawn pehpar in St.Patrick Patron Saint
day hi National day tin an hmang. Luxemburg tivek ram si le an
Siangpahrang ih suahni kha National day tin an hmang. Ramtin kim ah
National Day timi an nei thluh ih, ram khat le khat an nei dan le an
hmang dan khal a bang aw lo. Leitlun ram tampi cun National day an nei
cio vek in Kan nih Chinmi pawl khal, miphun pakhat kan si nak kumkhua a
hmun thei nak ding ah, Miphun Ni (National Day) timi neih a tul tiah U
Vum Thu Maung ih homi Chin Affairs Council cun thu an rak rel cet. Cui
ni hrang ah, kan chin thuanthu ih ni thupi ni thum sung ah, Falam ih
mipi 5000 lenglo tonkhawm in, ukawkdan thelng ding ih an rak lungkim
ni, Feb ni 20 cu Chin National Day siseh tiah an rak hril a si.
Chin National Day thuanthu kan zoh tik ah, Chin National Day nei ding
ih kan pu le pawl in an rak relcat nak hi hlanlaisan ih kan pi le pu
pawl dan an hua ruang ah a si lo. Kan Chinram cu, Miuk dan tang ah kan
mah le nunphung ten, zalen zet in kum rei pi kan rak ding thei. Miuk
pawl in khua le ram hrang ah a ṭha bik in khua an rak khang. Loram zem
awk dan ah si seh, siah khawn dan khal ah si seh, nunphung lam ah si
seh, an fimnak ih a daih sun, an ti thei tawk in, a ṭha bik in an rak
uk. Leitlun ralpi voi 2 nak hnu, Chinram ih hmailam hrang khal ah
Mirang, Kawl le Tlangparmi unau ding pawl thawn nasazet in thu an rak
rel. Chinram hrang ah a tha bik in lai in rak rel sak. An mah ih zuamnak
um lo seh la, kan hmailam thu cu rel theih a si lo. An mah in zuam nak
ruang ah Zalennak khal kan ngah ih, tuni vek Chin National Day khal a
cang suak thei nak a si.
Chin National Day cu Miuk dan ih sin Democracy dan ih kan thleng ni
tin Democracy dan sunloih ni khal a si lo. Democracy daan hi khuahlan ah
Tlaisun pawl ih rak hman rero zo mi a si ih Chin ram hrang ah a thar a
si lo. Democracy dan hi kan ram kiangkap ah a rak hmang hmaisabik tu lam
kan si.
Chin National Day cu, kan Chin thuanthu ah, Feb ni 20 hi ni thupi zet
pakhat a si ruang ah khal a si lo. Ziangruangah Chin National Day um
ding in, kan pu le pawl in an rak relcat timi hi thuanthu sung ah kan
zohtikah, leitlun miphun tampi cun in National day an nei cio, kan nih
Chinmi pawl khal in miphun pakhat kan si nak kumkhua a hmun thei nak
ding ah, National Day kan nei a tul. Ziangruangah kan neih a tul tile
Chin mi pawl hi unau suak khat, miphun pakhat kan si ih lungrualten kan
ttuantlang thei nak ding ah le Politics lamah kan cak vivo thei nak ding
hrang ah a si.
Nan zate Happy Chin National Day……
References:
- The Chin Hills by Carey and Tuck
- Economic of Central Chin Tribes by HNC Stevenson
- Documents attached mi pawl cu Yangon National Archive Department ih lakmi pawl an si.
- Chin National Day by Hrangtar Nawnkhar. Hrangtar Nawnkhar hi Yangon,
National Archive Department, Chin Files at Historical Research Centre,
Yangon le Universitied Historical Research Center, Yangon ih ca pawl
reference a lak mi Cabu tha tuk pakhat a si.
- 1951 Mindat Khua ih tuah mi Chin National Day ih U Vum Tu Maung sim mi Speech from Falam Centenary Megazine.
- U Vum Thu Mawng a mah rori ih ngan mi Memoir. 1964 kum ah a ngan.
- U Sein Yaw Aung, Vum Thu Maung thawn hna rak tuan tlang dah tu ih U Vum Thu Mawng thu a ngan mi.
- Private Archive. British Library ih ka lak mi Panglong Conference
thawn pehpar mi paper pawl le tuhlan ih Chin thuanthu hrang ih ka rak
khawl khawm mi pawl.
- Credit: Salai Van Cung Lian UK