Sunday, 6 November 2016

Kan Lai Nu Thinlung A Zortertu Asi RuaTiah Karuahmi,Kan Lai Phungthlukbia Hna, Paruk.

1- Kawl hlen tha,Nu hlen tha.
2- Nupi vak bia he kir,
3- Nu ruahnak va ral kai hlah,
4- Nupi cumh phung darkhuang cumh phung.
5- Ka nupi cia ka lo bua.
6- Nupi bia in bia kiak hlah siapiki in laam tlo hlah.

Mah acunglei kan lai phungthlukbia hna hi, Ruah lengmang tikah Nu caah thazaang adertertu siloah pa cheukhatnih mahle nupi cungah silole Nu zapi huap in namnehnak le tlawmpal zohchuk deuh nak caah tibantuk in achuahpitu asi rua tiah karuat tawn i,Hlawt awk athat ahcun hlawt ding asi i. Hlawt awk athat lo ahcun Philh diam ah atha ka ti,
Fanu Fapa Tha Ngeih Na Duh Daw?
===========================
Hlanlio kan pupa hna nih rai an rak thawi tikah an thlacamnak tampi lak ah Hringnu sorpa tha kan pe law ti hi hrelhlo in an rak chim,Atu chan zong ah chungkhar a derhkami vialte nih,Fanu fapa tha kan ngeih ding cu saduhthah ciomi asi,Nu le pa,chungkhat sahlawh rualchan vialte zong nih thlaza campiakmi asi zungzal, Kan saduhthah atlamtlinnak ding cu Pathian nawl asi tiah micheu nih an ti nain minung lei in zuam le tuah awk a herhmi tampi a um ve,Duh a nungmi fanu fapa tha kan ngeih khawhnak dingah hringtu nu cu biapibik an si,Mifim nih hringtu nu pakhat cu cawnpiaktu saya 100 he aa tluk an ti, Cu nih cun zeitlukin dah fale caah nule cu an biapit ti a langhter,

Elizabeth nih fapa a ngeih tikah amin ah Johan a sak, Zakhariah zong a lung a tling ve, Johan sullam cu Jehovah laksong,asiloah Pathian cu vel a ngei tinak a si, cu min cu Pathian nih a pek hna, Pathian sinah an i lawmhnak langhternak ah an sak colh ve, Catialtu pakhat nih cun an in pa pawl cu an khuaruah a har i,mah nausemte hi zeidah a lawhte lai tiah an zoh ko hna lai ati a ngaingai tiah cun Johan lawng siloin ngakchia paohpaoh hi zeibantuk,Miung dah an site lai ti a hohmanh nih kan hngal lo,Thatnak lei ah a tling i chiatnak lei ah vantawsawh le celhchuaklo zong an si kho,Voikhat cu Italy ram ah mifim pa pakhat cu,A siangakchia hmai aphak tik paoh ah a lu a khunpiak tawn hna ti asi,Mi nih zeiruang dah mah ti cun na tuah tiah an hal i, Hi siangakchia hna hi hmailei ah zeibantuk minung dah an site lai, a hohmanh nih kan hngal lo tiah aleh hna,


Voikhat cu,Elizabath a pasal Zakhariah a holhkho lo nain an pa nih a chim duhmi vialte a theihthiam piak hihi khuaruahhar le zohchuntlak nu a sinakbik a si,Voi tampi cu minung nih hmurka in kan chim khawhlomi zong kan mithmai le sining in kan duhmi le duhlomi kan langhter tawn, Hmurka a tellomi pehtlaihnak rak theih piak thiam hi a biapi ngaingai, Can tampi cu nu va karlak theihthiamnak a um lo ruangah a herhlo ah then le cheu hmalnak tiang a chuak tawn,Nu va i then cu, Kaw in senghmi catlap pahnih then bang kaphnih caah a fak veve, Fanu le fapa ca hoi hna ahcun luthlungin kesik tiang hluah in cheu bantukin a fak tiah mifim pawlnih anti,Nu va karlak theihthiamnak hi thil hmete a lo nain pumsa aa khatlomi minung,Pathat le khat kan i pehtlaihnak ah aherhmi lakah a biapibik asi ti kan philh sual tawn,Nu va karlak lawngah maw? Si hlah ee,Hawi le kom riantuanti hawi, le innpa chakthlang kar tiang in hi bantuk theih thiamlonak tete a umnak hnga lo ralrin cio a herh, Elizabeth cu a pasal a holh kho lo nain theihthiamnak he a thatmi nu a sinak hi fapa lianngan a ngeih khawhnak chan pakhat a si, Zohchun tlak a nunzia dawh hi cawnawk tlak taktak a si,
Mary nih Elizabeth a va tlawn lio ah khan Zeicahdah ka Bawipa nu nih hin kei te hna hi na hun ka tlawn? tiah Luke 1:43 ah ati, Elizabeth hmurka chuak bia hna nih hin amah cu mitoi ah aa dormi nu asi nak zia alanghter,Minung hi kan biachim holhrel nih kan lungput le zeibantuk minung dah kan si ti alanghter khun tawn, Elizabeth a hmurka chuak bia nih zeitlukin dah Jesuh khrih cu Pathian fa hrimhrim a si ti kha a kan hngalhter,


Matthai 11:11 ah Jesuh khrih hrimhrim nih Johan cu nuhrin fa vialte lakah a lianngan bik tiah ati, Cu fapa tha le fapa lianngan a hring khotu Elizabeth cu Pathian hmaiah nuncan tha in a nung i Bawipa nawlbia le phunglam vialte tlamtling tein a zulmi nu asi, Mi toi ah aa dormi,asi lengah midang sining tuarnak a theithiammi, A pasal duhnak a hngal thiammi zong asi ti a fiang,Cu a sining, a lungput, a nuncan, le Pathian aa bochanning vialte cu kannih caah cawnpiaktu tha bik asi,Kan miphun chungah fanu fapa tha tampi an chuah khawhnak ding ah Elizabeth bantuk nu tha tampi kan ram le kan miphun nih a kan herh,
Nu Ngandamnak,
Nu hi kan ngandam a herh ngaingai Pathian nih a kan ser ka tein nu cu pa an ngeihlomi ahlei in nau in kan ngei, Nau kan pawi kho i fa kan hring kho, Cucaah nu cu rianhlei a ngeimi kan si, Fa kan pawi tikah kan pawimi kan fate cu nule ruangah  ngandammi an si khawh fawn caah nule ngandam hi fale caah biapi tuk hringhren, Kan ngan a dam hrimhrim ahau,
Kan ngandamnak dingah nu cu thianhlimh kan herh, Ngandamnak cu thianhlimhnak in aa thok ti ah phungthluk ah kan hmuh bantuk in thianhlim tein kan pum chiah lengmang hi ziaza pakhat ah kan ngeih a hau, Thianhlimhnak ah kan lu, kan ha thok in kan ke tiang nifate kan kholhtawl lengmang ahau, A hlei in nu cu kan tanglei hi nifate kan kholhtawl lengmang ahcun nu zawtnak tampi lakin kan luat kho lai,
Cu lawng si loin, Kan ka in pum chungah a lut dingmi vialte kan tonghnak kan kut hi ei awk paohpaoh kan tongh hlan le kan tongh dih hnu ah chapiat le ti in tiang tein tawl zungzal awk asi, Zunput kan kal dih tik zongah cuticun kan taw tawl zungzal a herh, Mah bantuk in kan i tawlnak thawngin kan pum chungah zawtnak rungrul le zawtnak phunkip luhnak a khamh khawh,
Fa hrin caan hngalh a herh
Fa pawi, fahrinnak kongah nu nih kan hngalh awk le ralrin ding a um, Kum no tuk lio le kum cantuk hnu ah fa hrin a tha ti lo,Kum notuk, ah fa kan hrin ahcun fathi cia in a chuak kho, Nau a rawk lengmang kho, Kum upattuk hnu ah fa pawi cu ruh fawite in aa kam tilo ruangah nau ngeih a hartuk fawn, Cucaah kan damnak dingah kum notuk lio le cantuk hnu i fapawi fahrin cu hrial ah atha, Fa cihtuk hrin loin pakhat le pakhat kum 3 hlatter a tha, Fa pawi tikah zawt khamnak si tha tein i chunh a herh fawn,
Nu kan ngandamnak dingah finthiamnak ngeih zong a hau, Ca phunphun kan rel khawh ahcun kan pum caah a thami kan tuah khawh i kan hrial khawh fawn, Nu cu dawh a duh tukmi kan si caah kan dam lo ahcun kan tar a fawi i kan ngan a dam ahcun kan i dawh, Tivun a nung, tar a har, Nu vialte hi a ngan a dammi le aa dawhmi si ding ah Pathian nih kan zaangfah hraam seh!!




http://miyzone.blogspot.com.au/2011/11/mafa-2011-exhibition-vanapa-hall.html chung i ka lakmi asi.

Nu va an um i fanu pakhat an ngei.  A min ah Than Cer a si.  Lo ah an kal tawn.  Lo in an hung tlun ah a pa nih Than Cer cu meiluah a fial.  Than Cer cu an innpa nuhmeinu inn ah a va kal.  “Ka pi, mei kan luak,” tiah a hei ti.  “Na pa he kan I um lo ahcun,” tiah a hun ti.  Than Cer cu a pa sinah a vat li i, “Na pa he kan i um lo ahcun a ti,” tiah a pa cu a chimh.  “Kan I um ko lai, a ti, tiah vung ti ko,” tiah a ti.  A va kal ṭhan i, “Kan i um lai a ti,” tiah a va chimh hnuah mei cu a hun luahter.  Zanriah ei khawh in nuhmeinu le a fanu Man Bo cu an thilri he an hung i pong.  Than Cer pa nih cun zei ti tuah awk a hngal ve lo i a nupi ah aa tuah ve ko.
Nikhat cu Than Cer nu le pa cu tiva ah an kal.  Nga an tlaihmi paoh cu, “Than Cer caah,” tiah a ti lengmang.  A vapa nih a ing kho cawk ti lo i, “Nga tlaihmi paoh Than Cer ca ti lengmang,” tiah namtong in tuk a zalh.  Cu hnu ah cun a nupi cu ti chungah lo ko a pil i lim ah ai cang.
Than Cer cu a nu-ei nih a huat tuk i rian hrang lawngte a ṭuanter hleiah tuksop cangngal lawngte a eiter.  Man Bo tu cu a dawt tuk i rianṭuan loin rawl thawthaw lawngte a pek.  Cu tikah cun Than Cer cu a rawl ṭam le a re theih a celh lo i tiva ah a kal tawn i, “Ka nu, ka nu,” tiah a ṭap tawn.  A ṭah thawng a hun theih cun a nu cu a hung chuak i rawl thawthaw a pek tawn.  Man Bo nu nih cun Than Cer hi khuazei rawl dah a ei hnga, hi tluk thau liaarluar in a um.  Na fanu rawl a petu hi  na thah lo ahcun ka kal lai, tiah a vapa cu a ti.
Ni khat cu Than Cer kalnak cu a pa nih a thlite in a zulh.  Tiva kam i a nu i rawl a pekmi cu a hmuh.  A thaizing ah a pa nih Than Cer cu tiva ah a kalpi, “Than Cer na auh tawn au,” tiah a ti.  “Ka pa, zeihmanh ka au bal lo,” tiah a hun ti.  “Au ko, na auh lo ahcun kan thah lai,” tiah a namtong in a dir awnh.  Zei ti awk a hngal lo i, “Ka nu, ka nu, ka pa nih,” a hun ti ah, “Ṭha tein au, thah maw na duh,” tiah a nam har in tuk a hun timh.  “Ka nu, ka nu rung chuak,” tiah ngaihchiate in a nu cu a hun auh.  Limpi cu tikam ah a hung chuah vial ah khin nam in tan thum ah a chuah.
Inn ah a sa cu a phurh dih i Than Cer an chumhter.  “Ka nu, na zei hmin cang,” tiah Than Cer nih a hal.  “Ka fa, ka ke hmin cang,” tiah a hun ti.  “Ka nu, na zei hmin cang,” tiah a hun ti ṭhan.  “Ka fa, ka paw hmin cang,” tiah a nu nih cun a hun ti.  “Ka nu, na zei hmin cang cang,” tiah a hun ti ṭhan.  “Ka fa, ka lu hmin cang.  Khan, ka sa maw hun ei lai ci, ka ruh vialte hi hun khawm dih law tiva kamah hun phum te.  Ni thumnak ni ah changvut dil sarih he hun veng te,” tiah a chimhtak.
“Sa a hmin cang,” tiah a chimh hna i rawl an ei.  Than Cer cu a ruh lawng te an phawt.  Than Cer nih cun a ruh lak i a tit tlawm tete a ummi cu a khoih i inntang awng ah a thlak didh.  Arkhongpa nih, “Tiktididi, Than Cer nih satit hlumpi a ka thlak i thaw hngin,” tiah a ti.  A pa nih, “Than Cer, zeicadah satit hlum cu kawmtang ah na thlak,” tiah thinkamang in a hun ti.  “Ai, ka thla nemman lo, arkhong cu a lih a si ko cu,” tiah a hun ti.  Rawl an khim dih cun a ruh vialte cu a khawmh dih i tiva kamah a phum.  Ni thumnak ni ah changvut dil sarih he a va ven tikah ṭhihlawn, saka, ngun lawngka, ṭhirual, ngun kuthrolh ah ai cang dih.
Than Cer nih cun ṭhihlawn cu ai venh tawn.  Man Bo nih a hlan tikah a sianh lo.  Man Bo nu nih Than Cer cu, “Na nau hlan ve,” tiah a kingh a vuak.  Cu tikah Man Bo nih cun ai hlan vet awn.  Asinain Man Bo i ai venh ah cun leitlak ah ai cang dih i ai dawh lo.  Than Cer i ai venh tu ah cun ai dawh ṭhan ṭhiamṭhiam.
An khua pawng khua ramuk bawi fapa A Lal nih Than Cer cu ṭhit dingin a hal.  Asinain a nu-ei le a pa nih Man Bo cu Than Cert hum in an thuamh i A Lal sinah kalter dingin an timh.  “Kei cu va ka ngei lai; a duh nih ṭhim kiak sio kiak hung ka ṭhen u,” tiah a au i khua lakah Man Bo cu ai chok uar.  Than Cer cu Man Bo thlahtu ah an kalter.  An khua an phak laiah Than Cer nih Man Bo cu, “Nangmah maw an ṭhitmi na si,” tiah a ti i a thilhlawn hlanhmi cu a lak dih, a kingh a vuak i Man Bo cu an khua leiah a ṭah buin a kir.  Man Bo nu le pa cu an thinhun ti awk a ṭha lo.  Than Cer cu kan thah lo ah maw kan duh hnga, tiah a cer in an i cer.
“Than Cer kha e a pa a thi e hung tlung she law,” tiah an hlen i bia an cah.  Tisa khap kua in an sat.  Than  Cer cu a pa ruak humh ah a hung tlung.  Kawmtang ah a nu-ei nih thil char a fial.  Kawmtang a luh lioah titlok in an toih i a thi.  A hnuk um an hleh i huaka thingkung cungah an thali.  Man Bo cu Than Cer thuam in an thumh i A Lal sinah an kalter.  A Lal le a sale nih cun Than Cer a si lo, ti an hngal ko nain zei ti awk hngalh lo ah an umter ve ko.  A Lal nih, “Than Cer, thiam va tak,” tiah a ti.  Thiamtah cu a thiam lo nain ai awh ve i, “purh suk purh suk” tiah a ti i thiamtleng cu a hei khawn tlurtler.
Than Cer hnuk-um cu langakpa nih a lak i a bu ah a zuanpi.  A camh i Than Cer cu a nung ṭhan.  Langak pa nih a fa a umter.  Langakpa cu rawl hawl ah a kal tawn.  Than Cer cu langakpa fa ai puak i nau hla a awi tawn.
A hlanah cun, a hlanah cun A Lal nupi k arak si;
Atu ah cun ka pu langakpa fa ka um lio,
Tiah hla a sa tawn.
 
NI khat cu A Lal salle pawl ramlak ah an vah lioah a hlasakmi cu pakhatpa te nih a hun theih.  “Aih, ka duale, ngai tuah hmanh u, cu hlasakmi cu ,” tiah a hawile cu a ti hna.
A hlanah cun, a hlanah cun A Lal nupi k arak si;  atu ah cun ka pu langakpa fa ka um lio;
tiah a hlasak cu an hun theih ṭhan.  Rianrang in an bawipa cu an chimh.  A salle cu, “Rianrang in vung la u,” tiah a ti hna i an va kal hnawh.  Langakpa umnak thinking cungah cun an hei zoh I, “Ka pu langakpa, kan pi kan hung la,” tiah an hei ti.  Langakpa nih cun, “Hnapkhar keuku khat, meihawl tlangrel khat nan hun put ahcun na lak ko lai,” tiah a hun ti hna.
A salle rual cu inn ah an kir i khuapi hnap kher an khoih i keuku khat le meihawl tlangrel khat cu an phurh.  Langakpa cu an pek i Than Cer cu inn ah an tlunpi.
A Lal le a salle rual nih, “Nihin cu Than Cer le Man Bo an i tu lai,” tiah an ti i buh thawthaw le sa thawthaw an eiter hna.  Arti an dinh hna.  Man Bo cu thilchia hru an hrukter.  Thing nam an puter.  Than Cer cu thilthuam ṭhaṭha an thuamh.  A chah khawh chungin puanbu an aih chih.  Nam har zirziar an putter.  “Man Bo ka tu ka tu, chawlkung,” tiah Than Cer nih a hun ti.  Man Bo nih cun a hun tuk len nain thing nam nih cun a tei naisai lo i a zei a poi lo.  Than Cer ka tu, ka tu, tlam suai,” tiah Man Bo nih a hun ti.  Than Cer nih cun tlam suaimai in a hun tuk.  Man Bo cu A Lal salle nih a sa an can i umpu chungah an thutter.  A thut pah dengah khin a salle nih a nule sinah an phurh.
“Man Bo vapa nih sathu an kuat hna,” tiah inn chungah an ṭhumh i A Lal salle cu an khua ah an kir ṭhan.  A Lal nih a inn hlei pelh dingin a tuah i uitum a tangah a hren.
Man Bo nu le pa cu umpu kau an i ngaih ngang.  Man Bo nu nih umpu cu a hunk au i sathu cu a hun suah i rawl he an i meh.  A hun suah ṭhan i kutdong a hun hmuh.  “Man Bo kutpi ko dah a lawh,” tiah a nu nih a hun ti.  “A, ei ko, zei Man Bo kut va si hlah,” tiah a vapa nih savo tuhpah in a hun ti.  A hun suah ṭhan i a kedong a hun chuah.  “Man Bo kepi kp dah a lawh,” tiah a hun ti ṭhan.  “A, hnasen tla loin, hna na chet, ei ko, zei Men Bo kepi dah a si lai,” tiah a va pa nih cun a hun rak len.  A hnu bik ah a lupi cu a hun chuah i Man Bo lupi cu a si ko.  “Ka fanu Man Bo pei a si ko hi; Man Bo an thah ko hi teh,” tiah an thin hun in an i hram sek i, an ṭap an ai.  An nuva in A Lal te khua leiah cun hnawhchih namcahm in an kal.  A Lal salle nih khua pawng in an rak bawh i Man Bo pa cu li le cantiang in ril ko an kah.  Man Bo nu cu A Lal inn leiah a tli uahmah i hlei a hun kai.  Hlei nih cun a pelhpi i a tla.  Cu ah cun uitum nih a rak she i ai tiau sek len.  A ruak zong phum loin hau lengah an hlonh.  Than Cer le a vapa cu nuam tein an um i bawite an bawi, khuang an cawi.

RUAHNAK KAUH TERTU BIA(10)

1.Lungthin fual hi fim a si.Palh nak i hmaimilh cio hi minung sunpar nak a si.

2.Mihrut a hruh lio i ton nak cun.A fa chuh mi vompi ton a tha deuh.


3,Mi dawtnak theih hi lungthin a thuk mi hna i an fim hmelchunh nak a si.


4.A inn pa a fak mi cu a ke caah sur rap a chiah piak a si.


5.A thuk mi fim nak cu a hram a kha.A sinain a theipar a thlum.


6.Bawi thutdan cu,Zuam nak a ngei mi hna caah a si.


7.Cafung cu minung lungthin langhter tu lei le dang bantuk a si.


8.Ka kawi an ti tu paoh kha hawikom tha an si lo,A tha tuk mi ke danh zong nih  ke a fah ter tawn.


9.Phung a zul lo mi nih cun mitha lo kha an thangthat hna.Phung a zul mi nih cun an doh hna.


10.Mi pakhat kha a thin hun tiang in hneksak nak va tuah hlah.
Nupi that lo ruangah Ava apale anu anthawl hna.
25, 1, 2016,..Kachin ram Sum myit khua i aummi chungkhar pakhat cu an fapa nupi an mo a ṭhat lo ruangah anulepa cu an inn anchuaktak,..anulepa cu antartuk cang innchungkhar ṭhat thnemnak an ngeikho tilo ruangah a pasal sinah nanule napa he kan umtiding cun kan i then lai a tiruangah a nu pi bia lungin a NulePa cu a dawi thawl hna ti si.

Phungthluk ah Nupi thitsual cu zungzal ca, lopil tlaksual cu kumkhat ca timi aum,Asullam cu Nupi tha lo i thitsual ahcun thih hlan lo,thatnak lei in silo in chiatnak lei in mi arunh ti asi, Lopil i tlaksual ahcun kumkhat cu kan pam cia tinak asi asawh!

Hi bia he pehpar in kan Laimi lakah tah kan nupi thatlo ruangah akan hringtu kanNu le kanPa harsatnak apemi kan um sual maw,..? mitampi cu kanNu le kanPa hi kanhmette lioah zeitlukin dawtnak kan cungah an ngeih zeitluk in harsatnak an tuar ti a thei lo tampi kan um, a hleice in pa Zu ding pawl hi akan hringtu kan Pa le harsatnak petu kan tam, i a kan hringtu Nu le  harsatnak  pemi kan tam. hi leicung thluachuah kan donding zat a hmulo kan um hrimhrim lai, van achiat le nun chungah nangmah fale nih na ke neh an zulh lai i innchungkhar nuamhnak um loin leicung na caan adih lai,

Nupi timi hi abiapi tuk, chungkhar pakhat nih bia an i ceihmi cu, anpa nih a fapa le an nupi pawl cu a kawhhna i zeitin biacahnak a ngeih hna tiah cun, nan nupi ruangah kan chungkhar ti rawl ṭhing hman ei bar kho loin le harsatnak kan chungkhar lakah an tuah anchuahpi si ahcun a ran khawhchung in nan nupi le nan then hna lai, cun keizong nih nan nupi le nan Nu nih arem hna lo ahcun ka maak colh ve lai tiah ati hna bia akamh hna ti asi.

Kan Laimi lakah hin kan zoh tikah Kan nupi Kan mo a that lo ruangah chungkhar unau sinak tiangin kan i ṭhen thek dih cang , kan nupi le ruangah kan Pa le innchungah an um ngam tilo unau chuahpi hmanh rem loin um kan tam tuk cang,

Biatlangkawm
Kan nupi ruangah kan inchungkhar nuamh lonak le kan chungkhar ti rawl khat eiti kho lo tiangin achuahtertu nupi asi ahcun then law maa ko, nupi cu na duh tik caan paoh ah nalungtlingmi te na ngei kho sinain an hringtu na nu le na pa na unau chuahpi cu duhduh in khuaika hmanh ah va kawl hmanh law na hmu kho ti hna lai lo, na nupi kha nan i thitumh hlanah mipi dakaw nan si ko cuh khakha theih ding asi.na thisen le nangmah tawkzawnte nupi thit le hmuhthiam i zuam,
Roling Cakuat Pahnih le CNF/A Pasalt'ha Pa.
----------------------------------------------

1988 lio i Rangoon University ah B.Sc final year a rak si mi CNA pasaltha pa pakhat i ro a lingmi a tuanbia tawite kan chim hmanh hna lai. Amah hi nule pa inchungkhar le khuatlang nih an bochan mi le an upat mi a si. Sianginn a kainak zong ah hruaitu upa zong a rak si. Amah hi tlangval a si ve bantuk in University a kai lio ah dawtu ngaknu muidawh te a ngei. B.Sc final a si kum 1988 lio kawlram pi buai lio ah aa tel ve i Kawl ralkap nih tleih ding a si caah Mizoram Champhai khua ah a zaam. Champhai khua ah thlanglei Laitlang in siseh chaklei Laitlang in siseh Mino pawl an i tong hna i kawl ralkap doh dingin an i tim. 1989 in micheu Kachin ram KIA sin ah ralkap training lak ah an kal i a tangmi nih Bangladesh, India le Lairam ramri ah hmunhma an rak khuar chung. A nih hi Kachin ram kal ah aa tel. KIA sin ah Ralkap training tlamtling tein an lak dih hnu 1992 kum ah Mizoram an hung phan than. Kumpi kumli chung deng, zei thawng hmanh thei loin ramtang ah an um tik ah Lairam cu an ngai tuk hringhran, a bikin a dawtmi a ngaknu ko cu a ngai khun.

Mizoram an hung phak than cun Laitlang lei chungkhat pawl kong le a dawt bikmi a ngaknu kong zong thate in a theih khawh lengmang cang caah a hna a ngam deuh. Voikhat cu ramtang a um lio ah herhpang zalh ah Aizawl a kalmi an nau le nih Laitlang lei cakhuat pahnih le thiltom pakhat te an rak phorh. Cakuat pakhat cu a hringtu a pa sin in a si i pakhat le thiltom tu cu a dawt bikmi a nungak nu sin in a si. Cakuat cu rel lai aa ngaih tuk nain zung chung a um lio a si caah rel loin Inn a phak tuin a rel.

A hmasa ah a pa cakuat cu a vun awn,

Ka fapa,

Na pa nih ca kan kuat. A donghnak bik na thawng kan theih ah a damlo i Aizawl ah aa cawng an ti i kan sia na herh tuk. A tu zei na lawh cang. A langhlat in na nu he thla kan rak in cam piak peng. Khua lei kan dam dih lio a si. Na nu le kei tu cu ter lei kan panh chin ko cang i, thathi in rian kan tlai kho ti lo. Naite kha thalo in ka lung a tor i sibawi sin ah kaa va piah. Sibawi nih sii din ding a ka pek i a tu cu ka zia deuh cang. Asinain rian hrang bel tuan tilo ding an ka ti i a poi ngai. Lai lei nih le na theih bang kan lei lawng cu kan toh mi a si fawn. Cun nai hrawng cun ka hna zong a tha tuk ti lo, Radio zong lungduh in ka ngai kho ti lo. Na nu tu hmanh keimah nakin a cawlcang kho deuh cang.

Ka fapa, A tu lio kan ram khuasak har cu nan rak theih cio ko lai. Na nau le nih le Sianghleiruun kai an cu cang. Cu hlan cu na u nih a si khawh chung zoh khawh a zuam hna nain a tu tucu nupi fate he a si ve cang tik ah mi fanau pa a khing a rit tuk ve cang. An mah inchungkhar pin ah na nau le an sianghleiruun kai nak tiang cun a tu lio khuasak har he retheih kan pe ngam ti lo. Cucaah fiangko in chim ahcun rung kir seh law ramdang tu ah kuli riantuan ah kal ve seh ti kan in duh. Hawi zong an innlo an pawn i an kal cio ko. Kan nih zong kan lei le kan satil tlawmpal kan zuar lai i Korea maw silo ah Singapore maw kaa khatkhat tel ah kal ve seh ti kan in duh ko..

Khah ka fapa, ka cakuat na hmuh cangka thawng hun ka let colh teh. Na nau le Sianghleiruun an kai khawh lo ding cu a ruah in ka ruat kho hrim lo. An zawn ka ruah ah ka khuaruah a tam ko. Kan inn zong a rop cang i um awk a tlak tuk ti lo. Keimah le na nu ca tu ahcun zeihmanh siaherh in rak um hlah. Kan nih cu thaizing kiptuh minung kan si cang.
Hivial in damte in
Na dawt na pa.
??????????????.

A pa cakuat a rel dihcun a thawpi a chuah. A nu le a pa a mitthlam ah an hung cuang. An inchungkhar kong a hun ruah. An Innlo le a nau le vialte a mitthlam ah an hung cuang. Sianghleiruun kai a kal lai i a pa biacah vialte kha a hnathlam in a hun theih than. A kam aa seh i a dawt bikmi cakuat cu a rel nolh.
Dear Ka Ta,

Ngaihnak le thawngthanhnak ca kan kuat. Naite ah ka pa (Tlangvaalpa i a pa) nih na damlo thawng a ka chimh i tupi tang ruahpi le thlichia lakah zeitin hen aa cawngh ning a si hnga ka ti i ka ngaih a chia tuk hringhran. Cawnghramtu tha tah nan ngei maw? a tu tah zei na lawh cang? Pathian sin ah fakpi in thla ka rak in cam piak peng. Ka ta, kan ngai tuk ko cang.

Kei cu ka dam lio te a si. Kan chung dang zong an dam. Mandalay University ah correspondent ka tuahmi kha tukum cun ka dih ve cang lai. Ka ta, a tu hi Pa…. nih (a haltu pa min hi tial awk a tha lo) an ka hal. Ka nu le pa nih zeihmanh bia cu an let rih hna lo nain graduate cia a si cang caah paza a si, zungzal an daw kho ding zong a si ko caah a tha ko an ti. A sinain nangmah nawl tel locun kan in hne lai lo an ti.

Ka ta, nang cu ka nunnak taktak na si bantuk in zungzal caahcun nangmah dah lo cu a ho vaal pa hmanh vat kaa tim lo. Cucaah ka chung le he kan i ceih i nangmah kong thate in ka chimh hna. An ka leh mi cu na bia kan in al lo, a sinain fiangte’n chim ahcun fanu fangkhat te na si caah ramtang i khuasak lai ding tu cu kan in siang lo an ka ti. Cun nang le rak kir awk na that ve lo tik ah fak deuh in khuaruah a hau an ti.

Cucaah ka ta, nangmah he zungzal i hlat lai cu a ruah in ka ruah khawh hrim lo caah keimah duhnak ahcun ramtang in rak i din law Mizoram khua pakhatkhat ah Sianginn saya rak tuan law, cun ka rak in fuh hnga. Hihi kan pahnih i co nak ding caah a thabikmi lam a si lai tiah zumhnak ka ngei. Ka cakuat na hmuh in thawng hun ka let colh mu. Na cakuat ka rak ngak peng lai.

Ka ta, thil dang zeihmanh kan kua kho lo, keimah can ah tiah ka kut in ka tahmi hngawngngerh pakhat te kan kuat chih. Na ka ngaih caan poh ah rak i ngerh te mu.
Hivial in damte in mangtha,
Na dawt ##########.
Cakuat a rel dih in thiltom te cu a hun samh. A chung i hngawngngerh cu a lak i a vun hnimh. Hlan lio an tlawnlen nak fingtlang vialte le ngahring an dawi tawn caan hna kha a mithlam ah an hung cuang. A mitpum chung ah mitthli a khat. Pacang pi a celh ve hrim lo, a hnarno ruh nih a tam. A thawpi a chuah i khua phunzakip a ruat. Keimah pumpak hlawknak maw ka kawl deuh lai kan Miphun vialte ca dah a ti ah khuaci a mui.
Hngawngngerh te cu a hngawng ah aa ngerh i cabuai lei a hei panh. Thutnak aa remh cikcek hnu ah catlap le cafung aa lak i a dawt bikmi cakuat cu a leh.
Ka dawt,
Na cakuat ka hmuh i kaa lawm. Kei zong kan ngai tuk ve ko cang. A tu cu a dam zong ka dam tuk cang. Kan nau le pawl an fel tuk hna i anmah thawng in kan khuasak ning le kan thutum ning vialte zong tlam a tling dih, zeihmanh siaherh ding a um lo.

Na cakuat ka hmuh cangka khua phunkip ka ruat. Ka pa zong nih ca a ka kuat ve i kan damtha dih a ti caah ka hna a ngam. Amah belte an caah zeihmanh santhlaihnak ka ngeihlo tik ah ka lung cu a tha hrimhrim lo. Hmailei tu ah caantha um te ko seh tiah Pathian sin ah thla ka rak cam.

Ka dawt, zeitluk in dah kan dawt ti cu na theih ko lai. Kei hi a tu ka sining incun ramtang in i dinh awk ka tha ti lo. Kan ram le kan Miphun nih a kan herh tuk lio caan a si. Cucaah a ruahzia tu rak ka thiam piak ko tiah biacah kan duh. Kan ram a rawk tuk cangmi hi kanmah te nih kan remh, kan ser lo ahcun miphun dang nih an kan remh piak lai lo. Cucaah mahzawn long i ruat loin Miphun le ram ca tu ruat hmasa ning tiah biakhiahnak ka tuah.

Ka dawt, An haltu Pa…….. hi keimah he University kaiti te kan si. Mifel a si i bochan awk le zumhawk a tlakmi patling a si. Zungzal caah an daw khotu ding zong a si. Cucaah an bia cu al loin rak cohlang ko hna. Kei i kan duhsak piak bikmi cu tlamtling te in khua na sak khawh ding kha a si ko. Hngawngngerh na ka kuat i kaa lawm tuk, nangmah can ah zungzal in ka rak i chiah lai. Pathian nih thluachuah in pe ko seh.
Hivial in ????@#$%^&*

Note:: Hi tuanbia hi 1988 in nihin ni tiang karlak i CNF/A pasaltha pakhat nih amah zawn zeihmanh ruat loin ram le miphun caah a nunnak pek in rian a tuannak tuanbia tawite kha lak in ka tialmi a si. Hi tuanbia nih hin ram le miphun caah an nunnak an pek ruangah a cangmi chungkhar le pumpak nih tonmi thil sining tlawmpal te kha a langhter.

Ram le Miphun caah nunnak pek in rian a tuan mi hna le nunnak a liam cangmi CNA Pasaltha vialte upatnak kan pek hna.
Van Tha Biak pa
Ottawa.

Thuhmaihruai

  Chin National Day Thuanthu

Chin National Day ni cu kan umnak hmun tin kim ah sunglawi zet ih hman a si thlang ding. Himi ni ah, kan Chin nunphung, thuam le lam pawl hmuhnak kan nei hlei ah, himi ni hi ziangtin a rak cang ti khal sim ringring a si. Cutin kan sim tik ah, kan sim dan, a bang aw cio lo. Mi tampi cun Chin National Day cu hlanlaisan ih kan rak hman mi “Miuk dan” kha siatbal in danthar a si mi Democracy ah kan thleng ni, mi hrek cun, Falam ih mipi 5000 lenglo tong khawm in thu rel cat a si ruang ah, Chin mi lungrualnak kan lang ter ni, mihrek cun Feb ni 20 nihi kan Chin thuanthu ah thupi mi ni a si rengreng tin khal Feb ni 20 sunloihnak ni, ti vek in a phunphun in sim a si. Cun, hlanlai kan pi le pu pawl in, a sansan ih an rak hman mi, miuk dan hi, rothil pakhat ih kan kilkhawi sawn ding mi a si. Himi dan siatral in dan thar kan thleng ni hi National day tiah ko a tlak lo tiah a ti tu khal an um. Daan thleng ni meimei, National Day ih ko a tlak lo ti tu khal kan um.
Cun, thuanthu kan sim tik khal ah kan sim mi kum le ni thla khal a bang aw lo. Tahthimnak ah Chin National Day Golden Jubilee Magazine sung ah Pu Vum Thu Mawng ih homi Chin National Union Organization le mirang pawl an tonawk ni hi Robert Siang Lian in 1938 ah a si tiah a ngan. Asinan, Mindat Zuzin in cun 1940 ah a si tiah a ngan. Cun, mipi rasuak zat an sim mi khal a bang aw lo. Pu Vum Thu Mawng te pawl an rak cangvainak ruang ah kaih an tuar ih, cui kaih an tuar ni khal cu mihrek in Feb 20, 1939 ah tin an sim. Mi hrek in Feb 25 1940 tivek in a dang dang in kan sim cio. Cun, February ni 20 ih mipi a ra suak tu khal 5000 an kim thei lo lawlaw, Falam vek khuate ah khawiah an riak ding tivek, mahte ruahnak in a cang theilo tiah a eltu khal kan tam zet.
Hi thu pawl sim fiang ding ah le Chin National Day kan pu le pawl in ziangruang ah Feb 20, 1948 hi an rak hril timi pawl zingzoinak ka rak nei. Nan thei cia vek in, kan mah Chin mi ih ngan mi pawl cu pakhat le pakhat kan bang aw lo tik ah, mirang pawl ih rak ngan ta mi pawl hi zum a um bik ding tiah, hi thu pawl ih London ih The British Library ah le Yangon ih National Archive Department pawl ah records pawl ka va hawl.
A hmaisabik Chin National Day Coutersy of U Maung Ha
A hmaisabik Chin National Day Coutersy of U Maung Ha

Ni bang aw lo mi tete sim fiangnak

Thuanthu kanzoh hlan ah ni a bang awi lo mi tete sim fiangnak nei hmaisa sehla. Chin National Day ni ih kan sim tambik mi cu 1918 Feb ni 20 ah U Vum Thu Maung te ho in Maymyo ah Chin Education Uplift Society (CEUS) an rak din timi hi a si. Himi thu hi Evidence ngaingai in cu ka hmu thei lo. Chin National Day thuanthu a ngan tu le speech a pektu hrekkhat pawl ka sut tik ah, Chin National Day Golden Jubilee Maganzie ta an lak sin mi a tam. Pu No Than Kap ih “A critical analysis of Chin National Day” timi sung ah, cangantu Mindat Zuzin hnen ah hi thu thawn pehpar aw in a rak sut dah nan, khatlam in Evidence ngaingai an hmuh thei lo. Pu Than ih ngan mi sung ah cun himi ni ah CEUS in Chin ram ah Kawl ca zir an cawl ter mi an duh duhlonak an phung tiah a sim. The Chin Education Uplift Society (one of the leaders was Vawmtu Mawng) made a protest against the decision of the British authorities to rescind the teaching of Burmese language in Chinland.
Ka zingzoi thei tiang ah cu, himi hi 1918 ah cu a cang thei ding a bang lo. Ziang ah tile U Vum Thu Maung thu research ka tuah tikah, a nih hi 1900 ah a suak ih, a kum 17 a ti ah Mirang ralkap a lut ih, kum 18 (1918) ah cun Laitlang ah Mirang ralkap thawn ral a do rero lai. Maymyo ih a umnak cu 1922 lam lawng in a si lai. Pu VTM ih kuttang ih hna rak ṭuantu Pu Sein Yaw Aung in cun, hi ni hi 1922 Feb 20 ni ah a cang mi a si tiah i sim. Cunah cu, U Vum Thu Mawng khal Maymyo ih ralkap a ṭuan lai fang a si ih a si ding a awm ang zet. Cun, Chin ram ih Chin (Laizo) ih cazir hmaisabik ih Falam tlawng ah a si ih, 1925 kum ihsin zir thok a si. 1925 ihsin Kawl cazir an cawl ih, English le Chin (Laizo) in an rak zir. Tlawng hmin khal Varnarcular School tiah an thleng. Thlanglam Chin ram ah Cho ca an neinak hi 1935 lawng in a si lai. Cunah, 1918 ahcun, cutin Kawlca zir lo ding ih thu tuahmi a um hrih lo ih, ziangbik si pei protest an rak tuah timi hi evidence ngaingai in ka hmu thei lo. Asinan, hihi cu analysis base in ka sim mi si.
Cun, Chin National Union Organiztion (CNUO) hi 1928 Februay 20 ah din a si tin mi tam pi in an sim ṭheu. Asinan, Pu Vum Thu Maung ih Memoir sungah cun 1934 kum (ni le thla ngan lo) ah kan din thei tiah a ngan.
A dang ni le thla pawl cu Mirang pawl ih rak ngan mi documents pawl ka hawl thei ih, an rak ngan mi ni le thla pawl tla cu.
1) Kanpetlet in Mirang le Chin mipi tonkhawmnak – 1940 February 20 (See Document 1)
2) Mipi ra suak zat – 1000-1500 (See Document 2)
3) U Vum Thu Maung homi pawlkom in duhlonak langtertu – 200-300 (See Document 2)
4) U Vum Tu Maung le a ho pawl kaih an tong ni le, Thuthangca (Thurihyah) in an kaih thu an suah ni 18 April 1940 (Thurihyah). (See Document 3)

Document

Mirang pawl ih rak ngan mi records hi a hnget khoh mi records a si tiah kei cun ka pom. Curuang ah, a tlun ah ni a bang aw lo mi tete pawl hi hmailamah himi attach ka tuah mi records in a ṭhathnem pi ding tiah zumnak ka nei.

Document 3

Chin Ram Thuanthu Tawi

Mirang pawl in Chin ram in ra uk hlan tiang ah kan mah dan le nunphung ten, kiangkap ih cawhpawlhnak (influence) tel lo in kum rei pi kan rak ding. Tlaisun pawl cun Democracy dan vek in, misenpi ih hrilmi “Fahlam Council” in kum reipi a rak uk hai. Cucu, Kawlram ih Frontier Area Administration Director a rak ṭuan dah tu HNC Stevenson in Tashon Democratic Council tiah a rak ko. Pengdang ahcun hnam le khua kilkhawi theitu ding milai, micak le mi ralṭha pawl in miuk ah an rak hril ih, tesinfa sawng aw dan in kan rak ukawk. Miuk pawl khal cun, an mah pakhat ih thuneihnak ih uk si cuang lo in, vengsuak upa hril in, vengsuak upa pawl thawn thurawn aw hnu in thuṭhen a rak si. Vengsuak upa pawl cu Khuangcawi thei tivek, milian sung in rak hril a si. Chinram zaten political system pakhat tang ah kan rak um lo nan, hnam khat le hnam khat tonawk ih pehtlaihnak cu a rak um ring ring. Cun, sumdawnnak lam khal ah pengkhat le phengkhat ah thilri zuarnak le thlengawk khal kan rak nei. Khua le Khua, Hnam le Hnam khal cu thazang cuhawnak (power) hrang ah kan rak do aw theu.
Lenglam ihsin kan Chin ram in ra do tik khal ah hnam khat le khat karlak ih buainak tete tan in, lungrual ten kan rak do. Chinram lak ding ih Mirang pawl do ding ah, Sizang, Sukte le Kamhau pawl khal hmunkhat ah kom aw ih Mirang pawl thawn nasazet in an rak do aw. Mirang ralbawi. Gen. George White in “ka dodah mi ral pawl ah ngah harbik le neh har bik an si” ti tiang in a rak sim dah. Chinmi pawl do awknak ah, ralthat lamih sunloihnak pekmi Victoria Cross tiang Mirang ralkap pawl in an rak hmu. Tlaisun khua khal ah Tlaisun, Zahau, Hualngo, Khuangli le Falam peng pawl an rak khawm awk. Hakha peng khal ah Zokhua le Sakta khal Sakta ah an rak khawm awk. Cun Zotung le Senthang pawl khal Khawpi khua ah an rak khawm aw ih, an za ten Fahlam pi thawn pehtlaihnak nei in Mirang pawl cu an rak do.
unnamed (3)Kan Chinram pi miin in rak do tik ah, hnam le peng sung ih kan dang awknak tete pawl tan san in kan Chinram humhim dingah lungrual zet in kan rak do. Mirang pawl in Chin ram an uk hnu ah, an mai hrang ih uknak olsamnak ding ah, Miuk pawl hnen ah thuneihnak tum zet pek in, Miuk pawl hmang in, kan ram in rak uk. Mi uk in mipi hnen ah siah an khong, cui siah pawl cu Mirang pawl thawn a hrek veve in an rak ṭhen aw. Cui siah pek mi pawl tel in Mirang pawl in Tlawng, Sizung, Lamzin pawl in rak tuah sak.
1930 hnu lam ih sin U Vum Tu Mawng ih homi Chin National Union Organization (CNUO) khal in mipi thazang thawn lungrual zet in zalennak ngah thei ding ah cangvaihnak nasazet in an rak nei. Kawlrawn ih zalennak ngahnak ding ih cangvaitu pawlkom pawl thawn khal pehtlaih awknak an rak nei. 1940 February ni 20 niah Mirang lamih thuneitu, Magwe Commissioner, Chinram Zipeng, Miuk, Khuauk pawl le U Vum Thu Mawng teih ho mi Chin National Union Organization pawl ton khawmawknak an rak nei ih Magwe Commissioner Mr.McCraken in, an dil mi pawl pek thei a si lo thu a sim tik ah duhlonak an rak lang ter. Chin ram Zipeng bawi in politics lam cangvaihnak neilo ding in ralrinnak tu le tu an pek. Asinan, an cawl duh lo ruang ah Mirang pawl in CNUO ih hotu pawl cu thawng an thlak. Hotu pawl thawng an tlak nan, mi dang an kai ih cangvaihnak an nor sinsin. Mirang pawl cun a cangvai tu pawl thawng an tlak vivo ih, cutin Chin mi hotu le mipi 135 lenglo an rak kai ih Falam, Hakha, Tedim, Mingyan le Katha thawnginn pawl ah thawng an rak thlak. Mi hrek cu Cooly tla an ṭuan ter.
Leitlun ralpi voi 2 nak Chin ram ah a ra thelng tik ah, Mirang pawl cu India ah dung an sip ih Japan in rei lo te in rak uk. Chin ram ra kai tu Japan pawl khal Chin Hills Battalion, Chin Levies, Pu Vum Te Mawng homi ralkap pawl, Sukte/ Sizang Independence Army pawl le Mirang pawl in an rak dawi suak.
Leitlun ralpi voi 2 nak a ṭheh hnu ah cun, Kawlram pi cu Zalennak ngah din din hmun a rak si thlang. Aungsan- Atlee cachuk hnu ihsin, tlangpar mi pawl in Burma ram sungah an tel duh a si ahcun an tel thei ti a si tik ah, ဖ.ဆ.ပ.လ cun Lai tlang ah ခ်စ္ၾကည္ေရးခရီစဥ္ in U Vum Thu Mawng le palai dang pawl a rak thlah. Cutin, Kawlram zalennak a ngah a si ah cun, Chin ram teh Kawlram ah kan kom ding maw timi thurel ding ah Miuk Pu Hlur Hmung, Pu Kio Mang le Pu Pum Za Maang le ṭonglettu Pu Kawl Sum cu 1946 kum ah, Panglong khua ih tuahmi thurelnak ah an rak tel. An ra tlun hnu, 1946 October thla ah Falam ah Chin ram kulh ih Miuk pawl le thuneitu 52 pawl ton khawm aw in thurelnak an rak nei ih, resolution pa 4 an rak suah. Cu pawl tla cu: 1) Chinram cu Mirang tangah um hrih ding, 2) Tlangparmi adang pawl thawn pawlkom aw ding,3) Chin mi pawl kan ṭhangso ih, kan mah hmailam thu kan mah ten kan lai rel thei ding dinhmun kan si ah cun, Burma ram kan kom ding, Cui din hmun kan si lo ah cun, Burma ram thawn a dang ten kan um ding thu an rak suah. Himi thurel nak tho tho ah, Pu Hlur Hmung, Pu Kio Mang le Pu Pum Za Maang tla cu 1947 ih tuah ding mi Panglong ah feh ding mi an lungkim.
1947 March 3-5 tiang Gangaw peng, Htilin ih tuah mi Chin-Bama Rualremnak (ခ်စ္ၾကည္ေရးညီလာခံ) cu Chin mipi 3000 le hotu thlanglam Chin ram ih sin U Vum Tu Mawng, saklam Chin ram ihsin Zokhua ihsin Pu Za Hu le Kawl aiawh in Dedok U Ba Cho thawn zatekom mipi 10,000 lai thurelnak an rak nei ih, hmailam ah bangrepten (တန္းတူညီတူ) in kan um tlang ding tiah lungkimnak an rak nei ih, Chin-Bama duhdawtawk nak theihternak lung khal an rak phun. 1947 ih tuahmi Panglong conference thawng in Kawlram pi sungah lut in Union of Burma tiih cang suak thei ding ah, kan pu le mi pathum pawl in hmin htoot nak an rak nei.

unnamed (2)

Zalennak le Danthleng – Enquiry Commission

1948 January 4, niah Mirang hnen ihsin Zalennak kan ngah ih. 1947 Danhrampi vek in Chin Special Division hrang ah Chin Affairs Council (CAC) kan rak nei thok. CAC cun Chin ram ih ukawkdan thleng ding in hmaisabik ah an rak zuam. Mipi duhnak vek in, hlanlaisan ihsin Mirang san tiang kan rak hmang mi tesinfa sawngawk ih ukawkdan ihsin Democracy dan ih thleng ah Enquiry Commission cu Kumpi Acozah ih siannak in, 1948 kum Feb ni 6 ni ah an rak din.
Enquiry Commission ih tumtah mi cu danthlengawk dingah Miuk pawl ih ruahdan le mipi ih ruah dan thei ding, Miuk dan thleng tikah Acozah ih thuneihnak hnaihnok lo ding dan pawl hawl in Kumpi Acozah hnen ah thuthunlut ding a si. Enquiry Commission cun 1948 Feb ni 12 ihsin ni 18 tiang Tedim, Falam le Hakha peng pawl ah mipi le Miuk pawl ih ruahdan an zirzoi. Cutin, an zirzoi rero lai cu Falam ih Kawlram pi Zalennak sunloihnak puaipi an tuah lai fang thawn a rak deng aw.

Falam Khua ih Mipi 5000 tonkhawmnak

Mi tampi cun, Falam ih mipi 5000 leng lo tonkhawm nak hi Miuk dan dunlonak thurel ding ih kokhawm mi ah an ruat ṭheu. A si hrimhrim lo, Kawlram pi Zalennak kan ngah mi sunloihnak ding ah tuahmi a rak si. Cutin mipi tampi an ra suak tik ah thurelnak khal an nei cih mi a si. Zalennak cu January ni 4 niah kan ngan nan, Rampi President rori le ramuk tu bawi pawl tel ding a si ruang ah Feb ni 19-22 ah an tuah naksan a si. Hi mi puai ah Rampi president Sao Shwe Taik a mah rori Falam ah a rak ra. Himi puai tuahnak ding hrang ah Kumpi Acozah ih budget Rupees/ 21000 an rak pek.
Mi tampi cun Falam vek khua ah mipi 5000 rasuak thei cu a cang thei lo tiah an sim. Culai ih Hakha MP Pu Ro Thang in mipi 5000 kan kim a si tin a rak sim dah. Cun, culaiih Falam Zipeng Pu Tuang Hmung ih kumtin Report sung khal ah, mikhual 5000 lenglo kan nei tin a ngan mi kan hmu thei. Pu Tuang Hmung ih report sung ah Paletwa (culai in Rakhine saklam) ihsin palai pawl an ra thu, thupi zet in a ngan.
Chin thuanthu ah hmaisabik thurelkhawm ih an ra telnak a si. Mi pakhat cu Paletwa ihsin Falam ah ke thawn rori a ra pok. Cuvek tho tho ih, himi puai le thurelnak ding hrang ah Kanpetlet, Matupi, Hakha le Tedim ihsin mikhual an ra suak cio. Falam peng sung ih Miuk pawl khal in, Falam ah pok cio ding in thu an rak suah. Mi hrekkhat cu, politics rel ding ah si lo in, Rampi President Sao Shwe Taik le Chin Affairs Minister U Vum Thu Mawng hmu duh ah an ra suak.
Cui san ih a ra tel tu pawl ih simmi: Cozah hnatuan tu Pu Tuang Hmung ih Report hi kan hrang ah Evidence thabik a si. Kumpi Acozah ih budget Rupees 21000 a suah sak hi a rap thlak nasa. Culaisan ah siapi pakhat hi Repee 20 a rak si. Ralkap pakhat ih thlahlawh hi Rupees 15 a rak si. Budget le um, cuhleiah Chin thuanthu ah Chinmi pawl zalenzet ih thu an rel thei hmasabik can khal a si, cun Rampi President Sao Shwe Taike amah rori hmu ding thawn, mipi 5000 lenglo an ra suak cu mangbang a um lo nasa.

Falam khua ih mipi 5000 Thurel khawmnak

Thurel nak an thok pekte ah cun, Cozah lam ih palai, mipi lam ih palai tin palai teten thu an rel nan mipi pawl an tel vivo. Feb ni 20 niah Fimthiamnak lam, Harhdamnak lam le Transport lam thu pawl an rel. Cun, Enquiry Commission ih zingzoi rero lai mi ukawkdan thleng awk ding thu khal rel a si. Ukawkdan thleng aw ding ah Pu Thawng Za Khai in thu a thun lut ih Pu Sum Mang le Pu Thang Mawng in an lung kim pi. Hi thu hi can pek in an rel ih, a duh lo tu an um. Cuhrangah, meeting Chairman in Vote lak ding ih thu a rel cat. Vote an lak tikah ukawkdang thleng duh tu mipi 5000 an um ih, a duh lo tu 17 an rak um. Cutin, meeting Chairman in ukawkdan thleng ding in thu a rel cat.
Pu Con Bik & Chin Chiefs
Pu Con Bik & Chin Chiefs

Enquiry Commission ih Kumpi Acozah hnen ih pekmi Report

Enquiry Commission cun, danthlengawk ding thu cu Feb 22-26 tiang zingzoinak an nei peh vivo. Feb ni 26 niah Cozah hnaṭuan Wanthock pawl thawn tonkhawm awknak an rak nei ih hmailam in an feh thei dan ding thu pawl an rak rel. Mipi in dan thleng ding an duh thu an hmu fiang nan, a san san ih kan rak hman mi dan hmakhatte ih thleng ding hi thil ol a rak si lo. Cutin, Enquiry Commission in an zingzoinak report cu Kumpi Acozah hnenah 1948 September ni 30 niah an rak pek. Report sung ih an dil mi cu, Miuk dan aiah Democracy dan hamng ding, cule Miuk pawl an sung lo nak ding in bawmnak pek ding pawl a si. Kumpi Acozah khal in lungkimnak a rak nei. Cutin, Chin Affairs Council in 1948 kum October ni 12 ih tuahmi Consstituent Assemby Parliament (တုိင္းျပဳျပည္ျပဳ လႊတ္ေတာ္ ညီလာခံ) ah danthleng ding cu Kumpi Acozah ih nemhnget nak a nei. Cun, Chin Affairs Council ih ngan mi “Chin Special Division Act 1948” khal cu nem hnget a si. Cui ni ihsin thok, Mirang pawl ih an rak tuah mi Chin Hills Regulation Acts 1896 cu a rak thi ih kan mah Chin mi pawl ih nganmi Chin Special Divison Acts 1948 rak hman a si.

Chin National Day hrang ah “Ni” an hril

1948 ihsin 49 tiang, CAC cu danthleng aw ding, dan hmang ding mi pawl tuah, ṭhansonak lam le mipi hnen ih Democracy thu pawl zirhnak ah an can a cem ih Chin National Day hrang ziang khal an rak ruat man lo. 1950 kum ih sin Chin Affaris Council cun National Day nei ding thu an rel thok. Chin mi pawl hi Union of Burma sungah hmun dang dangah um hman seh la, unau suak khat, miphun pakhat kan si ruangah lungrualnak leh ṭuantlangnak a thupi tuk ti mi hi an rak thei. Curuangah Chin Affairs Council cun hmun kip ih um kan Chin miphun cu hmun khat ih kan hlawmkhawm thei nak ding le Politics lamah kan cak vivo theinak dingah “Chin National Day” kan neih a thupi ti an hmu fiang a si.
Curuang ah 1950 October ni 9 ih tuah mi Chin Affaris Council Meeting ah U Vum Thu Mawng in National Day kan nei a ṭul, Cun National day hrang ah ni kan hril ding ih cucu tu niah kan nemhnget ding tiah thu a thun lut. U Vum Thu Mawng cun, ka thu thun lut nak san cu ram tin kim ah National Day an nei cio vekin kan nih Chin mi pawl khal National Day kan nei a ṭul ruang ah a si tiah a sim. Cui thu thun lut mi cu Matupi MP Pu Sang Nim ih a lungkim. U Vum Thu Mawng cun, hi thu hi, Chin Special Division Commissioner thawn nithum sung kan rel zo nan, kan ruah mi ni thum sung in, ziangmi ni bik hi National day ni ah kan nemhnget ding timi cu kan rel cat hrih lo. Kan ruah mi ni pawl tla cu
  • Chin palai pawl Maymyo ih um Enquiry Commission ih feh ni,
  • February ni 20 ih Falam mipi tonkhawm aw in danthlengding thu rel ni,
  • Chin Special Division Acts dan kan hmang thok ni pawl an si.
Capt. Mang Tung Nung cun 1948 Feb ni 20 ni, nazi 11 hi National Day ih tuah ding ah thu a thun lut. Pu Sang Ning in a lungkim pi. Meeting Chairman, U Lian Thum in cui thucu nan lungkim maw tin a sut tik ah, meeting kai cu U Vum Thu Maung, U Lian Thum, U Sang Ning, Capt. Mang Tung Nung le U Tuang Hmung pawl in lungkimnak an nei.
Cuhnuah, U Sang Ning in a rel bet ih, February thla cu thlanglam Chin ram ah Lorawl lakcan a si ruang ah mipi an man lo ding, ni dang ah tuah sehla a ṭha sawn ding tiah a sim. December thla lo le January thla ah tuah sehla a rem cang sawn ding tiah a sim bet. Capt. Mang Tung Nung in mipi tonkhawm aw ding si lo ding National Day (အထိမ္းအမွတ္) hrangah kan hril tum mi a si tin a let. U Sang Ning khal in, thuthunlut ni ka elnak si lo tin a let sal. Cutin, meeting chairman U Lian Thum in Chin miphun hrang ah 1948 February ni 20 ni, zianglam nazi 11 hi National Day hrang ah siseh tiah nem hngetnak an rak nei ih, Cutin Chin National Day timi kan neih theinak a si. Thu an ṭhen hnu, 1951 kum ah a voi 1 nak Chin National Day cu sunglawi zet in Mindat khua ah an tuah. Himi thuan thu in kan hmu fiang mi cu National Day neih a thu pi dan an thei in, cumi hrang ah ni “nikhat” an rak hril suak mi a si.

unnamed (1)

Chin National Day Ni Thleng

1956 ah Pu Za Hre Lian cu Chin Affairs Minister a rak cang tikah, hlanlaisan kan pi le pu pawl a sansan ih rak hman mi dan, kan hlon ni hi National Day in ret a tlak lo tin, National Day cu February ni 20 ihsin ni dang ah thleng ding in a rak zuam. Cui thu cu Parliament dan vek in thurelnak an rak nei ih MP 12 ih an lung kim ih MP pa 2 in an el. MP 2 a el tutla cu Pu Ro Thang le Pu Hrang Nawl an si. Parliament dan vek in, MP tamsawn ih lungkim a si ruang ah Chin National Day cu February ni 20 ihsin thawn a rak si. 1958 ah Pu Thang Lian cu Chin Affairs Minister a rak cang tikah, Minister a cang ding ih a tiam kam cia vek in, Chin National Day cu Feb ni 20 ah a thawn sal. Cu hnu ah Revolution Council le State Peace and Development Council pawl in Chin National Day ihsin Chin State Day ih thleng ding in an rak zuam nan tuni tiang ah hlawh tling nak an hmu lo ih Chin National Day tiah sunglawi zet in hmang ring ring a si.

Thunetnak

Ramtin kim ah National Day an nei cio. Cui National Day cu ziangruangah National Day an ti nak a sullam khal an bang aw cio. E.g. Norway, Denmark, India, Malta, Poland le Slovakia ram pawl ah si le Danhrampi an nei ni kha National day tiah an hmang. Aurstralia sile Europe ihsin an ram ih hmaisabik lawng a rak thleng ni kha National day tiah sunglawi zet in an hmang. Ram tampi cu United Kingdom, France tivek Colony kutang ihsin Zalennak an ngah ni kha National day tin an hmang. Ireland tivek si le biaknak lamthawn pehpar in St.Patrick Patron Saint day hi National day tin an hmang. Luxemburg tivek ram si le an Siangpahrang ih suahni kha National day tin an hmang. Ramtin kim ah National Day timi an nei thluh ih, ram khat le khat an nei dan le an hmang dan khal a bang aw lo. Leitlun ram tampi cun National day an nei cio vek in Kan nih Chinmi pawl khal, miphun pakhat kan si nak kumkhua a hmun thei nak ding ah, Miphun Ni (National Day) timi neih a tul tiah U Vum Thu Maung ih homi Chin Affairs Council cun thu an rak rel cet. Cui ni hrang ah, kan chin thuanthu ih ni thupi ni thum sung ah, Falam ih mipi 5000 lenglo tonkhawm in, ukawkdan  thelng ding ih an rak lungkim ni, Feb ni 20 cu Chin National Day siseh tiah an rak hril a si.
Chin National Day thuanthu kan zoh tik ah, Chin National Day nei ding ih kan pu le pawl in an rak relcat nak hi hlanlaisan ih kan pi le pu pawl dan an hua ruang ah a si lo. Kan Chinram cu, Miuk dan tang ah kan mah le nunphung ten, zalen zet in kum rei pi kan rak ding thei. Miuk pawl in khua le ram hrang ah a ṭha bik in khua an rak khang. Loram zem awk dan ah si seh, siah khawn dan khal ah si seh, nunphung lam ah si seh, an fimnak ih a daih sun, an ti thei tawk in, a ṭha bik in an rak uk. Leitlun ralpi voi 2 nak hnu, Chinram ih hmailam hrang khal ah Mirang, Kawl le Tlangparmi unau ding pawl thawn nasazet in thu an rak rel. Chinram hrang ah a tha bik in lai in rak rel sak. An mah ih zuamnak um lo seh la, kan hmailam thu cu rel theih a si lo. An mah in zuam nak ruang ah Zalennak khal kan ngah ih, tuni vek Chin National Day khal a cang suak thei nak a si.
Chin National Day cu Miuk dan ih sin Democracy dan ih kan thleng ni tin Democracy dan sunloih ni khal a si lo. Democracy daan hi khuahlan ah Tlaisun pawl ih rak hman rero zo mi a si ih Chin ram hrang ah a thar a si lo. Democracy dan hi kan ram kiangkap ah a rak hmang hmaisabik tu lam kan si.
Chin National Day cu, kan Chin thuanthu ah, Feb ni 20 hi ni thupi zet pakhat a si ruang ah khal a si lo. Ziangruangah Chin National Day um ding in, kan pu le pawl in an rak relcat timi hi thuanthu sung ah kan zohtikah, leitlun miphun tampi cun in National day an nei cio, kan nih Chinmi pawl khal in miphun pakhat kan si nak kumkhua a hmun thei nak ding ah, National Day kan nei a tul. Ziangruangah kan neih a tul tile Chin mi pawl hi unau suak khat, miphun pakhat kan si ih lungrualten kan ttuantlang thei nak ding ah le Politics lamah kan cak vivo thei nak ding hrang ah a si.
Nan zate Happy Chin National Day……

References:

  • The Chin Hills by Carey and Tuck
  • Economic of Central Chin Tribes by HNC Stevenson
  • Documents attached mi pawl cu Yangon National Archive Department ih lakmi pawl an si.
  • Chin National Day by Hrangtar Nawnkhar. Hrangtar Nawnkhar hi Yangon, National Archive Department, Chin Files at Historical Research Centre, Yangon le Universitied Historical Research Center, Yangon ih ca pawl reference a lak mi Cabu tha tuk pakhat a si.
  • 1951 Mindat Khua ih tuah mi Chin National Day ih U Vum Tu Maung sim mi Speech from Falam Centenary Megazine.
  • U Vum Thu Mawng a mah rori ih ngan mi Memoir. 1964 kum ah a ngan.
  • U Sein Yaw Aung, Vum Thu Maung thawn hna rak tuan tlang dah tu ih U Vum Thu Mawng thu a ngan mi.
  • Private Archive. British Library ih ka lak mi Panglong Conference thawn pehpar mi paper pawl le tuhlan ih Chin thuanthu hrang ih ka rak khawl khawm mi pawl.
  • Credit: Salai Van Cung Lian   UK
Laimi phunpi ni cu Lairam nih Kawlmi ram le adang ram pawl he  Mirangkut in Independence kan lak  tti kum 1948  Februaryni 20 ah Lairam kaakip ai awh tu cio mipi tonnak nganpi (Conference) Falam khua ah an rak tuah. Cu ni ah  Chinmiphun/Laimiphun pipu chan in bawichung nih ramuknak  nawl ro in ichanh nakphung  (Aristocracy) in  mipi thimmi hruaitu hna uknak democracy phung lei ah Chinram uknakphung thlen ding ram uk bawichung pawl hna tla te in an ser khawh. Cu Ni cu ni sung lawi ngaiti in  “Laimi phunpi Ni/(Chin National Day”) ti in min an  peek I, February ni 20 ni fate Laimi phunpi Ni tiah kumtin conglawmh ding zungkhar ni ah an rak ser ve mi Ni asi.  

CND thawh keh ning a chanbia tawite:

               Lairam hi pipu chan in  mah le khua le khuatlang cio I-uknak kha bawichung nih  roco in ichanh mi uknak in an rak tleih peng hna. Mirang holh in aristocracy uknakphung ti khawh mi asi. Mirangnih Chinmi pipu uknakphung kha aniam tuk in an rak hmuh hna ruanglong ah Chinram bawiuknakphung cu feudalism an rak ti ttheu khi asi .

            Cu uknak phung in Chinram i-uk lio lingcing ah  Mirang nih India ram le Kawlram an uk ciami ram hnihkarlak  i-hlanh nak caah Chinram uktu bawi hna kha Chinramchung in lamsial naknawl peek ding anrak hal hna. Lairam uktu bawi Pu Con Bik te hna le bawidang nih lam sial naknawl an rakpe duh hna lo.

 Cu ruangbik ah Mirang nih Chinram/Lairam an vun chimm. Laimi nih Mirang cu andir onh an doh ve hna. Mirang nih le Laimi kha fawite in an tei kho ti hna lo.

 Cucaah Chin ramuktu  bawi pawl kha nanmah le nan uktawn ningte in nan i uk tthan ko lai I, Mirang cu Ramukbawi hna cung in uktu an si ti hngalh nak ah  ngunkhuai long  nan peek lai  timi bia nan hna atlak ah cun  raldeih remnak kan tuah lai    ti in Chinram uktubawi pawl kha bia an rak peek hna. Mirang peek mi bia cu Chin ram uktu bawi vialte an hna atla.

Cu caah Mirang le Chinram Uktu bawi pawl ralremdeihnak akhua kipn in an raktuah. Cu ral rem hnatlaknak bia cu Mirang nih Chin Hills Regulation 1896(Latlang uknak upadi 1896) tiah an ttial. Cu upadi ning in  Chinram a uk lio mi bawichung nih peh te in hlan an uk tawnning te in Chinram cu  Mirang kut toi ah ro ah I chanh in an uk tthan ve.

          Chin ram cu Kawlmi ram, Kachinram, Shanram le adang Karenram, Kaya ram timi mi phun  ram he kanramciote ah I-uknak zeimaw zat cio a ummi  komh mi rambupi uknakphung(Federal) in Kawlram bupi (Union of Burma-Pyihtaung su Myanmar Naingan) ti min  in I Uk cio awk Panglong ah aramcio ai awhtu uktu vialte nih Kawlmiram tel in 1947 February ni12 ni ah min an thut .Cu caah 1948  ah independence kan hung hmu tti dih hna.

Cu tik ah Independence hnu in Chinram uknakphung hi  roco in bawi chung nih  ichanh mi uknak phung  Chinramuknak upadi 1896 kha maw kanpeh rih lai maw, mipi thimmi hruaitu nih ukmi democracy uknakphung ah maw kan thlen lai timi kong kha iceih ding arak si. Cukong ceih ding hrim ah  Chinram kaa kip aiawh tu vialte  Paletwa peng ramuk  bawichung zong tel dih in tonnak ngan pi (Conference) kha Falamn khua 1948 February ni 20 ni ah cankarlakchung Chinram uknak atlaichungtu  Chin Afairs Councuil nih an tuah.

Cu conference ahcun cunglei kanttialcang bantuk in ramuk bawitampi aa telmi zong nih ram uknak nawl bawichung nih ro in ichanh mi uknak  phung hi chanhnu adon mi asi cangcaah  mipi thimmi hruaitu hna nih ramuknak phung asimi democracy phung ah thlen ding an hna a tla ve. Cu caah bawichunghnatlaknak telhrim in mitam deuh hnatlaknak in Chinramcu mipi thim mi hruaitu nih uknak  democracy phung ah thlen ding hnatlak nak  1948 Februaryni 20 ni ah bia an rak khiah.

Hi bawichung nih ro-in ichanh mi uknakphung in mipi thimmi hruaitu hna nih ramuknak tleih ding timi cu Bawichung pawlhnatla te asi ning tette alangh  khawh ning:Ramuk bawipawl hi conference ah tampi ankaive I hi thlenak tuahding ramukbawi pawl hna tla te asi mi hi zei nih dah avun langhter rih kanti ah cun Ramukbawi vialte kha an uk mi hna zatlang mi an michia (Subjects) sin in kum ngachung maw kumhra chungmaw an hmuh ding khuachiah rawlrel le ngunkhuai caah a hlum in cozah nih pawnnak tangka anrakpeek dih hna.

Tahchunhnak ah Zahau  le Hualngo khuatlang ukbawi Pu Thang Tin Lian(Pu Za Hre Lian apa) zong nih a uk mi hna zatlang michia(Subjects) sin in kumngachung maw kumhrachung maw an hmuh ding khuachiah rawlrel le ngun khuai zat he aa tluk kho ding an peekmi hna pawnnak (compensation) tangka cu Pu ThangTin Lian fapa pakhat asive mi Pu Ttial Dum nih apa ai-awh  in arak chuah ti theihnak a um.Asilo ahcun asilo ning a ttialmi an hung umkho ko.

Pu Thang Tin Lian ukbawi hna chung bantuk in Tedim le Ton zaang peng hna Uk bawi Pu Pum Za Mang ai-awh zong in a roco tu nih cu pawnnaktangka cu an lak ve ti intheih a si. An uknak akau mi ukbawi  veve an si caah an hmuh mi pawnnak tangka hi atlawm hrim lo ti asi.

Hipawnnaktangka ukbawi hna nih an lakmi cu roco in chanh mi uknakphung in mipithim mi hruaitu nih uknak  democaracyphung lei  lthlen nak kha  ukbawi vialte nih kan hna atla ko ti an langh ter nak hrim cu asi.

Cu hnu ah  Mipithim mihruaitu nih Chinram uknaktleih ding Falam Conference biachahnak cu an hna tlak caah Pu ThangTin Lian fapa pakhat asive mi Pu Za Hre Lian cu MP ah aa cuh I Falam mipi zatlang nih an rakthim I Chinram le Chinmikong ceih tu chin rammipi thimmi MP Chin Affairs Council 14 hnatlate in  Minister of Chin Affairs Ministry ah an thim mi nih hi uknakphung thlennakruang ah Chinram bawi le zatlang michia(subjects) kar lak ah I ralnak le I entau nak hna hnawhnak zei hmanh bawichung nih siseh zatlang michia nih siseh an rak tuah lo i tluangte in an kap hnih hnatla lungtla veve in thlennak an tuah ti afiannak ngai asi fawn.

Chinram a uktu mirang Governor kha Chinram le Chinmiphun kong  ruahnak  petu Counsellor ah  rak chiah mi Pu Vum Ko h\Hau hi Thuklai Bawifapa arak si. Mipi thim mi Chin Affairs Council thim hlan deuh ah can karlak ca dirh chung mi Chin Asffairs council ah hin Haka south can karlak MP mi anhmuh hlanah Pu Vum Ko Hau cu Hak peng Mp pakhat in arak tleih chung .

Culio ah thimhlanchung cankar lak Chin Affairs council hruaitu Chin Affairs Minister thimnak ah  Bawilei ttang Pu Vum Ko Hau le zatlang lei ttang Vom Tu mawng pa hnih mee anrak icuh. Cu lio ah hin Haka peng Ukbawi vialte nih an ai aiawh in  an thimmi asi ruang ah Panglong minthu mi Pu Kio Mang hi  Haka ukbawi in Haka peng   MP asi. Cu ruang ah 1947 Kawlrambupi uknak phunghram a ttialtuhna ak ram bupiphung hram a ttialmi ramhruaitu chungah arak itelve.

Cu lio ah bawilei ttang mi Vum Ko Hau mee peek deuh lo in zatlang chialei ttang Vom Tu Mawng tu mee ka rak peek deuh ti in achung bia Pu Kio Mang nih arak ka chimh bal. Cu pin ah,  Falam conference ah mipi  thimmi hruaitu nih uknak tleiding ti bia an chah hnu cun ram-ukbawi siruang in MP ka si hi sullam angei ti lo ti in Pu Kio Mang cu amahte in MP asi nakin achuak . Midikngaiasining fakawktlak hrim asi. Cuhnu ah  mipithimmi hruaitu nih uknak tleih ding lei a ttangve mi tthiam Phaipha uk bawi fapa asive mi Pu Lian Tthum cu amah Pu Kio Mang zaka MP ah arak luh ning Pu Lian Tthum nih arakka chimhbal ve.

Pu Vum  Ko Hau cu Pu Vomtu Maung he mipithimnak tuahhlan can karlak   chung Chin minister rian ah  thimnak arak icuh micu cu Mipinih thimnak tuah hlan can karlak chung  Haka thlang lei MP asi nak arak tleih chung lio can a raksi ve. Pu Vomtu  Mawng he minister ding mee an I cuh mi mee asungh hnu in zeihmanh hnahnawh nak biatamnak tuah ti lo,daite in  in Embassodor rian nganpi ah arak I tthial in theih asi. Haka thlanglei MP ah cun Pu Sang Ning tu a hunglut tthan in theih asi. Angaite  ah cun pengdangcu kantheihna lona in Haka MP tthing hna vialte hi hlanchanruahnakinkanttialhna ah cun Bawichunghrinthlak ti aaruatmi longte anrak si.  Pu Ralhmung Nguntual bawichung, Pu Hrang Mang amahhrim hi TT.Faraw Cenhrang  ukbawi, Pu Ro Thang Hlawnching bawi, Pu Hrang Nawl apa lei ah Zathang hrihhruai bawi, anu lei in Hripi bawihrin thlak,  Pu MangTling Cinzah bawi, Paw Khuaming Tingsi bawi chung ti ban tuk in an si dih ko hna. Asina in roco in Bawichungnih ichanh mi uknakphung  nakcun mipithimmi  hruaitu hna nih uknakphung cu an I-thim deuh dih ko cuta!!.

Bawichung nih roco in ichanh mi uknakphung aristocracy in mipi nih thimmi hruaitu hna nih uknakphung Democracy lei athar in thlennak kong ah  ram-ukbawi he ukmi zatlang michia lei he  lungrual  le lungtla te in an pawm tti dih mi a cung lei kan ttial bantuk in asi  diam ko cang.Atu lio Chin National Day conglomh nak zungkhar ni kong ah bia ne athawh ter tthan duh mi nih a tu ah bawichung nih roco in uknak ichanh mi aristocracy phung cu hman tthan ding hi an mah bia-ne aphawk duh mi mi zeihmanh zong nih an duh kho ding uknakphung zong asi ti lo. Hnatla te cin ankhiichahmibia cio asi ruang ah  hi kong biatam awk zeihmanh a umti lomi asi.Cu thilsi ninghrim cu democracy phungcu asi.

Cu Falam conference bia-khiah mi cherh chan in Chinram uk tu hna bawichung  zaka ah a khua le akhuatlang tete in uktu khuabawi le an council le  Khuatlang uktu Chairman le an khuatlang Council kha mipi nih thim mi uknak in Chin Special Division Act 1948 ti mi kha Kawlram bupi Parliamnent nih Chin Affairs Council hna tlaknak he upadi an ttial ttthan

Cucaah Chinram uknak tthing Chin Hills Regulation 1896 kha hmang ti lo in , Chin Special Division Act 1948 upadi kha Independence hnu Parliamentary democracy in Kawlrambupi uk liochanchung 1948 in 1962hnutlawmpal tiang hrawng cu khuatlang uknak phung cun Chinram chung ukdih arak si.Raljapukhnu ah cawiliamter mi bia pawl ceih tik ah Chin special division act cu hmanrih asi. Sualkeibia zong ah Chin SPECIALDIVISIONCHUNG NIG ZULH KHAWHMI CU ZULH ASINA IN KHUATLANG UKNAK CHAIRMAN le ancouncil kha Kawlralkapcozahnih anzlh tilo in ralkapbawinihanduh mipakha khuabawiah anriananpeeek hna.

Cu February ni 20   Chin National Day ti min in kawh  ding bia a khiaktu hna cu mipi thimmi hruaitu um hlanchung  Lairam uknak atlai le ahruai chung tu  hna Lairam le Laimi kong a ceih khangtu Laimi Council pawl (Chin Affairis Council –Chin-ye-ya Council) an si.

Cu Chin Affairs Council mipi nih thimhlanchung ah Chin affairs council rian arak tlaichung tu  hmasa bik Chin ram in Chin yeya council Chin affairs council hruaitu hmasa hna ah  Pu Vomtu Mawng (Minister of Chin Affairs Ministry), Pu MangTtung Nung Parliamentary Secretary of Chin Affairs Ministry,  le Pu Lian Tthum (Chairman or speaker) of Chin Affairs Council an rak si. Mipi nih thimnak an tuah hnu ah cu Chin Affairs council cu Chinram mipinih thimmi  Union MP 14 an raksi.

February ni 20 ni kha “Chin Amyotha neh/ Chin National day /Laimiphunpi” ni ti in min an peek I Chinram chung ah zungkhar ni holiday ah hman khawh ding cu Kawlrambupi cozah nih hnatlakpi mi ni zong asi.

Zeicah dah February ni20thingmang ni hi Chinmipi kaakip aiawh tu mipi tonnak ngang pi conference ni ahcun an rsak tuah:. Pu Vomtu Mawng nih hin 1937 hlanhrawng  hin “Chin amyotha nginguat ye Party-.Chin Unity Party” ti mi hi arak tuah thawk ni he siseh, cuhnuah   Magwe  ram tthen uktu Mirang Mangki  attuan mi Kanpetlet  ah uknak  rian in khual  avuntlawn lio ah Pu VomTuMawng hruainak in Mirang uknak kanduh ti lo vakir ko ti in Kanpetlet ah doh an rak au hnawh Cu tik ah Magwe Mangki pa cu Kawlkhua Saw khua ah an rak zam ter. Cu anrakzamter ni le ChinUnity Partyanrakdirhni hna tonhchunh  khawh dik awk  ni   Feruary 20 ni Falam conference tuahdingni ah an rak  khiah thingmangmi aruang cu arak si.

 Hi Magwe Mangki Kanpetlet I doh an rak  au hnawh nak kong hi Kawlram mipi nih an icawn dih cio suallai ti phan ah tadinca zong ah ttial lo ding le  mizeihmanh nih hi kong mipi sin nan chim nan thanh lai lo timi hi Kawlramuktu Mirang cozahnih khapmi bia arak si..

Asina in UAung San nih Danuphiu khua ramkhelkong mipi sin ah bia achim lio ah hikong a phuan ti asi. Cu  caah U Aung San cu tleihding asi i ramdang ah arak zam kha asi ti asi, Ramdang azamnak ah hoikom 30 hna timi “yebaw tung ceih” a va dirh I Kawlram dothlenak athawknak ti arak si. Curuang ah Kawlholh ah cun “Bamah ttaw-hlan-ye a sah Chintaung kah” tihi chim ttheu mi bia arak si in Ne Win chan Kwlcarel tangthum hrawng cauk ah ttial balmi arak um .

 Falam khua mipi tonnak conference ni cu February ni 20 ah  amah Pu Vomtu Mawng Chin Affairs Minister asi lio ve asi caah China Affairs Council zapi hna tlaknak in  khiah mi cu  arak si.

Zeicah dah February ni 20  Chin National Day ti min thing mang an peek: Kawlmiram le adangram pawlhe komh in rambupi  dirh tti ding Panglong  hna  tlaknak in Independenvce ram vun si tik ah Chin ram cu Mirang uk chan hlan bantuk in amah ramte in aa uk mi ram asi ti lo.  Miphun dangram he rambupi chungah ram kulh palkhat long in vun itel ding asi .Cu tik ah Chinmiphunnak mitam deuh le ahung cho deuh mi miphundangramkulh  nun phung le holh te hna nih Chin miphun holh le nunphung  kha  duhsah tete in a vun chilh khawhnak lam a um ti kha cu chan lio Chinram hruai tu Pu Vomtu Mawng le aho hna nih siseh an hnu in a vun changtu hna Chinram hruaitu hna nih siseh an rak hmuh chung khawh.

Cu caah Falam ah tuah mi Conference  February ni 20 cu Chinram kaa kip Chinmiphun  ai-awh tu le ram uk bawi hna lung rual te iton tti mi bantuk hi Chin miphun chanbia ah hmasa bik lungrualnak hmuh ni zong as; Chin miphun  khuasak tti nak kaakip ah rak hman rak zulh bal lo mi mipi thimmi hruaitu hna nih Chinram kha democracy phung in vun ukding  bia khiah tti dih khawh cu Chinmi phun chanbia ah a um ballo mi a thar in a um mi democracy khuadei hmasat bik ni hrim zong asi.

   Cu caah techin-fapar tiang in hi chan lio pipu hna hmun khat  ah an lung aa rualmi bantuk lungrualnakpeh  peng ding hngalh tthannak  ni caah siseh law hi ni ruang ah Chinmi miphun vialte kan miphun ah aa khat mi kan simi lung rualnak um zung zal te seh tizong an rak ser hnawkchanmi ruahnak arak si.

Cun hini ah hin Chin miphun nunphunng thilrizeizong hmusak langhter nak tuahkhawhnaknican le Chinmi ca-holh  tthanchoternak caah tuah mi ni si khawh nakle , hi lomnak ni can  ah Kan miphun nunphung hla le lam zong langhter in lomhnak tuah nakcaah  hi ni ah lamding sakding practice an tuah le an cawn mi nih kan miphun nunphung hman zungzal le lenh zungzal nak tha akan peetu asi lai ti hna kha an rak hmuh le anrakruahmi asi

Hini kan conglomh ding nuamhnak ni ah Chin miphun  hrinthlak te-fa hna nih hi ni an zawh le hi ni nuamhnak an hmuh mi in Chinmi  miphun hrinthlak kan si ti I hngalh thiam nak  le Chinmi miphun tleihchannak dawtnak ttanpi ding ruahnak le sianlonak thinlung ngakchia nih an tthan pi khawhnak hnga an thinlung asersiam tu hna nizong ah siseh tihi biapi ngai in an ruah mi asi.

Cu caah hi February ni 20 cu Chin National Day Chinmi miphun  tlau ti lo hmunh zungzalding ah lam a kanhruaimi ni ah an rak sermi ni hrim cu asi.

Cu chanlio democracy thimnak in ihruaiding bia anrak chahnak thawng in atuchan ah  pumsa lei khuasaknakchung I-hruai nak ah siseh, biaknak lei I hruai nak:tahchunh nak ah:Minobu hruaitu thimnak, nubu thimnak, Krifa upa thimnak, ti bantuk tiang in  Chin miphun kankhua saknak he tthentthiasm lo mi in mipi thimnak tuahmi democracy phung cu  hmanlo awk ttha lo in kan vun hman cang. Cu tik ah Chinmiphun le democrscy phung ticu adangdang in akal thiam lo mi pakhat in kan vunruah le kanvun i-ngeih cang ti afianter ngaicang.

 Cu ti Chinmikhuasaknak le democracy thimnakphung tthen thiam lo in kan vun ngeih mi nih  Chinmi miphun khuasaknak  nunning chung hrim zong ah democracy thimnak hmanlo tthalo in avun chuah ve mi nih  February ni 20 kha  Chinmiphunpi Ni ti min anrak peekmi hi an rakthiam khawh  ning  a dik tukmi asi,

Hikazon reltik ah “In the beginning was the word, and the word was with God, and the` word was God-A hram thawk ah bia aum; bia cu Pathian he a um I, bia cu Pathian asi” timi Bible cacang Johan han 1:1 bantuk khinrel awk ttha asi

Hi ni ah kanbiak micio sinkip  ah Chinmi phun le Chinram le hi ChinmiphunNi a hmunh zungzalnak ding Chinmiphundih um nak in thla kan cam hrim ni zong asi .

By Pu Lian Uk
USA
(Lai Mi nih kan i ngeihchun kan pa a si.)

Lai Miphun Ni Tuanbia Tawi

Kawlram hi Mirang sin in luatnak pek a si lai tiin Aung San le Attlee cu 1947 January thla 27thni ah lehhmah an rak thut. Cun Kawlram ah Parliament thimnak a chuah hlan chung Members Of Constituent Assembly( 250 members ) ser a si lai icu nih cun ram cu a hruai lai ti a si. Chinmi zong hi Kawlmi he hmuhkhat ah luatnak kan lak ve tikah Cu Constituent Assembly ah minung 6,pengkhat in minung pakhat cio thim in thlah an si hna i cucu Chin Affiars Council ( Chin Cozah ) tiah auh an si. Cu hna cu Vuanci ah Vuantu Maung ( Kanpalet ), Secretary ah Capt. Mang Tung Nung (Tidim ), Chairman ah Lian Thum ( Halkha ), chungtel ah Hlur Hmung ( Falam ), That Hlaing ( Paletwua ), Sang Ning ( Matupi) an si hna.

1950 kum October ni 9 ni tuahmi Chin Affiars Council meeting ah Chin Vuanci Vuantu Maung nih ( Chinmi hi miphun dang bantuk in, National Day timi hi kan ngeih ve a herh ) tiin biatung a dirh. Cu Biatung cu Pu Sang Ning, Capt. Mang Tung Nung hna nih an dirkamh. Council member dihlak nih an hna a tlak hnu ah atanglei ni,nithum lak ah aa tlak bik le atha bikmi Ni kha thim awk in, an iceih. Cu Ni hna cu, No.1. Chinram in Ramukbawi hna, Frontier Areas Committee of Enquiry nih Maymyo ah an auh hna i biahalnak an tuah ni  (April 19, 1947), No.2. Chin mipi nih Falam ahDemocracy uknak phung  kan ithim Ni ( February 20th 1948 )  No 3…. Chin Special Division Act an feh terni ( October 12th,1948 )  an si. Council upa hna nih Chinmi kan tuanbia kha kap tampi in an ceihhmai hnu ah, February 20th1948 ni a tha bik tiin bia an fun.A si nain Pu Sang Ning nih ( Februaty hi Matupi lei ah lo tuancan a si caah December thla a si loah Januarythla ah a tha deuh hnga maw ) tiah bia a vun chuah pi tikah Capt. Mang Tung Nung nih Chin National Day timi cu mipi he, puai bantuk in tuah awk ah tinhmi a si lo i a ulh in ulh awk ( Observe )a si ning a fian ter hnu ah Pu Sang Ning zong a hna a tla than ve i Chairman Pu Lian Thum nih ( 1948 February 20th 11:00 Am cu Chin National Day a si ) tiah a thanh.

1948 February 20thni Falam khua i Chinmi minung 5000 nih pumhnak meeting an tuahmi hi Chin National Day si teseh ti duhnak he tuahmi a rak si lo. Hi Meeting hi Chin Special Division pumpi komh meeting a si i nili chung ( February 19th, 20th, 21st, le 22nd )Meeting tuah a si. Nikhatnak ( 19th February ni ) ah Chinram caah Health, Education Transpot tibantuk kong ceihhmai chimrelnak a si i nihnihnak ( 20th February ni ) ah Chinram ah zeibantuk uknak phung dah kan hman lai timi kong ceihhmai a si. Mipi nih zapi nih uktu thimnak phung, Democracy phung kan hman lai tiin bia an khiah.

Cu bantuk in zapi thimnak Democracy phung an ithimnak cu lakhruak in a chuakmi biakhiahnak a si lo. Tuanbia saupi a ngeimi a si. Tahchunnak ah,Mirang nih Chinram uknak caah “ The Chin Hills Regulation Act timi hi, August 29th,1896 ni ah a rak ser ko nain, pengkhat le pengkhat Ukning phung a dangdang cio in a rak hman. Tahchunnak ah Kanpalet peng ah Chawng-Uk timi Mirang nih aduh mi poh kha uktu ah a chiah hna, Matupi peng cheukhat hmun ah mirum poh kha uktu bawi ah chiah a si. Chaklei Chinram ah Ramukbawi, Roco uknak phung hman a si fon. Cu bantuk cun akhat lomi phung in Mirang nih Chinram kha kum 50 reng lo a rak uk. Cu long siloin Mirang nih a sermi phung, Ramukbawi hna kha mipi nih kumkhat nikhat, a cheu hmun ah nihnih, a lak in raintuan piak, Cozah riantuan hna a lak in kuli phorh piak, a lak in thing awn piak, Ramukbawi hna kha,  Mipi nih, kumkhat lorawl pungkhat cio pek, Sakah tik zong ah Saliang, Savang tibantuk Ramuk bawi pek, tibantuk uknak phung kha mipi nih an duh lo caah Chinram hmun kip ah hnahnawhnak a chuak (Tahchunnak ah Thantlangpeng, Farrawn meeting ( Minung 30, 1947 September), Hriangkhan Meeting ( khua 60,minung 300 ), Halkha Thawnginn ( minung 600 buaibainak), Falam District Council (September 1947, Minung 200 ), Tedim peng ah Zo, Thado hna nih Kamhaubawi sin in luat awk ah 1946-47 hrawng buaibainak, Falam peng cheukhat, Lusei lei an zamnak, Kanpalet lei ah Chin Hills Union Organization buaibainak )tibantuk in hmunkip pengkip ah a kumkum in hnahnawhnak tampi a rak um cang. Cu long siloin Frontier Areas Committee of Enguiry nih Chin Ramukbawi pawl Maymyo ah ( 19th-20th, April, 1947 ) a ton lio hna zong ah uknak phung a khat lomi an hman caah hlathlai a herh tiin remark an tial, tibantuk a ruang tampi a um. Tedim peng zong ah hnahmawhnak a tam tuk caah Tedim Ramukbawi hna cu an kong lam chim awkah  Rangoon ah an kal. January 19th,1948 ni ah, Excutive Committee aiawh in,  Foreign Minister, Finance Minister, Home Minister le Chin Minister hna nih Tedim in a ra mi Ramukbawi hna cu hmunkhat ah an ton hna. Cu bantuk in hnahnawhnak hi Chinram pumpaluk ah a um caah cu Committee nih, Inguiry Committee tuah in Chinram ah hlathlai a herh hrim tiin bia an fun. Cu biafun mi cu Chin Vuanci Vuantu Maung nih January 28th,1948 ni tuahmi Kawlram Vuanci meeting ah  a chuah pi. Vuanci meeting ah hnatlaknak an tuah hnu ah Hlathlaitu Commission pakhat kha 1948 Febuary 4th ni ah ser a si. Cu Commission ah Hotu ah Chin Vuanci Vuantu Maung, Secretary ah U Thein Maung( Commissioner Frontier Areas Administration ), le U Soe Win( Retired Education Officer ) an si. Hi Commission hi 12th February,1948 ah Tedim, 17th February,1948 ah Falam, Cun Halkha, Syzin , Kanpelat tibantuk in a pengpeng in ni dangdang ah phu 10 in an ton hna. Cu hnu ah Chin Special Division Tlangkulh Meeting cu, 19th February in 22th February tiang nili chung, Falam khua ah tuah a si. Hi Falam khua meeting ah hin cun Kawlram President Soa Shwe Thaike zong Observer in a rak itel ve. 19th Februaryni ah Chinram caah Education, Health, tibantuk chimrelnak an tuah. Nihnihnak, 20thFebruary 1948 ni ah, Chinmi nih zeibantuk uknak phung dah kan hman lai ti mi bia ceih a si iMipi thimnak phung, Democracy phung, kan duh tiin biakhiahnak an tuah. Cu zawn te cu Chinmi nih kanmah kan kong kanmah tein khuakhan lairelnak nawl ( Self Derermination Power ) kan ngeihnak a langhnak a si. Cu long siloin hlathlaitu Commission nih Chinram chung Vuanthawk pohpoh kha 26th February 1948 ni ah Meeting an auh hna i pengkip in Chinmipi an lungput le thil umtuning zong an hlathlai rih. Cu hnu ah Commission nih ( Chimmi nih Democracy phung an ihamnak,Ramukbawi le Chawnguk pawl kha compensation pek awk an lung a tlinnak ) report ca cu, 30th September,1948 ni ah Vuanci zung ( Cabinet)ah an pek.Cu bantuk in Chinmi nih,  Democracy phung kan ithim ni, Feb. 20th 1948 ni cu Chin Affiars Council nih, 1950 kum October 9th ni ah Chin National Day tiin biakhiahnak an tuah hnu ah Chinmi nih CND timi hi kan ngei ve.

A hmaisabik Chin Natioal Day cu 1951 kum ah Mindat khua ah tuah a si. Cu puai ah Kawlram Prime Minister U Nu, Karen Vuanci Mahn Ba Saing, Pithezi le Tatanazi Vuanci Zung Secretary Thakhin Thar Khin, Tit-taw Vuanci zung in Situ U Hman, Shan State Secretary U Aung Baw, hna nih an mipum in an rak tel pi hna. Kawlram  President, Shan Vuanci, Kachin Vuanci, Kayah Vuanci hna sin in upat peknak cakuat zong rel a si. Cu bantuk cun avuikhat nak Chin Natioal Day cu Kawlram chung ummi miphunkip hna le, nawlngeihnak a sang bikmi hna nih an raktheihhngalh .

A vuihnihnak Kawlram Parliament thimnak cu 1956 ah tuah a si. Chinram ah Phahsahbalah Party nih Parliament Thutdan 14 chung ah 12 an hmuh caah Phahsahbalah cu Chin Cozah an cang. Hotu Pu Za Hre Lian cu avuihnihnak Chin Vuanci a hmu than. Phahsahbalah Chin Cozah nih, a vuikhatnak Chin Parliament pumhnak cu 1956 July thla ah an tuah. Cu pumhnak ah Phahsahbalah MP Pu Thang Lian nih, Chin National Day hrawh awk in biatung a dirh i Phahsahbalah MP Pu Sang Ning nih a dirkamh. Phahsahbalah Party a si lomiMP Pu Ro Thang le MP Pu Hrang Nawl nih fak piin an el nain Me an thlak tikah me 12 le me 2 in an sungh caah, cu ni ah cun Chin Natial Day cu Phahsahbalah Chin Cozah nih an thih ter. Cu kum 1956 December thla ni 4 ni ah Vuanci Pu Za Hre Lian le Phahsahbalah Party nih Halkha khua ah Pangpar Puai tiin Chinram ah a um bal lomi puai an tuah. Cu cawlcanghnak cu adik lo ti langhter nak ah, CNO Party a si mi Pu Vuantu Maung, Capt. Mang Tung Nung le Pu Hrang Nawl hna nih, 1957 February 20th ni ah Tidim khua ah anmah CNO party long in Chin National Day cu an tuah ve.

1958 January 23th ni ah Pu Hrang Nawl cu MP sinak in phuah a rak si. Cu caah Chin Parliament ah MP 13 long an tang. 1958 kum ah,Kawlram Phahsahbalah Party phuhnih ah a then tikah Chinram zong ah phuhnih ah an ithen ve. An pahnih in MP 6 veve long an si tikah Chin Cozah an tling ti lo. Cu caah Independence  MP Pu Ro Thang kha an phuhnih in an sawm veve. Athiang Phahasabalah nih Chin Vuanci in bia an kam. Ti-me Phahsabalah nih Pu Thang Lian hi Vuanci kianh awk in an rak nawl. Pu Ro Thangnih fak piin a tuaktan hnu ah, Pu Thang Lian nih Chin National Day hi ka nun ter than lai tiah lehhmah a thut ah cun Chin Vuanci cu ka kianh lai i nanmah Ti-me Phahsahbalah me kan pek hna lai, tiah a ti hna. An hna a tlak caah MP 5 hmai ah Pu Thang Lian nih lehhmah a thut. Pu Thang Lian bia aa kamnak le lehhmah a thutnak  cuKawlram pumpi theih in 1958 Novenber 12th ni, The Nation Tadinca ah an chuah. Cu ticun Ti-me Phahsahbalah cu Chin Cozah ah an chuak. Ti-me Phahsahbalah Chin Cozah nih cun Parliament pumhnak an vun tuah i Vuanci Thang Lian nih MP Shien Thang kha , Pangpar puai thih ter in Chin National Day nun ter than awk ah biatung a dirh ter. Me tam deuh hna tlak a si caah Chin National Day hi a nung than cang tiah Secretary Ro Thang nih a thanh.

 Kumthum chung a thi cia mi Chin National Day cu 1959 February 20th ni ah Chin Parliament min in Rangoon Windamare ah an tuah than. Halkha khua in Fang zupi 10, peng le To he, Lailaam lam tu ding ah ngaknu 11 le tlangval 11 an cah hna. Cu puai ah President Saw Swe Thaike le ramdang Ambassador cheukhat nih an lawmh pi ve hna. Cun Vuanci Thang Lian nih Cabinet ah a chuah pi i Cabinet nih an hna atlak hnu ah Kawlram Parliament pi pumhnak ah Burma Gazetted Holiday si awk in bia an rak khiah. Parliament biakhiahnak hi President nih lehhmah a thut hnu long ah Upadi ah a cang. A si nain zeiruang ah dah Chin National Day hi Upadi tiang a phak lo tihi nihin ni tiang theihnak a um kho rih lo. Ruah awklen a ummi cu, 1958 October 31stni in 1960 April 4th ni tiang General Ni Vun kha Kawlram Vuancichuk a rak si tikah hi he hin pehtlaihnak a um hnga maw tiin ruah len awk in a um.

A vuithumnak Kawlram Parliament thimnak cu 1960 February thla ah tuah a si. Chinram ah Parliament Thutdan 14 chung ah A thiang Phahsabalah nih thutdan 5, Ti-me Phahsabalah nih thutdan 5 veve an si than rih i Cozah an tling kho lo. Cu caah CNO kha Athiang Phahasahbalah nih an sawm hna i CNO thutdan 3 he, A thiang phahsahbalah nih,Thutdan 8 an ngeih caah Chin Cozah an cang  Pu Za Hre Lian cu Chin Vuanci a hmu than iSecretary, Chairman le Vice Chairman vialte cu CNO nih an tleih dih. CNO bawmhnak in Pu Za Hre Lian cu Vuanci a hmuh than caah CNO bia el ngam lo ruang ah Chin National Day kha Falam ah 1961 February 20th ah a tuah pi than hna. Kawlram Vuancichuk U Nu le afanu, US Ambassodor Mr. Snow hna nih an rak tel pi ve hna.

Tawhlanzi Cozah chan 1966 kum ah Ralkap uktu hna nih Chin National Day kha Chin Special Division Day tiah thlen awk an rak izuam. Chin Upa tampi nih fak piin an rak el. Chin National Day caah Pa can a simi Pu Vuantu Maung zong Halkha ah a ra i fianternak tampi a tuah. A kir lei ah Motor Accident in a thih caah Chinmi tampi an lung a suk dih. Chinmi sin in duh lonak a langh tuk tikah Tawhlanzi Cozah lei in Chin National Day tiin an pom than i Natioanl Day tiin a min a hmun than.

Mahsahlah Cozah tuahmi Burma Constitution (1974 ) ah Chinram kha Chin State tiah January 4th,1974 ni in auh a si. Ralkap cozahnih Chin miphun hi hloh a duh caah National timi biafang hman khawh lo nak kha a phunphun in a kawl. Cu caah Chin National Day kha Chin State Day tiah nan auh lai tiin 1986 kum in fak piin Chinmi hna sin ahnawl a chuah i nihin ni tiang, hmunkip, pengkip le caankip ah hnahnawhnak harnak tampi a pek lengmang. A si nain Chimmi hna nih kan thutdirnak hmunhma poh in Chin National Day cu, theihhngalh than lengmng a si caah kan miphun caah ruahchannak tampi a um tihi kan tuanbia ah a lang.

Cu ticun Chin National Day cu, Chinmi caah, lungkhat thinkhat le lungrual tein khua khannak ( Unity ), Kanmah kong kanmah duhning in khuakhannak nawl kan  ngeihnak ( Self Determination Right ), Kan miphun hmelchungnak ( Identity ), le Miphun dawtnak le tanhnak lungthin a langh ternak ( Nationalism ) a si tihi zungzal in theihpeng awk ah forh duhmi cu a si.

Kaa lawm.


By Lian Cin 
( 02/17/2011 )
Zophei, Senthang Peng, Sakta Le Khuapi Khuatlaknak

Zophei Ram Khuatlaknak
********************
Zophei ram ah khuahlun bik cu Leitak khua a si. Vuati khua in Thang Cem cu Leitak khua ah a ra i, Leitak khua in Leisen khua ah a t'hial t'han. Cu lio ah cun Hautheng ral nih an rak chim lengmang hna caah an um ngam ti lo i Khuacariat ah an i t'hial t'han. Khuacariat khua i an um lio ah ral a rungvengtu dingah Halkha Thang Ding fale Al Bik le Hlei Lian cu bawi ah an va puak hna.
Al Bik le Hlei Lian cu an hung tlangval i Hautheng ral le Tlanglau ral cu an tei hna i Tipi ral ah an zam dih. Al Bik le Hlei Lian nih Khuacariat khua cu saral runvennak ah a ṭha lo, atu Vuangtu ram khi ram ṭha a si caah tiah an t'hialpi hna i khua cu an tlak. Vuati miphun nih an tlakmi a si caah cun “Vuangtu khua” an ti.
Leitak khua in Hmun Tling le a nau Hrang Khar le Thangngan phun Van Thang nih inn 60 an i sawm hna i atu Khuabung khua khi an tlak. Saral runvennak ah an hna a ngam lo caah Vuangtu khua i Al Bik fa Hniar Kham cu bawi ah an va put. Hniar Kham nih miphun tling in inn 10 a ratpi hna i Khuabung khua cu inn 70 an si. Khuabung an tlak hi kum 1750 ah a si.
Vuangtu khua in Ngalang, Zephai le Tluangram an tlak ṭ'han. Leitak in Hlei Lian nih Hriphi khua a tlak. Leitak in Thangngan chung nih Aibur khua an tlak ve. Zophei ram ah a hma nung bik an tlakmi khua cu Zabung khua a si i, 1946 kum ah an tlak.
Hriphi khua ah Hlei Lian nih nuhrim fa ah Tin Kham a hrin i, nutlai sinah Van Thang le Mang Lian a hrin hna. Tin Kham nih Mang Hei a hrin i, Mang Hei nih Thawng Ling a hrin. Thawng Ling nih Khar Luai, Khar Luai nih Tin Kham, Tin Kham nih Thawng Ling a hrin. Hlei Lian in Thawng Ling tiang cu chan 7 a si caah Hlei Lian nih Hriphi a tlak hi kum 1810 hrawngah si dawh a si.
Senthang Peng Khuatlaknak
**********************

Senthang peng ah tlak hmasa bikmi khua cu Lungtin, Phaizawng khua thlang ah a rak si. Mangkheng khua in Pu Thian Hlun cu khua tlak awk ka kawl lai, tiah a tho i, Chuncung innlu Timit va hna a phanh ah arkhong pakhat kha sumkhal par ah a ṭemh i Bawinu va a fenhter. Mah ar hi ka zulh lengmang lai i a tannak hmun ah khua ka tlak lai a ti ti a si. A zulh lengmang ko i atu Phaizawng khuataw i Salung tili an timi ah a tang i arkhong cu tili cungah cun a khuang len ko. Arkhong a khuan caah cun a chak tlang ah cun khua cu a tlak i a min ah “Mangkheng” tiah a sak ve. Mangkheng cu hmunhma a ṭhat deuh lo caah Lungtin hmun ah an i ṭhial. Asinain cuka ah cun Lian Pia nih khua a rak tlak hmasa cang i, an pahnih in an i fonh lawlaw i atu Phaizawng
khua khi an tlak.

Phaizawng in Surkhua, Surkhua in Phaipha, Phaipha in Mau khua, Mau khua in Lungtar tiah Senthang peng khua hna cu an tlak chin hna. Atu ah cun Senthang peng tiah miphun phunkhat
in an um cang.

Surkhua hi hlanah sai(vui) a rak umnak hmun a si i, an rak kahnak khua a si caah Saikhua tiah min an bunh. Atu siizung le palek sang umnak hmun khi sai lu an tarnak hmun a rak si. Nihin ni tiang sailutar sang tiah an auh. Saikhua cu nihin ah cun Surkhua tiah a min thlen a si.

Thian Hlun nih Mang Sui le Thang Chin a hrin hna. Mang Sui cu a lianngan ngaingai i, khuang zong a rak a cawi. Sia tam tuk a thah caah siapum pakhat an thlau i, atu tiangin Senthang nih cun, “Mang Sui siapum thlau in,” tiah phungthluk an ngeih lan. Mang Sui cu Senthang ram ah cun fapa a ngeih lo caah a tefa an um ti lo.
Mang Sui nau Thang Cin nih Surkhua a tlak i Ṭial Mang a hrin. Ṭial Mang nih Thian Hlun II, Than Zual le Sang Cin a hrin hna. Thian Hlun II nih Phaipha khua hlun khi a tlak. Cun, Than Zual cu Phaizawng ah a kir ṭhan i Surkhua ah cun Sang Cin lawng a tang. Sang Cin nih Thla Ceu, Lian Kar le Za Heih a hrin hna. Thla Ceu nih Ṭial Kua a hrin i, Ṭial Kua nih Lian Chin, Lian Chin nih Lian Mawng, Lian Mawng nih Mang Kung, Mang Kung nih Van Kio a hrin.

Lairam khuazakip ah a um lomi chanlung cu Surkhua khuatlatu le ramukbawi hna nih an rak bunh. Chan hnih belte hi bunh lo a si. An bunhmi chanlung cu nihin ni tiang an khuachung ah a um ko. Cu chan lung in tuak tikah Surkhua cu Van Kio chan tiangah chan 13 a si i, Phaizawng khuatlaknak cu chan 16 hrawng si dawh a si.
Sakta Le Khuapi
**************
Thlanrawn khua hmun in khua tlak awk i an i ṭhen lio ah Zokhua pawl he hmunkhat ah an ra i, Rungtlang in an i ṭhen i Sakta khua khi an tlak. Asinain an tlak hmasami khua hi atu Sakta khua si lo in Riva tiva kam “Din” an timi hmun ah a si. Cuka cu sa ral runvennak ah a ṭha lo an ti caah “Sakta ah kan i thial lai” an ti. “Sakta” ti cu “Chakte” tinak a si. Kan chak te ah kan i ṭhial lai an ti i, atu Sakta khuahlun khi a si.
Khua a tla hmasatu cu Famcun, Mimhrin, Lailung le Sawmhal phun an si i Fam Cun pa nih cun a rak uk hna. A hnu ah Fam Cun pa cu bawi ah an duh ti lo i, Khuapi Sawmhal hrin Bawi Hal an va put i Sawmhal nih an uk lan hna.
‪#‎CACC‬