.Nupi Lungleng, Siapi Lungleng.
========================
1. Nupi le cu inn chungkhar ah nuamh nak, lunglawmhnak, hnangamnak, dawtnak tlamtlin lo tikah nu le pa sinah kir than duhnak thinlung an ngei tawn i an Li a leng i an lung a lengtawn. Cu bantuk in siapi zong kumsaupi hnuah a chuahnak khua le ram ngaih in a tli tawn ve tinak a si.

2. .Nupi tha nih rual za pum, nupi chia nih rual za then. (phing)
Nupi tha cu rualchan cingla thinlung chungah dawtnak, tlaihchannak kha tampi a chuahterkhawh i rualchan cingla nih ngamhtlak le dawtcio an si, nain nupi tha lo ing le ai he lawng khua a sa mi hna cu rualchan cingla nih an ngamh an tleih chan ngam hna lo i rualchan cingla he an i hla deuhdeuh lengmang tinak a si..
3. .Cho tia lo nih tha ka la ka co lo nih zaang ka zuun..

Kan thabat pah lio i cho tlawmpal te a simi kan kaimi nih khin kan tha a kan bat ter khun tinak a si i, kan duh mi, a kan duh ve lomi co khawh lomi nih khin lungfahnak a zualter khun tinak a si…

4. .Nuvak bia le vok vak thal.
Nu a vak tuk mi cu thangchiatnaknih an hnu in a zulh hna tinak a si, vok vak tuk mi cu thalkah a tawng lengmang tinak a si..

5. .Hmurfung bia la zangfung thahnem
Hmursau tuk biaduh tuk cu, mi he rem lonak le mi he sik nak huat nak a chuahpi tinak a si,zangfung tha hnem ti cu. rian nganpi pakhat khi mi pakhat lawng nih saupi a tuahding kha mi zaapi in kan i bawmh ahcun chikhat te ah kan tuah dih colh lai tinak khi a si..

6. .Ui lu can dah,Sia mei can
Ui lu can maw sia mei can dah timi a duhnak cu khuate ah a lu (hruaitu)tuan a duh mi hna khi a sawh duhnak a si..Sia mei can cu.Khuapi chungah hawi tuahmi tuahve tinak khi a sawh biknak cu si.Khuapi chungah hawi hnu zulh in um khi a tha deuh tinak a si.

7. .Chiatthat an tahnak
Chiat ni ton caan ah minung tampi in chuahpi ahcun ngaihchiatnak a zor.that ni ah minung tampi chuahpi ahcun lunglawmhnak a karh chin tinak a si..

8. .Milut va don hlah, Rullut va don
Hlan pipu nih a rak hman duhnak bik chan cu rul cu minung kan ral sicaah thlam chung tbk le innchung tbk ah a luh ahcun va that tinak khi asawh duh bik mi cu a si. Minung cu zeibantuk santlai lo a si hmanh ah vadon hrim hlah thluachuah bongmal phortu an si ti a duhnak bik a si,

Duhnak ka rak duh sual.
Minung pakhat caah mah le mah tiang i philhsual timi hi minung sinak ah a rak umkho ko rua. Kan i co lai ti hi ka ruat lo. Nunchung um tiding zong ruahchannak kangei lo. Rak ka duh ko tizong kan hal ngam lo. Kaduh mi can ah iton hi kanhal mi a si. Caanhna an liam tikah kan duh sualmi hi rak philh hlah mu.Kum 26 nungak muidawh ka si. Ramdang pehtlaihnak company pakhat ah rian ka tuan. Ka rian cu Company thil zuarnak lei akarh deuhnak hnga nawlpek a si. Ka lenglei a panh bantukin ka chung lei intuarnak in ka khat. Khua a ruatsawh mi pakhat bantuk lawng ka si. Duhnak lei ca hi ka rel bik. Cauk chung bantuk in ka duh tukmi minung he iton lai nikhat hi ka hngak zungzal.
Jean
timi pa hi catialthiam pakhat a si ti lawng ka theih. Acatial mi ah lungleng in a um mi hna nun a langhter kho tuk. A catialmi ah ngaihchiatnak ca lei a tam deuh. Cu pa a catial a duhmi ah aatel mi nungak pakhat ka si ve.Cu pa ID kenkip ka hlat. Ka hmuh hnuin ka add lengmang.Voi 36 ka add hnu ah ka halmi a ka cohlan. Ka add mi cu ka nunning chimh ka duh. Ca natial lai mi ah ka min telh ve seh ti hi kaduhmi a si. Cu ticun Online kan ichonhnak in ngamhtlak ngai dirhmun kan phan. A hnu ahcun a mah chonh duh ah internet ka kau.Online a um le um lo ka kawl colh. Ka lung ah thil pakhatkhat a umti ka theih cang.
Jean
he kan i lawhnak tampi a um. Rawl kan duh mi,celhnak lei kan huammi le hla kan duh mi pawl, carel ding kan duh phun tiang a lomi tampi….Chatting kan i chat ah “kan i ton a tlaituk” timi biafang tiang kan hmang cang. Jean chonhnak ah bia thatha ka thluak nih a mah kawl in a kawl. Pin O Lwin ah a um ti tiangcu ka theih. Ka lungah hnawtkhawh ti loging ca pakhat “Jean” timi amah tial in aa tial.A mithmai a pumrua zeidah a lawh lai ti hi kei caah biahal-nak tambik a sicang. Ka mitthlam in Angki rang aa hruk lai,duhnung mithmai a ngei lai tihi keimah nawl in ka tuak. Rak kahmuh sehlaw kapumrua mithmai ka rian hi a ka duh lai tihi 100%ka ruat ve, Ka um har canah Coffe, hla …cun Jean lawng hi ka zia pakhat bantuk ah a cang. Zia hi tihnung ngai pakhat a si te lai ka ruat bal lo.

Kei caah sii pakhat bantuk a si cang.Kei hi a caah si ka sii ve hnga maw tihi a phi ka chuah kholo. Internet in kan i chonh hi a kum in a kal cang. Zan hi ka caah atawi chin lengmang. Ka it cang lai a ti ah kiss tiin a tial ton. “Ih laihnamh” tiin a phi ka chuah. Voikhat zan cu kiss hnu in catlang pak-hat a tial rih mi a um.Mihrut nu cu ih can an pek lo caah an mui a rawk, An mui arawh ahcun a thitu val an har” ti a si.” Nangmah nih tah na ka thi laimaw” timi bia ka chiah piak ve. A ka leh dingmi ca ka hngak. Kalung a cawl tuk nakah ka kut dong vialte a thir dih. Keyboard cungka kutchiah buin ka hngak.Kumhra bu pakhat hrawng ka hngah hnuah catlang tawite aka pek. “A si khawh ahcun mah le mah aa zohkhenh khawh lomi nangmah bantuk hi zohkhen ka duh hna” ti a si. Duhnak rili a pilminu cu an hrut ti pei a si cu. Cu a bia te nih ngakchia a ka lawhter chin. Nusal “a lengah ton ding in kaa zuam lai” timi biachahnak pakhat ka tuah.April thla voikhat cu a umnak khua ah ka va kal. Hnipuan-nak kaa hruk i, mi mit hlang nungak ka si kaa ti. Keimah tein ka ni.“Jean na ruah loin na sin ka ra cang hi “ tiah ka lungchung in ka ti.Pin O Lwin ka phak bakin Taxi ka auh colh. Sizung ah ka thlah ta ka ti. Zungkhar ni poh ah Jean sizung pawngah Golf a tu ton ti katheih cang caah a si. Hihi voikhat lawng a ka chimh nain ka philh tilomi bia pakhat a si.Golf tuknak hmun cu ka va phan. Kulh chungah ka lut. Ahmai lei lawng a zoh i duhsah tein a kal mi pakhat ka hmuh. Cu pasinah duhsah tein ka kal ve. A ho ka si na ka thei maw ka ti colh.Voikhat te ah Nuai na si a ka ti.

Voikhat kan i hmuhnak in kan lunghman kan i thlak veve lai ka zumh. Cu hnuah Hotel pakhat ah a kakal pi. A khan chung ka thilri kan chiah hnu ah rawldawr lei a kahruai. Zeidah na duh timi a ka hal lo, a mah cah in a cah dih hna.Aruang cu online kumkhat chung kan i chatnak in a theih dih. Acah mi rawl man hi ka thlahnih thlawhhlawh man a si. Kan eidih in rilikam ah ka hruai. Rilikam lungpang cungah kan dir i a kut pahnih ka lak, ka liang cungah ka chiah. Titanic movie na lungah a chuak maw tiin ka hal. A lu duhsah tein a suk.Ka duhnak nih a lung a cawlter ve lai tihi ka zumh. Hotel leikan kal than i, ih lai kiss a ti. Ka hmur ah a ka hnamh rua lai ka tinain a taktak ahcun ka hnakhaw ah a ka hnamh. “Good night thaizing cu keimah nih ka rak in don te lai” a ka ti ta i a chuak. Ziah kahmur ah a ka kiss ko lo ka ti. Ka tha dih buin byebye ka pek. Thaizing tuan tein a ra than. Rangcit cawn ka duh ka rak ti bal caah Rangcit cawnnak lei a ka kal pi. Ka chim balmi bia poh a rak philh bal lo. A nithumnak a ra than. Zeirian dah na tuan timi hal ka duhtuk nain hal loin ka dolh than ton. Celhnak hmun a ka kal pinak hi aman a fak mi lawngte a si. Jean a nih lio a hmur cu philh awk thaloin aa dawh. Nithum chung cu hawi ah a ka ser.A nili nak cu a mui a de ti lo. Van i minmei bang a tian ko.Aw pa hi an kan el lo poh hi an kan co hlan tikhawh a si tung lotimi ka lung a fiang. Nithum chung kan tlawnlennak vialte ka lungmitthlam ah pakhat hnu pakhat in…. Zeiruang ah dah a thli tein aka zuh tak hnga ka ti. Hotel counter ah ka va tli. Address ka hmuh bakin Taxi ka lak colh. Taxi thlalangawng in 90 degree in ka zoh caah ka mitthli lengchuahnak nawl an hmu lo. Taxi a dir i, ka pawngkam ka zoh tikah mirum umnak lawngte a si kaa fiang.

Cu lioah kebei hmanmi thutdancung a thu mi nu pakhat kahmuh. Cu nu a mithmai cu dawhnak in a khat. Cu lioah Jean curuah lo tukin a rak chuak. Jean a lung a buai tuk lai dah ka ti. Kebeinu a thutdan nam pah in Jean ka hmaiah a liam riangmang ko.Voikhat te zong a ka zoh ti lo. Cu nu cu Motor cungah a chiah i, kamit hmuh chungin an liam. Ka mitthli cu a ho donh loin tisur bang atla thluahmah. A thaizing ka umnak ah ka kir. Nikhua chiat he aatong.Voidang bang Bus ka hngak. Zung ka tum in computer ka on. Offline in catlang tawite pakhat ka sinah a lut. “Update ka tuahti lai lo. Sorry ngai a si” tiin aa tial. A min le a dress cu internet inka deh hna i a konglam tlawmpal ka hmuh. Jean kum 35. Inn hmunzuarnak Company ah a kum a no bik CEO. Ramdang sianginn a kailioah model pakhat he an i duh. Cu nu he cun thitumnak an tuah.A luan cia kumthum ah a nupi cu Motor Accident a tong i ake pakhat a kiak. Lung zawtnak zong a ngei chih. Cu a nupi cu tlamtling tein a zohkhenh. Nungak no muidawh nih an but tuk nainzei ah a rel hna lo. Midam lo a nupi cu thinfual tein a zohkhenh ko tiin a kong tlawmpal ka rel. Cu ca ka rel dih in ka duhnak a cohlan lomi ka lung a fak ti lo. Duhnung lungput a ngeih mi tu ka upatcang. Cu hnu cu Jean he internet zong, pumpak zong in tonnak cankan ngei kho ti loxxxxx Online mi thaicia lehmi.. …

Kawlram mirum U Tayza kong tlawmpal.
==============================
Kawlram mirum U Tayza cu bochoh Aung San he naihniam a simi ralbawi pakhat nih 1964 ah a hrin.Unau 6 lakah a hnaingbik a si i,1982 ah tanghra a awng. Tanghraa awn in Pin Oo Lwin DSA ral-bawi training an kai ter. Kum-thumnak a kai lioah thinglei chawlet a tuahtu U Zaw fanu Tita-zaw cu kaphnih lungtlin loin a fir caah sianginn in an phuah pinah thong an thlak. Thongin a chuah hnuah a pu rian a bawm ton. A pu rian kongah Thailand le Singpore hna a tlawng. Cu a khualthlawn-nak nih chawlet kong khua tampi ahmuh ter. Nah-wah-tah chan a phak tikah ralbawi pawl naihniam tein a kawmhhna. Kawlram ralbawi pawl nih ramdang meithal cawtu puaisa bantuk in an hman.

U Tayza cu Thailand um a farnu Mah Khaing Zaw he pehtlaihnak a tuah i, ram-dang hriam cawknak ah tampi a bawmh.Kawl ralbawi pawl nih an hmuh bal lomi hriam tampi a chuahpi caah ralbawi pawl bochanmi dirhmun a phan. Kawl ralbawi sinin a hmuhmi phaisa in company tampi adirh. Cu company a dirhmi ahcun ralbawifa le pawl cu thlahlawh tampi in rian a pek hna. Minung pakhat ah $500 in $3000 tiang a pek hna. Ralbawi pakhat a si lo nain ralbawi fa le nawl a pe khotu dirhmun ah a dircang. Cuticun nikhat hnu nikhat a thangcho thluahmah. U Tayza a ngeihmi chungin Bank, 5 star a simi hotel 12, Suikhur hna, Zinan khur tampi, $15 million man asimi Vanlawng 7, $24 million man Rusia ser Helikopter pakhat, $500,000 man asimi Motor 5 (Motor mawngh zuamnak ah hmanmi), Ks sing1,500 leng man asimi Motor hme 126, Ks sing 800 man a si mi Motor ngan 85 a ngeimi mirum a si.

Helikopter le a Motor remh ding ramdang company pawl cu ni 45 ah $100,000 apek hna ti a si. A chuahni cu a dum chungah a tuah i phaisa tampi dihin hlasak thiam le Iron cross a sawm ton hna ti asi. Iron cross le hlasak thiam hna cu kumkhat ah Ks sing 8,000 in kumthum ca min an thut. Nuamhnak a tuah poh ah auh ding caah min an thut hi a si. Zanah model minthang a sawm hna i a Motor in a vahpi ton hna ti zong an chim. UTayza cu a rian a tamtuk caah zankhat ah sml 5 lawng a it i, Lung zawtnak hnaa ngei ti a si. A nupi he an ih ti lonak kum 7 chung a lut cang ti a si. A nupi he thennak ngaingai a um lo nain kum 7chung an it ti ti lo ti a si. A nupi he thennak an tuah ahcun an ngeihmi i cheuh ding a si caah zeihmanh a tih lomi UTayza cu upadi a pah ngam ve lo an ti.

U Tayza a ngeimi tlawmpal
1.Air Bagan ($25 in 30 million man a si lai). 2.
Asia Green Development Bank: 3.Hotel vialte ($120 in 150 million man a si lai). 4. Suikhur le Zinan khur vialte. 5.Hmunhma le inn a ngeimi ($30 in 40 million man a si lai) 6. Thing, Pe le facang zuarnak company.. (Cc: Burma’s Showy Crony)

 Mi roling Nikola Tuanbia.


Nikola Tesla cu Serbian miphun a si i, 1856 July thla ah Croatia ram ah arak chuakmi a si. 1884 kum ah ahuammi Science lei riant`uan dingah hi lio hrawng amin arak thang ngaimi le Meithei ( bulb) arak sertu ti rak hngalhmi Thomas Edison sinah riant`uan ding arak phan.

Nikola TeslaHngakchia kum no te in NewYork cu ka rak phan. Vanchiat ah, Lam cungah ka thilri an ka firpiak. Biazai cauk pakhat le ahlan rian ka tuannak ka bawipa hnathlakpinak cathluan te lawng a taang. Cun, Kaa hruk liomi ka thuam. Zei hmanh ka duh lo. Vawlei t`hancho ter ding lawng kaa tim. Ka boss thar Edison nih asermi Dainamu (dynamo) t`hanchoter ding lawng ka thluak ah a um. Cun, Dianamu Model tha deuh tuahnak nawl hmu dingin Edison cu nawl ka hal. Anii i a ka lehmi cu, “ Na tuah khawh cun, dollar 50,000 kan pek lai” ti a si. A chim duhmi cu “Tuahnak nawk kaan pek” ti a si rua tiah ka rak ruah. Cun, Kaa zuam. Nikhat ah suimilaam pa 2 lawng ka rak it i, ka duhmi ka saduhthah cu tlinter kaa rak izuam. Thla 4 a hun si. Kan company cu a hun thancho chin, Phaisa a tom in a hong lut. Ka tuah khawhmi ruangah kaa lawm tuk. Cun, Ka boss Edison zong hi amirh.

Khuasak timtuk nakah Phaisa ka herh cang. Zeitin ka tuah ah athat hnga?,tiah khua ka ruat. Cu lio ahcun, Edison nih thong sawmnga kaan pek lai a ka timi kha ka hun hngah. Cun, A sinah cun ka kal nain, a nii i hi tin a ka ti, “ Testa, You don’t understand our American humor”. Zeidah ka tuah khawh ti lai. Ti awk ka hngal tilo. Mah lio ahcun Mirum J. P Morgan nih kaan bawmh lai a ka ti caah Edison company cu ka rak chuah tak i, keimah tein company thar ka dirh. Kei hi DC System ka uar bak lo.DC cu Generator a umnak lawng ah electric hmuh khawh ding a si. Generator a um lonak ah electric mei an hmu ti lai lo. Hmailei caan ah Vawleicung mi vialte nih mei hmu hna seh ti, ka saduhthah a si fawn. Cu ruangah AC System cu ka hun test. Cun, a hun t`ha ( ka aungmin). Alang hlat a ummi zong nih Edison company ah kan rak ser lenmi Meithei (bulh) te ivan in ca an zoh kho cang. Mah vialte ka hmuh tikah kaa lawm hringhran,

Phaisa ka rak ngei lo. Ka boss J. P Morgan bawmh chom in rian atuanpiakmi lawng ka si. Nikhat ei awk ka ngeih ah a za. Vawlei ceuter ka duh timi lawng ka rak hngalh. Hawi ti awk ah Vate pakhat ka rak ngeih. Pa nih ngaknu adawt bantukin ka dawt. Ka tlaihchan ka zuatmi te cu. 1947, Jan.7 NewYork ah a ummi Innkhan pakhat ah kaa din( ka Innkhan ah). Ka zaang aba, ka thi cang lai ti, kaa rak ihngalh. Cun, Ka Innkaa ah, “ Do Not Distrub” tin ka tar. Athaizing ah vawleicung cu keimah te lawng ka rak chuah bantukin keimah te lawng in ka rak kir tak. Cun, Ka hawipa Robert Underwood Johnson nih ka ruak cu a ka fim. Acungah kaa lawm hringhran.

Tesla hi Vawleicung anun chungah Zeitin vawlei ka sersiam lai ti le Vawlei ceunak hmuh ding ti dah lo adang zeihmanh arak ruat lo. Edison a thancho tertu a si lengah vawlei pumpi a ceuter tu zong a si. Nain, a thih hnu kum 50 lawngah arak sermi thil hna ruangah conglomh atong. Athluak hi mi hmai ah kum 50 a rak tli chung cang ti khawh a si.

Tesla arak thih ni Jan 7, 2014 ahhin US hlathlaitu phu FBI nih Testa a Innkhan ah a ummi thil vialte ( a record, a dairy siseh, athiri vialte cu an laak dih. A laboratory ah a ummi thil vialte zong an laak dih). Chim duhmi cu, FBI nih zeimaw zat cu an fim dih ko men lai ti khi ruah awk a um, ti khi a si. Hawi a rak ngei lo. Vate pakhat dah ti loin. Edison huuham nih arak khuh. Tikah, mipi nih a kong an rak hngal lo lengah thangt`hat zong arak tonglo. Anun lioah laksawng pakhat hmanh arak tinglo nain, nihin a thih hnu ahcun laksawng an peek duahmah. Vancung in aa rak ilawm lai dah ka ti.

Tesla nih arak sermi Thil hna pawl
Alternating Current: 1983lio Chicago ah rak tuahmi World Expo puaipi ah Tesla nih AC electric arak hmuhsakmi cu mipi nih an rak uar taktak. Edison nih arak hmanmi DC he electric kalter nakah aa khahlo caah anmah pahnih cu aa rak izuammi bantukin an um. AC timi cu electric mei hmuhnak/hmannak dingah hri peh len hau loin fawite mei a pe khotu khi a si. DC timi bal cu electric hri hman peng a haumi asi caah hri pawl an rop ahcun t`ih anungmi a si caah Tesla ruahnak cu an rak uar ngaingai. Sihmanhsehlaw, Edison nih AC at`hat lonak cu Saram ti bantuk at`lawng lengmang hna caah t`ih anung tiin a hun ti ve. Cun, Misual pawl thahnak t`hutdan arak ser. Cu ti cun, Tesla cu a rak zuam ve. Sihmahsehlaw, GE Westinghouse ( Edison- Testa Feud) tonnak ahcun AC hi hmanding hnatlak arak si. ( AC timi cu Generator alang hlatpi va chiah ko nain electric mei hri mei laak khawhnak khi a si)

Ceunak: Ceunak arak sertu cu arak silo (Ceunak cu Pathian sermi a si). Nain, Minung hna nih zaan ah kan vanmi florescent Meithei (bulh) le Zaan ah a ceumi signboard hna khi arak sermi an si.
Radio: Guglielmo Maeconi timi pa cu Radio arak sertu a si tiah 1904 ah Noble laksawng an rak pek. Sihmahsehlaw, Tesla nih 1897 ah US 645576 le US 649621 hna in arak ser diam cang. Hi arak sermi hi athih hnu lawngah an hngalh caah atu ahcun Radio cu Tesla nih arak sermi asi tiah, remh a hun si than
.

 Nihin Yangon YMCA zung pin deuh kam khatlei zawn ahkhin wunkyi-myar yone tiah kan hngalhmi khi a hlan Mirang chan lio ah secretariat building (ahdwin-wun yone) ti a rak si.
Nirukni, July 19, 1947 (Zinglei 10: 30 am hrawnghrang).

Hi zung innpi nitlaklei kam bik zungkhaan pakhat ah cabuai buai thum Greek cafang Π suaisam in a kil an tonh hna i meeting a tuahmi an um. Aung San nih Kawl Cozah Interim Burmese Government E. C meeting a kawhmi hna an si; Aung San cu Π suaisam apar (alu) zawn ah a tthu. A kam cabuai an tonhmi pawl ah cun, U Ba Win (Aung San u pa, commerce and supplies chungtel), Thakhin Mya (finance chungtel), Deedok[39] U Ba Choe (information), Abdul Razak (education and national planning), Mahn Ba Khiang (industry and Labour), U Ba Gyan (public works), U Aung Zan Wai (social works), Pyawbwe U Mya (agriculture and acting home member) le Möng Pawn saohpa Sao Sam Htun (frontier areas) ti pawl nih a keh he orh he aa changchang in an kulh i an tthu. Cu lio ah cun, an EC pahnih an bau: Kyaw Nyein (home affairs) cu Yugoslavia a tlawn lio a si;[40] Tin Tut cu (finance kong ca-file Thankhin Mya sinah a pek ta i) London ah a tlawn lio a si ve.[41] Aung San hnulei, innka an onnak lei corridor ah hriamnam zeihmanh aa ken lomi fial-lek peon Thaung Sein[42] a dir. Hi lio ah Kutka dang cu a chunglei in aa hrenh dih.

Culio ahcun, chiandeih ttazeik aa benhmi a hring rong ralkap (12th Army) uniform ai hruk i, ralkap lukhuh aa khuhmi minung pali: Maung Soe, Maung Sein, Thet Hnin, le Yan Gyi Aung ruah lopi in an hung chuak. Minung pathum nih tommy-guns an i ken, pakhat nih Sten gun aa ken i, Thaung Sein cu zeirel loin an hun nam pah khin meeting a tuahmi hna khaan chungah cun an lut. An meithal kuan cu an hun thlah thluahmah colh ko, cun corridor in, zungpi in hnulei ah an i khirh tthan. Kutka hram ah, an mawttaw mawngtu Thukha nih mawttaw engine that loin a rak hngah hna. Lainawng minung pali mawttaw cung an cuan khawh le cangka Inya Lake kam, 4 Ady Lam, U Saw inn lei ah an jeep hringte cun phirhphahlik loin an i chaih colh. Aung San, Ba Win, Thakhin Mya, Abdul Razak le Mahn Bah Khiang cu an thi colh ko. Bachoe le Sao Sam Htun belte a thaizing ah an thi.

Mi kaptu minung pali le an driver pinah, adang minung panga zong lainawnnak a bawmtu ah an i tel ve tiin biaceih an si. Cu hna lakah Ba Nyunt timi pa nih “aphuangtu” ah aa cang i, tehte biapi bik ah aa thleng. Ba Nyunt nihcun, hi lainawnnak khuakhaangtu bik le a timlamtu bik cu U Saw a si a ti caah, biaceihtu nih Ba Nyunt cu lainawnnak tehte biapi bik ah an hman.[43]
Ba Nyunt nih, U Saw cu Minhla khua ah Myochit Party hruaitu in a rat lio a biachimnak ah kan i tong, U Saw sawmnak in Ady Lam cung ummi U Saw inn ka phan i Myochit Party ah cun ka lut tiah tehte a khan. Cun, sualphawtmi adang panga hna hi U Saw inn ah a rak umciami an si: cu lio ah cun, meithal le zenthong an rak i zalh cang tiah a ti. U Saw nih Aung San thahnak ding kong cu 15 July ah avoikhatnak a ka chimh hmasa a si. Cun 18 July ni ah U Saw nihcun, mikaptu adang pathum le Thukha he a kan pumh i, lainawnnak ding kong cu timhcia tein a kan cawnpiak. Anih Ba Nyunt rian cu midang nih an meithal an hman dih hnu ah, Thakhin Nu sinah vung kawl i, va thah ding a si tiah a chim.[44]

Lai an nawn ni zing suimilam 8: 30 hrawngah, U Saw nih (sualphawt a si vemi adang pathum) Khin Maung Yin, Maung Ni le Hmon Gyi kha Thakhin Nu thahnak ding kong biathli a ruah hna ka theih i, secretariat building lei ah cun, hi hna he Fordson truck in kan kal. Mawttaw cu Dalhousie Street le 41st Street aa tonnak zawn ah an dirter i, Khin Maung Yin le Hmon Gyi cu Parks Street leikam in zungpi chungin “lenglei chuahnak kutka” in an lut i an liam. Cu lio ahcun, (amah) Ba Nyunt cu U Nu zungkhan a umnak constituent assembly building lei ah a vung kal ve. A hmuhmi pa cu U Nu a si lo ti a theih tikah, Ba Nyunt cu an mawttaw dirternak lei ah a kir tthan. Mawttaw chungah Khin Maung Yin a rak kir cang i, Maung Ni nih zeipaoh a tlam a tling ko tiah U Saw sinah phone a vung chawnh lio a si tiah Ba Nyunt cu a chimh. Cun Ba Nyunt nih Parks Street lei kam zungpi “chunglei luhnak kutka” in jeep a luh a hmuh. Jeep cu zungpi i nitlaklei kam (Aung San te meeting tuahnak) in pe 20 in 30 kar hrawng aa hlatnak ah an dirter, cu tlawmpal ah zungpi chungin meithal kahnak a um ti hun theih a si i, jeep cu zungpi “chuahnak kutka” in Parks Street lei ah a chuah a hmuh. Jeep cu a ran khawh chungin an hmai ah a tlik thluahmah kha Ba Nyunt nih a hmuh. Cun, Ba Nyunt, Khin Maung Yin le Maung Ni zong Hmon Gyi tel loin U Saw innkulh chunglei ah an hung kir ve. Jeep cu U Saw innka hmai disathlap tang ah a rak dir ko kha an hmuh. Cun, mikaptu minung pali le Thukha nih “Aung-byi [kan tei cang]! Aung-byi” tiah au pah in an rak don hna i, Ba Nyunt nih “Tuanbia Thar,” tiah Kawlram politics tuanbia a thar in kan ttial cang lai ti phun in a au ve.
Ba Nyunt nih tehte “phyaunt-chet-petu” aa can hnu cun, Maung Sein, Yan Gyi Aung, Thu Kha, Khin Maung Yin le Maung Ni zong nih Ba Nyunt tehte khanmi a dik ko tiah an sualnak kong cu a hlei a hluat in an hun chap len ve.

Maung Sein nih a chim venak ah cun Maung Soe nih an liang cung le an lukhuh ca ttazeik pawl cu a chuahpiak hnanak kong; 10:00 am hrawngin an jeep in kal nakding nawlpek an sinak kong; an muka-angki leng tangah an uniform an thuhnak kong; Hmon Gyi nih nitlaklei kam haukam in a rak hngah hna i, lut dingin achet a piah hnanak kong; Maung Soe nih meeting khaan innka a on chih i kahnak order a pek hnanak kong; Yan Gyi Aung nih a tthut bu in Sten gun hmangin a rak kah hna lai ah, adang nih tommy in an dir bu in an kah hna hnu ah, Yan Gyi Aung nih corridor cungah a ummi pistol aa kenmi pa a kahnak kong; adwinwun zung an hun chuahtak ka ah Maung Ni an hmuhnak kong; U Saw nih a inn an phanh tikah a rak kuh hna, a hnamh hnanak kong; Fordson truck in Ba Nyunt, Khin Maung Yin le Maung Ni an hung phanh tikah angki dang an i thleng hna i U Saw he bia an ruah hnanak kong, tehna a chim ve.
Yang Gyi Aung nih ttuang ah ka tthu i, cabuai tang in upa pawl cu ka kah hna tiah an chimmi bia cu a fehter.[45] Cun U Saw rawlpetu Sein Maung nih U Saw inn kan phanh tikah kan meithal cu a fim hna i, a thuh hna tiah ati.

Thu Kha nih jeep cungah tommy-gun pakhat a hlei in kan i ken chih i, cucu Ba Nyunt nih U Nu thahnak dingah a hman dingmi a si tiah a chim ve.
Maung Ni nih, lai an nawn ni zing ah Maung Soe nih pistol a pek i, zeitindah a kah ning a si ti a cawnpiaknak kong; mikaptu nih adwin-wun zung i lai an nawn dih hnu ah, Parks Street leikam a “chuahnak kutka” cu jeep chuahnak dingah aa ong peng maw ong peng lo zoh dingin Khin Maung Yin nih a fialnak kong; Thukha a phanh in jeep cu an mongh ti le meithal kah thawng zong a theih i, Hmon Gyi cu hau chung in a hung tlik thluahmahnak kong; cun Hmon Gyi cu jeep chungah luh aa tim nain, an rak khirh caah truck umnak lei ah a hung kir tthan i, Khin Maung Yin le Ba Nyunt he U Saw inn lei ah an kir hnanak kong, tehna a chim ve.
Khin Maung Yin nih U Saw a si ko ti fehternak dingah a chim ve. A nikum ah Aung San nih U Saw thah a timhnak kong;[46] cun, cu ruangah, U Saw nih lehrulh dingin, Aung San tepawl bawi pakhat inn ah zanriah dumttinak an rak tuah lio ah Khin Maung Yin cu thah a fial i, a duh lonak kong a chim.[47] Khin Maung Yin nih a chim chapmi ah, U Saw nih tommy-gun pahnih le adang hriamnam pawl Major Young sinah a cawknak kong[48] le adang hriamnam pawl zong Major Lance sinah a cawknak kong;[49] U Saw nih baan (bank) ttaih a rak i tim bal nain nikhua chiat ruangah aa let tthannak kong; Major Moore[50] le Captian Vivian[51] bawmhnak in U Saw nih ralkap hriamnam chiahnak ruk-inn chung ta Bren gun le zenthong tehna a ngah i, Inya Lake (a inn pawng) kam ah a thuhnak kong; 17 July ni ah U Saw nih lainawnnak ding kong cu a chimh i, 19th ni ah E.C pawl cu meeting an tthut taktak lai le lai lo hlat a fialnak kong; 18th ni ah lainawnnak ah hman hngami mawttaw pahnih ready in timhlamh ding a fialnak kong; Fordson ah nambat phel adeu a bunh hna i, jeep ah a si lomi nambat a khenhnak kong; cu hnu ah E.C pawl meeting kong cu a va hlat i, an i timh bang meeting tuah an let lonak kong kha U Saw sinah the Sun tadinca chuahnak zung telephone hmangin U Saw cu thawng a hei thanhnak le telephone an i chawnh ah biahleng (code) an hmannak kong;
cun, U Saw inn ah a hung kir tthan i, mawttaw nambat phel pakhat kha Tin Shwe[52] a pek, cun jeep nambat kha sii thar a thuhnak kong, tehna pawl a chim.

Sihni pawl nihcun bia an ceihmi hna pawl an phuanmi fehternak dingah tehte dangdang an chuahpi hna. Palik ngiahlaitu zung (Criminal Investigation Department) in a lubik changtu Tun Hla Oung[53] nih U Saw inn pawng ahhin an cawlcangh ning zoh dingah “mingiatu” ka rak chiahcia cang hna tiah ati. Ralkap hriamnam chiahnak ruuk-inn chung ummi hriamnam cheukhat an tlau ti report a um hnu in, U Saw inn pawngah “mingiatu” pahnih ka chiah hna ati. Zing 8:30 hrawng i, U Saw inn in Fordson mawttaw a chuah zong an hmuh i, a nambat zong ttha tein an i chingchiah tiah ati. Thamadi Daily tadinca ah phaisa cazin tlaitu, Sein Maung zong nih meithal puah thawng pawl le secretariat building in jeep a chuah lio a hmuh ve i, a baan phaisa cazin tunnak cauk cungah a nambat aa ttial ve ti a si.

[54] Suimilam 11:00 hrawngah a chaih bakin a hun i chaihmi jeep cu U Saw inn-hau chungah a hun i kuai i jeep cung a hung ttummi minung pali nga le U Saw cu ka hmuh hna, tiah U Saw innpa, Mr Khan nih a chim ve. Zenthong lei a thiammi (ballistic experts) pawl nih Aung San te zungkhaan chung an charmi zenthong hawng pawl le, mithimi hna pum chung ummi kuanfang le, U Saw innpawng ah an hmuhmi tommy le Sten gun meithal kuan pawl an zohtti tikah aa khat bak ti a si. Adang tehte pawl nih U Saw innpawng tidil chungah nambat phel adeu pawl le mithattu nih rak i hruk dawh a simi lukhuh hring pawl, cun U Saw te coka tappi chungah a kaang thlu lomi angki pawl le 12th Army ttazeik nehnang pawl kan hmuh tiah an ti. Tun Hla Oung le Mr. Khan nihcun, U Saw hau chung ummi jeep nambat cu sii an thuhka lawng a si caah a ro rih lo tiah an ti. [Adang tehte an cohlan lio ah, Sein Maung nih kaa chingchiah a timi mawttaw nambat kong cu an telh lo].
A kaptu hrilhfiah hi cu a har lo. Maung Sein nih a sualnak huhphenh aa tim lo. Cun, a thi lomi nih ttha tein an hliah ko hna lai cu a fiang. U Saw cu hrithlai dantatnak in thah a si. Maung Soe, Maung Sein, Thet Hnin le Yan Gyi Aung cu mithah lainawn sualnak, cun Hmon Gyi cu sualnak ah a bawmtu tiin hrithlainak an pek ve hna. Thu Kha, Khin Maung Yin le Maung Ni cu mithahnak ah a bawmtu an ti ve hna, nain, 20 thong dantat an si. Cozah tehte ah aa cangmi Ba Nyunt cu ngaihthiam a si.

Aung San le A Huatu Kawl Phun Ttanh Pawl.

Phunttanh timi nationalist pawl ahhin kaupi khua a ruatmi permissive pawl, tck., Gandhi, Aung San tehna bantuk an um bantuk in kam khatlei ah mah phun telawng bak a timi ruahnak bi pawl chauvinist asiloah xenophobe pawl, tck., Hitler, Saddam Hussein bantuk tehna zong an um ve. Kau deuhpi in khuaruat kho pawl hi an nun khua a sau tawn lo; zeicahtiah milu a tam deuhmi miphun nihhin miphunpi ah an i ruat i milu tlawm deuh miphun pawl kha dolh an duh hna. Hi ruangah kau deuh ruahnak ttha ngei pawl cu fanatic nationalist pawl nih kan miphun caah tiin an thah tawn hna—Alettu.

Vawlei pumpi ti awk tiang dengin laar hram a hun i thawk cangmi Aung San hi a chan lio i Kawlram politics ah ram hruaitu le uktu si a duh vemi communists pawl [Aung San nupi he an nupi le unau a simi Thakhin Than Tun phu], cun upa deuh ah U Saw, Ba Maw le Tun Oke tbk. pawl nih an rem lai lo ti cu a fiang ngaimi a si. Zeicahtiah, Aung San cu a no zong a no rih, politics zong a thiam lo tiah an ruah caah a si. Cun, Aung San nih a hruaimi AFPFL[4] pawl nihhin, minung pakhat nih vawlei kau tuk an ngeihmi tehna hi remhtthan an hau, mirum le sifak kan i dang tuk, tbk. in an aupi tikah hin, mirum lian taktak pawl le vawlei kaupipi a ngei pawl zong nih an rem lai lo ti a fiang fawn.

Tlangcungmi hna he i daw ngai in Aung San nih a um lawng si loin, ruahnak kaupi a ngeihmi cungah hin Kawl nationalist pawl caah hnak a dohtu bik pakhat a si ko lai. Atlee-Aung San hnatlaknak, Panglong hnatlaknak le FACE[5] report tehna hi an rem ziar lo. Ralpi caan lio vial ah Mirang nih hawikom ah an kan serh i anmah he ral kan tu, atu tu ah cun Atlee nih a kan hlen tiah an ruah. Cun, AFPFL, a bikin, Aung San zong an mawhchiat: Aung San le AFPFL sinah nawlngeihnak pek colh a herh lo an ti. Hi lio caan ah, Karen pawl sinah mission rian a rak ttuanmi Major Reverend James W. Baldwin nih Karen miphun caah memorandum adang te a timh i Atlee cu a kuat. Hi bantuk thil [a bikin Karen nih adang tein independence laak duhnak] a rak ummi le Aung San nih adangdang tlangcungmi hna sin zongah mah duhthimnak nawl a onh tukmi hi an rem lo bikmi cu a si.

Hi a rem lotu pawl nihhin Karen anmah bing tein independence lakding cu a duh in an duh lo. Aung San zong nih adang tein umding (lakding) cun a siang ve hna lo. Ram i tthen nakin mahte uknak nawl tu tling tein ngeihter, federal phun in kalding hi a rak duhpiak hna. Cun Kawlmi nih a hmunkip ah i zarh dih i tlangcungmi miphun dang hna sinah nawlngeitu bik an vung si teding zong a pommi a si lo. Cucaah, December 8, 1946, i an tuahmi Anglo-Burman Council ah hitin piang tein a chim: “Miphun asiloah biaknak thleidannak pakhat hmanh um loin mi vialte nih anmah le an tthatnak ding cio caah a tlam a tlin khawh ding ka rian a si.”[6] Cu a pomning cu May 23, 1947 kum AFPFL civuipi i a biachim ah piang deuh in a hrilhfiah hna:

Miphun, biaknak, nu le pa sinak asiloah sifak le mirum sining i dan ruangah thleidannak pakhat hmanh um loin mi vialte caah tthatnak taktak an hmuh khawhnak ding, mi pakhat cio nih anmah le an si khawhning cio in an covo aa ruang tein an tinco khawh cio dingah cun, a dikmi democracy lawng nih rian a ttuan khawh lai. Zei bantuk miphun a si i, zei bantuk biaknak a biami a si asiloah nu a si zong pa a si zong ah rammi vialte nih an co hngami an tinco khawh cio nakhnga Phunghrampi [Constitution] in kan kilhkamh lai. Mizei hmanh nih Karen…tbk. pawl hi mitlawm miphun “national minority” tiah nautatnak an tuah kho hna lai lo…Atu, ram thar kan Kawlram thar kan ser tikah, mah lungtho tein aa komhmi Union [federation] in maw kan ser hnga, hranhram hnekchih in komhmi [cunglei ukmi] Unitary State in dah? Kei ka hmuhning ah cun, Unitary State serding hi cu a si kho lai lo. Mah lungtho tein aa komhmi Union kan ser lai i mi tlawm deuh miphun pawl covo a hnursuang lo dingmi phung ttha tein kan ser lai i an covo cu ttha tein kan kilhkamh lai. “I komhnak ah a dir khomi” kan si i “i komh ttung i a tlumi” kan si lo ding kan i ralring lai.[7]

Cu hnu zongah, Aung San nihcun a thih hlan deuh thla khat aa duh, June 17, 1947 ni i, phunghram suaitu pawl he i tonnak constituent assembly zongah “Kawlram cu Mah tein aa ukmi Ramchungtel (Autonomous States) zong an i tel awk a si i… cun hi mitlawm deuh miphun pawl caah an covo ttha tein kilvenpiak hrimhrim ding”[8] tihi a chim tthan. Cu a biachimnak ah cun, tlangcungmi hna he rualrem tein khua saktti khawhnak dingah a biapimi points pasarih a chim. A chimmi chungah a biapimi cu:

Rampi komh Union chungah hin mah te aa ukmi zong an um lai i, cu hna cu phunghram hrimhrim in kilhkamh an si lai… Phunghram nihcun Rampi Union chungah a ummi mi vialte caah dinnak, aa ruang dih in biaceihnak a um lai i, khuasak tintuknak, chawlehthalnak le ramrian kongah aa tlukceo dih in dirhmun le tinvo an ngei lai, cun phung hmai ah cun khuaruah khawhnak, mah pomning langhter khawhnak, zumhnak le biaknak kongah zalennak kan ser lai i, mitlawm deuh miphun hna caah an covo an sungh sual nakhnga lo phung in kan kilhkamh hna lai.[9]
A thih hnu thla ruk hmanh tlin hlanah, Aung San ai a hun rolhtu pa nihcun, Aung San lungput le a chimmi he ralkah taktak in, “Karen, Mon, Rakhine tbk. pawl ca i Mahte aa ukmi Ramchungtel (Autonomous States) serding cu zakhat ah zakhat in ka pom lo,”[10] tiah a ti. Karen pawl nihhin Kawl miphun lakah cun Aung San pakhat lawng le an caah cohlan awktlak le lungtling te biaruah khawhnak kan ngei kho lai tihi an hngalhciami a rak si. Aung San zaka ah U Nu nih AFPFL hruaitu ah a hun chaan tikah hin, an caah sunghzatlaknak ding lawng a taang ko cang tihi Karen pawl nihcun, an rak i fiang ngaingai cang.

U Saw Kong Tlawmpal
Aung San thattu kong hlaithlai ah cun, U Saw kong cu telh lo awk ttha lo a si. U Saw hi ahodah a si hnga? U Saw cu Dr. Maung Maung ttial ningah cun fimnak tlamtling ngeih setsai ttung lo i, power lawng a duhmi, minister sawhsawh in aa lung si lo i, prime minister (ram lu bik) tiang si a duhmi pa a si tiah a ti. U Saw cu orhlei ruahnak (rightist) a pommi a si i, Aung San he hlan tein aa rem lomi pa a si. Chim duhmi cu Aung San i hmuh khawhmi lenglei ral a si—Alettu.

U Saw cu 1900 kum ah Tharrawaddy ah a chuak i, sihni (pleader) a cawng, Saya San a upat ngaimi pa a si. 1928 kum thawkin MP a ttuan tawn. 1931 kum i Saya San an tlaih tikah Kawl sihni tam ngaite nih a lakin sihni kan leih-piak lai tiah an rak i pe cio. Nain, a tam deuh cu, cathiam huaha lo khuatefa deuh lawngte an si; cu hna lakah mino cathiam bik pawl ah a hung langmi cu U Saw a si. U Saw nih Saya San luatnak caah cun sihni cu a leih-piak i, England ummi Mirang bawi pawl sin zongah Saya San luatnak dingah nawlnak ca a rak kuat hna tikah cun laar hram a hun i thawk colh ko cang.

Saya San nih Mirang a rak doh liote in U Saw nihhin U Ba Pe dirhmi Thuriya (the Sun) tadinca hmangin Mirang ralkap nih Saya San ralkap pawl an tuahto ning hna hmanthlak tehna a cuanter i Mirang bawi pawl sinah a rak kuat tawn cang. Saya San a thih tikah, Saya San nih Mirang a dohnak pehzulh dingah tiin, a min ah Galon aa bunhnak chan a si [Saya San nih Galon Athin a rak dirh]. May 1935 ah Japan ah a vung tlawng i, a rung tlun tikah Nga-Bwint-Saing Party aiawh in thimnak i cuh dingah an thim. 1938 kum ah, Thuriya (the Sun) tadinca a cawk (Japan pawl phaisa bawmhmi in a cawk tiah zapi nih an ruah[19]). Dr. Maung Maung ttialning ah cun, Thuriya tadinca nihcun, Hitler nih Judah miphun huatnak le German lawng miphun sang an sinak kong a ttialmi Ram le Miphun timi Mein Kempf cauk kha a serial in chuah hram an thawk colh tiah a ti. A tadinca hmangin mirum lian pipi le vawlei kau pipi ngeimi hna nih a lei ttang dingin a lemsoi hna i[20], Myochit Party a dirh, cun amah private ralkap Galon Ttat aa ser.

U Saw cu Ba Maw[21] cozah ah vuanci (minister) a ttuan. Asinain, cozah doh ruangah tiin, Ba Maw nih thong a thlak. Thong in a hun chuah hnu, May 30, 1939 ah U Pu cozah ah forest le agriculture vuanci ah an thim. A Myochit Party hmangin U Pu chambaunak a kawl i, U Pu cozah cu challenge a tuah. Cuticun, September 1940 in January 1942 tiang Chief Minister a ttuan.[22] Kawl lakah a bawi bik a hun si le cangka in, politician cheukhat thong ah a thlak hna: ruahnak lei ah a saya tthing U Ba Pe, Mandalay mi U Ba U le U Ba Thi an si. U Saw nihhin min ah “Ba” aa telmi cu a rem lo tiah capo in an siahnak.[23] October 1941 lio i, ramdang a tlawn lai cu baisakup aa zaih-mi ko a lo:

Private vanlawng bakin…cungah cun a zuang….cun Shwedagon pura a hun heel i, vancung cun upatnak a von pek. Mi nih thil ttha lo tuah ah an rel. Midang nih Buddha milem hmai ah cun, an bok i, upatnak an pekmi kha U Saw nihcun, aa laak zau i, a bingtalet bakin, a cunglei in a biak.[24]
Zeiti Dr. Maung Maung nih a va ttial zongah, U Saw hi February 12, 1947 kum ah Panglong hnatlaknak an rak tuah lioah a rak i tel ve. U Saw nihcun tlangcungmi pawl cu; nan miphun tthanchonak ding le nan ram i kilvennak dingah Kawlram he rak i fonh ve ko u, nanmah le nan ram cio ah nanmah tein uknak nawl cu nan i ngeih ko lai tiah a rak sawm ve hna. Hi U Saw bia hi tlangcungmi nih an rak cohlan ngaimi a si. Nain, kam khatlei ah, U Nu nih Mirang nih tlangcungmi he thleidannak a rak kan tuah ruangah Kawl le tlangcungmi karah huatnak a chuahter timi bia tu cu, tlangcungmi nih an pom duh bak lo.[25]

Nain, U Saw hi mi khuaruahhar ngai cu a si. Aung San le British prime minister Atlee nih January 27, 1947 ni ah London khua i Kawlram luatnak (zalennak) pekding in hnatlaknak an ngeih tikah, U Saw le Ba Sein nih opposition aiawh in an rak zulh i min an thu duh lo.[26] Aung San-Atlee hnatlaknak nihhin tlangcungmi nih Kawl he fonh an duh ko ahcun, Kawl uknak tang ah um ding a fianter cang i, asiloah tlangcungmi hna caah a bing tein luatnak pekding timi cu a rawk cang ti awk a si ko caah dah U Saw nihhin tlangcungmi hna zawnruat in a rak thut duh hnga lo? Asiloah Aung San nih hmailei ah Kawlram a hruai telai ti a hmuh caah dah a thut hnga lo? A ruahnak hi hngalh khawh a har ko,

Buchuk Aung San le a EC Minung 9 thihnak.
Kum 69 aliam cang nain, Rampi nih philh khawh an si lo. Vawlei can dongh tiang an min philh an si lai lo.Rampi caah.Nunnak apemi hna.An Mipum cu, That lo hmanh hna sehlaw An tuahsernak le amin cu zeitik hmanh a tllau kho ti lai lo.

Nihin Yangon YMCA zung pin deuh kam khatlei zawn ahkhin wunkyi-myar yone tiah kan hngalhmi khi a hlan Mirang chan lio ah secretariat building (ahdwin-wun yone) ti a rak si.
Nirukni, July 19, 1947 (Zinglei 10: 30 am hrawnghrang).

Hi zung innpi nitlaklei kam bik zungkhaan pakhat ah cabuai buai thum Greek cafang Π suaisam in a kil an tonh hna i meeting a tuahmi an um. Aung San nih Kawl Cozah Interim Burmese Government E. C meeting a kawhmi hna an si; Aung San cu Π suaisam apar (alu) zawn ah a tthu. A kam cabuai an tonhmi pawl ah cun, U Ba Win (Aung San u pa, commerce and supplies chungtel), Thakhin Mya (finance chungtel), Deedok[39] U Ba Choe (information), Abdul Razak (education and national planning), Mahn Ba Khiang (industry and Labour), U Ba Gyan (public works), U Aung Zan Wai (social works), Pyawbwe U Mya (agriculture and acting home member) le Möng Pawn saohpa Sao Sam Htun (frontier areas) ti pawl nih a keh he orh he aa changchang in an kulh i an tthu. Cu lio ah cun, an EC pahnih an bau: Kyaw Nyein (home affairs) cu Yugoslavia a tlawn lio a si;[40] Tin Tut cu (finance kong ca-file Thankhin Mya sinah a pek ta i) London ah a tlawn lio a si ve.[41] Aung San hnulei, innka an onnak lei corridor ah hriamnam zeihmanh aa ken lomi fial-lek peon Thaung Sein[42] a dir. Hi lio ah Kutka dang cu a chunglei in aa hrenh dih.

Culio ahcun, chiandeih ttazeik aa benhmi a hring rong ralkap (12th Army) uniform ai hruk i, ralkap lukhuh aa khuhmi minung pali: Maung Soe, Maung Sein, Thet Hnin, le Yan Gyi Aung ruah lopi in an hung chuak. Minung pathum nih tommy-guns an i ken, pakhat nih Sten gun aa ken i, Thaung Sein cu zeirel loin an hun nam pah khin meeting a tuahmi hna khaan chungah cun an lut. An meithal kuan cu an hun thlah thluahmah colh ko, cun corridor in, zungpi in hnulei ah an i khirh tthan. Kutka hram ah, an mawttaw mawngtu Thukha nih mawttaw engine that loin a rak hngah hna. Lainawng minung pali mawttaw cung an cuan khawh le cangka Inya Lake kam, 4 Ady Lam, U Saw inn lei ah an jeep hringte cun phirhphahlik loin an i chaih colh. Aung San, Ba Win, Thakhin Mya, Abdul Razak le Mahn Bah Khiang cu an thi colh ko. Bachoe le Sao Sam Htun belte a thaizing ah an thi.

Mi kaptu minung pali le an driver pinah, adang minung panga zong lainawnnak a bawmtu ah an i tel ve tiin biaceih an si. Cu hna lakah Ba Nyunt timi pa nih “aphuangtu” ah aa cang i, tehte biapi bik ah aa thleng. Ba Nyunt nihcun, hi lainawnnak khuakhaangtu bik le a timlamtu bik cu U Saw a si a ti caah, biaceihtu nih Ba Nyunt cu lainawnnak tehte biapi bik ah an hman.[43]

Ba Nyunt nih, U Saw cu Minhla khua ah Myochit Party hruaitu in a rat lio a biachimnak ah kan i tong, U Saw sawmnak in Ady Lam cung ummi U Saw inn ka phan i Myochit Party ah cun ka lut tiah tehte a khan. Cun, sualphawtmi adang panga hna hi U Saw inn ah a rak umciami an si: cu lio ah cun, meithal le zenthong an rak i zalh cang tiah a ti. U Saw nih Aung San thahnak ding kong cu 15 July ah avoikhatnak a ka chimh hmasa a si. Cun 18 July ni ah U Saw nihcun, mikaptu adang pathum le Thukha he a kan pumh i, lainawnnak ding kong cu timhcia tein a kan cawnpiak. Anih Ba Nyunt rian cu midang nih an meithal an hman dih hnu ah, Thakhin Nu sinah vung kawl i, va thah ding a si tiah a chim.[44]

Lai an nawn ni zing suimilam 8: 30 hrawngah, U Saw nih (sualphawt a si vemi adang pathum) Khin Maung Yin, Maung Ni le Hmon Gyi kha Thakhin Nu thahnak ding kong biathli a ruah hna ka theih i, secretariat building lei ah cun, hi hna he Fordson truck in kan kal. Mawttaw cu Dalhousie Street le 41st Street aa tonnak zawn ah an dirter i, Khin Maung Yin le Hmon Gyi cu Parks Street leikam in zungpi chungin “lenglei chuahnak kutka” in an lut i an liam. Cu lio ahcun, (amah) Ba Nyunt cu U Nu zungkhan a umnak constituent assembly building lei ah a vung kal ve. A hmuhmi pa cu U Nu a si lo ti a theih tikah, Ba Nyunt cu an mawttaw dirternak lei ah a kir tthan. Mawttaw chungah Khin Maung Yin a rak kir cang i, Maung Ni nih zeipaoh a tlam a tling ko tiah U Saw sinah phone a vung chawnh lio a si tiah Ba Nyunt cu a chimh. Cun Ba Nyunt nih Parks Street lei kam zungpi “chunglei luhnak kutka” in jeep a luh a hmuh. Jeep cu zungpi i nitlaklei kam (Aung San te meeting tuahnak) in pe 20 in 30 kar hrawng aa hlatnak ah an dirter, cu tlawmpal ah zungpi chungin meithal kahnak a um ti hun theih a si i, jeep cu zungpi “chuahnak kutka” in Parks Street lei ah a chuah a hmuh. Jeep cu a ran khawh chungin an hmai ah a tlik thluahmah kha Ba Nyunt nih a hmuh. Cun, Ba Nyunt, Khin Maung Yin le Maung Ni zong Hmon Gyi tel loin U Saw innkulh chunglei ah an hung kir ve. Jeep cu U Saw innka hmai disathlap tang ah a rak dir ko kha an hmuh. Cun, mikaptu minung pali le Thukha nih “Aung-byi [kan tei cang]! Aung-byi” tiah au pah in an rak don hna i, Ba Nyunt nih “Tuanbia Thar,” tiah Kawlram politics tuanbia a thar in kan ttial cang lai ti phun in a au ve.

Ba Nyunt nih tehte “phyaunt-chet-petu” aa can hnu cun, Maung Sein, Yan Gyi Aung, Thu Kha, Khin Maung Yin le Maung Ni zong nih Ba Nyunt tehte khanmi a dik ko tiah an sualnak kong cu a hlei a hluat in an hun chap len ve.

Maung Sein nih a chim venak ah cun Maung Soe nih an liang cung le an lukhuh ca ttazeik pawl cu a chuahpiak hnanak kong; 10:00 am hrawngin an jeep in kal nakding nawlpek an sinak kong; an muka-angki leng tangah an uniform an thuhnak kong; Hmon Gyi nih nitlaklei kam haukam in a rak hngah hna i, lut dingin achet a piah hnanak kong; Maung Soe nih meeting khaan innka a on chih i kahnak order a pek hnanak kong; Yan Gyi Aung nih a tthut bu in Sten gun hmangin a rak kah hna lai ah, adang nih tommy in an dir bu in an kah hna hnu ah, Yan Gyi Aung nih corridor cungah a ummi pistol aa kenmi pa a kahnak kong; adwinwun zung an hun chuahtak ka ah Maung Ni an hmuhnak kong; U Saw nih a inn an phanh tikah a rak kuh hna, a hnamh hnanak kong; Fordson truck in Ba Nyunt, Khin Maung Yin le Maung Ni an hung phanh tikah angki dang an i thleng hna i U Saw he bia an ruah hnanak kong, tehna a chim ve.

Yang Gyi Aung nih ttuang ah ka tthu i, cabuai tang in upa pawl cu ka kah hna tiah an chimmi bia cu a fehter.[45] Cun U Saw rawlpetu Sein Maung nih U Saw inn kan phanh tikah kan meithal cu a fim hna i, a thuh hna tiah ati.
Thu Kha nih jeep cungah tommy-gun pakhat a hlei in kan i ken chih i, cucu Ba Nyunt nih U Nu thahnak dingah a hman dingmi a si tiah a chim ve.

Maung Ni nih, lai an nawn ni zing ah Maung Soe nih pistol a pek i, zeitindah a kah ning a si ti a cawnpiaknak kong; mikaptu nih adwin-wun zung i lai an nawn dih hnu ah, Parks Street leikam a “chuahnak kutka” cu jeep chuahnak dingah aa ong peng maw ong peng lo zoh dingin Khin Maung Yin nih a fialnak kong; Thukha a phanh in jeep cu an mongh ti le meithal kah thawng zong a theih i, Hmon Gyi cu hau chung in a hung tlik thluahmahnak kong; cun Hmon Gyi cu jeep chungah luh aa tim nain, an rak khirh caah truck umnak lei ah a hung kir tthan i, Khin Maung Yin le Ba Nyunt he U Saw inn lei ah an kir hnanak kong, tehna a chim ve.
Khin Maung Yin nih U Saw a si ko ti fehternak dingah a chim ve. A nikum ah Aung San nih U Saw thah a timhnak kong;[46] cun, cu ruangah, U Saw nih lehrulh dingin, Aung San tepawl bawi pakhat inn ah zanriah dumttinak an rak tuah lio ah Khin Maung Yin cu thah a fial i, a duh lonak kong a chim.[47] Khin Maung Yin nih a chim chapmi ah, U Saw nih tommy-gun pahnih le adang hriamnam pawl Major Young sinah a cawknak kong[48] le adang hriamnam pawl zong Major Lance sinah a cawknak kong;[49] U Saw nih baan (bank) ttaih a rak i tim bal nain nikhua chiat ruangah aa let tthannak kong; Major Moore[50] le Captian Vivian[51] bawmhnak in U Saw nih ralkap hriamnam chiahnak ruk-inn chung ta Bren gun le zenthong tehna a ngah i, Inya Lake (a inn pawng) kam ah a thuhnak kong; 17 July ni ah U Saw nih lainawnnak ding kong cu a chimh i, 19th ni ah E.C pawl cu meeting an tthut taktak lai le lai lo hlat a fialnak kong; 18th ni ah lainawnnak ah hman hngami mawttaw pahnih ready in timhlamh ding a fialnak kong; Fordson ah nambat phel adeu a bunh hna i, jeep ah a si lomi nambat a khenhnak kong; cu hnu ah E.C pawl meeting kong cu a va hlat i, an i timh bang meeting tuah an let lonak kong kha U Saw sinah the Sun tadinca chuahnak zung telephone hmangin U Saw cu thawng a hei thanhnak le telephone an i chawnh ah biahleng (code) an hmannak kong;
cun, U Saw inn ah a hung kir tthan i, mawttaw nambat phel pakhat kha Tin Shwe[52] a pek, cun jeep nambat kha sii thar a thuhnak kong, tehna pawl a chim.

Sihni pawl nihcun bia an ceihmi hna pawl an phuanmi fehternak dingah tehte dangdang an chuahpi hna. Palik ngiahlaitu zung (Criminal Investigation Department) in a lubik changtu Tun Hla Oung[53] nih U Saw inn pawng ahhin an cawlcangh ning zoh dingah “mingiatu” ka rak chiahcia cang hna tiah ati. Ralkap hriamnam chiahnak ruuk-inn chung ummi hriamnam cheukhat an tlau ti report a um hnu in, U Saw inn pawngah “mingiatu” pahnih ka chiah hna ati. Zing 8:30 hrawng i, U Saw inn in Fordson mawttaw a chuah zong an hmuh i, a nambat zong ttha tein an i chingchiah tiah ati. Thamadi Daily tadinca ah phaisa cazin tlaitu, Sein Maung zong nih meithal puah thawng pawl le secretariat building in jeep a chuah lio a hmuh ve i, a baan phaisa cazin tunnak cauk cungah a nambat aa ttial ve ti a si.

[54] Suimilam 11:00 hrawngah a chaih bakin a hun i chaihmi jeep cu U Saw inn-hau chungah a hun i kuai i jeep cung a hung ttummi minung pali nga le U Saw cu ka hmuh hna, tiah U Saw innpa, Mr Khan nih a chim ve. Zenthong lei a thiammi (ballistic experts) pawl nih Aung San te zungkhaan chung an charmi zenthong hawng pawl le, mithimi hna pum chung ummi kuanfang le, U Saw innpawng ah an hmuhmi tommy le Sten gun meithal kuan pawl an zohtti tikah aa khat bak ti a si. Adang tehte pawl nih U Saw innpawng tidil chungah nambat phel adeu pawl le mithattu nih rak i hruk dawh a simi lukhuh hring pawl, cun U Saw te coka tappi chungah a kaang thlu lomi angki pawl le 12th Army ttazeik nehnang pawl kan hmuh tiah an ti. Tun Hla Oung le Mr. Khan nihcun, U Saw hau chung ummi jeep nambat cu sii an thuhka lawng a si caah a ro rih lo tiah an ti. [Adang tehte an cohlan lio ah, Sein Maung nih kaa chingchiah a timi mawttaw nambat kong cu an telh lo].
A kaptu hrilhfiah hi cu a har lo. Maung Sein nih a sualnak huhphenh aa tim lo. Cun, a thi lomi nih ttha tein an hliah ko hna lai cu a fiang. U Saw cu hrithlai dantatnak in thah a si. Maung Soe, Maung Sein, Thet Hnin le Yan Gyi Aung cu mithah lainawn sualnak, cun Hmon Gyi cu sualnak ah a bawmtu tiin hrithlainak an pek ve hna. Thu Kha, Khin Maung Yin le Maung Ni cu mithahnak ah a bawmtu an ti ve hna, nain, 20 thong dantat an si. Cozah tehte ah aa cangmi Ba Nyunt cu ngaihthiam a si.

 Holh aa dang dihmi miphunpi phun riat umnak khuasakttinak ding ram, Kawlram ah rawnmi le tlangcungmi hna sinah hnatlaknak le rualremnak a rak ser hmasa biktu, Kawlram Federal Union caah pa bik Aung San cu July 19, 1947 ni ah Mirang hmancop Galon U Saw nih a thah tiah Kawlram mi zapi nihcun hngalh a si. Siangngakchia nih siangca ah cawn a si i, cauk in siseh ramchung cachuak mi paoh nih Mirang nih an fialmi U Saw nih a thah tiah an ttial dih. U Saw kong bia an rak ceih lio caan ah, Palik ngiahlaitu lei in a bawi bik Tun Hla Oung fapa Kin Oung (Australia pemmi) nih “Who Killed Aung San” tiin cauk a chuah. U Saw nih a thah bak ko ti a langhter nain, U Saw lawng asi lo, Mirang an i tel, cun Ne Win le ( U Nu zong aa tel kho men) adangdang zong an i tel kho tihi a pomning asi. Sihmanhsehlaw, hipa bia hi Shelby Tucker nihcun, a pom thlu kho dih lo. Hipa nakin felfai deuh in a kherhlai…tikah!

Zei a va si pekah, ttha tein von ruah cio set ahcun, Mirang fial rak siseh law, U Saw nih cun a hei thah khawh fawn cang ko ttung i zeicahdah Kawlram cu Mirang nihcun an lak tthan kun lo? Kawl nih Mirang a rak tei khawhnak ding cu sullam zong a ngei lo i, uk chap rih an duh tham ah Aung San va thah theng cu an hau hnga maw? Mirang nih Kawlram cu luatnak (zalennak) pek dingin a hnatlakmi a si cang ko caah acu Aung San va thah theng cu an caah santlaihnak a um ngei maw?

Aung San chuahkehnak kherhlai tikah Asho-Chin a si ko tiah Dr. Htun Than nih cun a chim [Chinland Guardian ah hmuh khawh asi]. Hi a chuahkehnak hrihhram le a nupi Daw Khin Kyi cu Karen miphun a sinak hoihna hi a thihnak he pehtlaihnak a ngei hnga maw? Aung San te chan lio ahhin, Kawl upa le an cathiam hna lakah a luar tukin mah phun lawng a ttanhmi “fanatic nationalist” an tam lingcing te a si. An phungki hrim nih cawnpiak hna kaw, “Kawl phun, Kawl ca, Kawl Biaknak lawng” tiin ruahnak bi lam a zulmi an rak tam tuk. Dr. Maung Maung zong nih hi lio caan i Kawl phunttanh pawl an luar deuhnak kong hi To A Soldier Son timi a cauk chung zongah a langhter. Cucaah, Aung San te nupa chuahkehnak hrihhram hun zoh tikah le Kawl taktak an si fawn ttung lomi hi cu ruah awk ngai pakhat cu a si ve hnga.

A ruat setmi nih U Saw thah bak cun an pom cio lo. Zapi hngalh awkin ttialnak nawl an rak pekmi pa cu Dr. Maung Maung lawng a si. Vawlei minthang Yale tehna, England, Netherlands tehna ah fimnak sang a cawngmi pa ttialmi cu a dik bik hnga lo maw ti awkin a um. Asinain, Dr. Maung Maung hi Ne Win nih a hmanmi pa a si ti le, Kawlram ah Unitary System (Burmanization caah a ttha bikmi phung) a hmunh khawhnak dingin ai zuammi pa a si ti hi philh lo awk a si. Kawlram kong ttialtu a si vemi journalist Stan Sesser nihcun, “Dr. Maung Maung cu zumhtlak minung a si lo. Ahohmanh zong nih an zum ve hlei lo”[1] tiah a ti. Kin Oung tu nihcun, “Dr. Maung Maung tham cu a cawnmi fimnak vialte mi tthalo kuttang ah uitlak bantuk in a burh dih ngamhmi pa asi,”[2] tiah a tthuat ve.

Asinain, tehte “evident” tlamtling khitkhet taktak in hmuh khawh ding cu Kawlram acozah nih a ttih i a khenkham tikah, Kawlram kongah ho mithmai hmanh zoh loin a dikning in a hlathlaitu Shelby Tucker nihhin Aung San thihnak he aa naih bikmi minung, cun a hmuh khawh tawk tehte a kawl cikcek hnu ah [Kin Oung lila zong bia hal in], U Saw a si lo tihi a langhter. Hi pa ttialmi Burma: The Curse of Independence timi cauk chungin Chapter 6-nak: A Hero’s Death (page 131-159) chung ta aa tlakning in cahrampi ah la in areltu lungfian deuhnak dingah Bertil Lintner ttialmi Burma in Revolt: Opium and Insurgency Since 1948 zohchih in a herhnak ah telh chih a si.
Credit: Riahbuk.

U Ye Kyaw Thu Cu Ho Set Dah A Si.?
=============================
Arakan ramkulh Sitwe khua in mirum U Ye Kyaw Thu tiah cun Arakan minung a si ko ahcun a thei lomi an um lo. U Ye Kyaw Thu nih fapa 6 le fanu 4 a ngei hna.U Chan tun hi upa bik chang a si. An fapa 6 ning tein England ah upadi boih (Barrister at Law) an hmuh dih. U Chan Tun upadi a dih kum 1881 ah Romeupadi, upadi thiamnak, England nunphung hlun timi hna ah marks tambik a hmuh caah Victoria siangpahrang nu pumpak in minthatnak le subject pakhat ah pound 100 in laksawng a rak pek.

U Chan Tun a hmuh mi marks hi vawleicung ralpi apahnihnak tiang a hohmanh nih an hmuh kho lo. U Chan Tun cu Rangon ah a kir i, a minung kip in salam an pek, Motor le Cycle citbuin an ton zongah an tum i salam an pek tiah U Chan Tun inter-view a tuahtu Daw Ye Ye Yan nih a ti.Victoria siangpahrang nu nih “ka uk mi ram chungah hitluk thluak a Tha mi ngakchia an rak um ve ko mu” a ti ti a si. Hmuh a duhtuk caah a rak auh ter hna i, khuate fa Arakan nunphung tein a vaton.

Siangpahrang nu nih a kut a tlaih hnuah lakphak tiin a conglawmh. Siangpahrang te chung citmi Rangleng le Siangpahrang techung umnak (Nan Taw) chung duh poh in luhchuahnak nawl a pek.U Chan Tun England a um chung a hawikawm lakah vawleicung caTial thiam minthang Mr. Oscar Wild zong aa tel ve.U Chan Tun nih Arakhan nunphung a chim ton caah The King of Arakan timi cauk zong a hawipa nih a rak chuah. U Chan Tun zong The Nature and Value of Jurisrudence cauk a rak chuah i,England ah an duh tuk caah voithum tiang an rak nam Than ti a si.Rangon a um hnu in Leading Cases in Burmese Law le Burmese Buddish Law timi cauk a rak chuah. Nihin tiang biaceih zung nih kuttlaih cauk ah an hman.Mirang chan lio, mirang an rak Tih tuk hna lio chan ah U Chan Tun cu tih lo le fek tein a rak dirngam mi pa a si.

Mirang chanlioah Sule pura kan hrawh lai timi bia a rak leng. U Chan Tun a thukho ti lo. Victoria siangpahrang nu kut in min thatnak a hmuh mi paka dir a hau ti fiang tein a theih. Siangpahrang nu sinah cakuat a tial colh. Victoria siangpahrang nu nih rak tong hlah uh tiah nawl a rak chah taktak. Nihin Rangon khua lai ah Sule pura kan hmuhnak cu U Chan Tun ruang a si.Dr. Tin Aung le biaceih bawi Mr. Dath hna nih ASIAN ramchung ah U Chan Tun tluk upadi thiam an chuak rih lo an ti.


 U Chan Tun cu Irland nu Miss Cosgroves a Thit. Cu lio chan cu ni a tla kholo timi England ram nih Asia pawl cu mihrut tiah an ti lio, nun-phung zeihmanh ah an rel lo lio can, Pura cung zong keden he kailio can a si.U Chan Tun cu Arakan ram ah a nupi he an kal i a pu nih a pekmi Rupees1,000,000 he England ram ah an kir. (Cc: Online

Jesuh le Zakia an i tonnak hi, Thawngtha chimtu nih, Voitam nawnte an kan chimh cang nain, A sullam atha tuk i ka vuai kho lo. Luka 19:1 Jesuh cu Jeriko khua ah cun a vung lut i khua cu a hei tan. 2Cuka ah cun ngunkhuai khawltu upa bik pakhat a min Zakia a simi a rak um i amah cu mirum a si.

3Jesuh cu ahodah a si hnga ti kha hngalh a duh caah hmuh aa zuam i asinain amah cu miniamte a si caah le mizapi nih an phenh caah a hmu kho lo. 4Cucaah cun hmaiah khan a rak tli i saikamor thingkung pakhat ah, cukalei i a kalmi Jesuh hmuh duh ah cun a rak kai. 5Cuka hmun cu a phak tikah Jesuh nih cun cunglei kha a hun zoh i Zakia cu, “Zakia, khulrang in rung ṭum, na inn ah kan tlung lai,” tiah a ti.6Zakia cu, khulrang in a ṭum i lunglawmhnak in a inn ah cun a tlunter.

7Cu a hmumi vialte cu an zai i, “Hi pa hi misual mi inn i tlun awkah a kal,” an ti. 8Zakia cu a dir i Bawipa cu, “Bawipa, ngaihmanh, misifak caah ka ngeihmi thil hnarcheu ka pek lai; cun ka hlenmi hna an um ahcun a let li in ka cham hna lai,” tiah a si. 9Jesuh nih a thawh i, “Nihin ah hi inn ah khamhnak a phan; hi pa zong hi Abraham tefa a si ve. 10Zeicahtiah Mi Fapa cu a tlaumi kawl awk le khamh awkah a ra,” tiah a ti. * Amen

Zakia nunnak le thinlung kan zoh tikah, Zeitlukin dah, Jesuh hmuh aduh timi le,A thinlung dihlakin. A kawl timi fiang tein a lang.Zakia cu ngunkhuai khawltu asi caah Mi nih an huat ngaimi asi, Cucaah lengah chuak ngam loin innchungah aa erh ti asi.Sihmanhsehlaw. Jesuh cu Jeriko khua ah alut lai tiah mi nih an i ceih thawng kha atheih tikah athu thiam tilo zeitindah ka hmuh khawh lai timi lawnglawng aruatcang.Hmuh aduhtuk ruangah,A rumnak le. Ngunkhuai khawltu Upabik a sinak vialte philh in, Saikamor thingkung ah a kai hi asi.Upa pi a thinlung tha lo vialte kha hlawt dih in Ngakchia bang, Jesuh a kawl caah a ton bak ve.

Jesuh nih athinlung dihlakin a ka kawl i hmuh a ka duh timi kha fiang tein a theih caah, Zakia rungtum na inn ah kan tlung lai tiah ati.Bawipa min thangthat si ko seh, Misual mi hna caah Jesuh nih ka ra ati bantukin lungthin tak le zumhnak he Jesuh a kawlmi nihcun an hmuh i lei thluachuah van thlachuah an hmu.Kan nih vialte zong nih lungthin tak le zumhnak fek he kan kawl ahcun Jesuh he kan i tong kho ve ko.Zeithil paoh hi akawltu caah asi ko, Kan sualnak vialte ngeihthiam in zungzal nunnak a kan pe kho tu Jesuh panh cio hna usih.#Amen

Phoih
======
Phoih timi tlangtar in tawite in Pathian bia i hrawm hna u si.
Nihin ni caantiang damnak he lam a kan hruaitu kan Pathian a min thawngtha ko seh.hmunkip um hawikom vialte Pathian nih thluachuah in pe cio ko hna seh.

Phoih timi chungah lut colh ko u si law. nifatin zumtu kan nunnak ah temtawntu thil tampi kan ngei dih hna.a cheu cu.pawcawmnak caah tiin nifatin rian kan tuannak ah.kan re a thei i.pumh le thlacam kan zuam ti lo.a cheu cu. lungretheihnak nih maw acheu cu tlonlen duhnak le nuamhsaih duhnak nih maw temtawntu khithrengtu thil tampi kan ngei.cuti i a kan temtawntu kha. i phoih hna u sih timi kha ka tlangtar hnawhchan cu asi..
Johan 11:44 Mithi pa cu a kut le a ke ruak puanzual bu le a hmai khuh puan he khan a hung chuak. Jesuh nih, “Phoih u law kal seh,” tiah a ti hna. Caw maw Na maw kan hren tik hna ah. kan hrennak hri kha phoih piak lo ahcun tilo rawllo zongin an thi ko lai. nung hna seh law ram va tam hna seh tiah an hri kha kan phoih hna i kan kalter tawn hna.

Cubantuk cun kan Bawipa Jesuh nih Lazaruh kha an funnak puanzual kha phoih u law kal seh tiah atimi kha asi.zumtu tampi zong hi Bawipa sinah kalkho loin a kan funzualtu, a kan temtawntu tampi aum ve.Bawipa nih, i phoih hna seh law ka sinah ra hna seh ti a kan duh.

Matthai 21:2 “Nan hmai khua ah khan rak kal u law laa pakhat aa hrengmi nan hmuh lai i cu laa sinah cun a fate kha a um lai. Cun nan phawih hna lai i ka sinah nan ratpi hna lai. 3Mi nih zeimaw tiin an in ti hna ahcun, ‘Kan Bawipa nih a herh,’ tiah nan ti ko hna lai i an in lakter ko hna lai,” tiah a ti.

Hika zawnte kan zoh tikah. Laa aa hrengmi kha nan va phawih lai timi asi i. a sullam cu. hrihrenmi bantukin umnak ah aum ringring mi kha achim duhmi asi.tahchunh awkah kaduhmi cu.mitampi hi kan si rengreng cio. mah um bakin aum i.Pathian biakin ah va kal thengmang i vai i pumh a hau lo.kan thinlung in kan zumh paoh ah a zako timi mitampi kan um.hihi Bawipa nih aduhmi cu asilo.Laa kha a hri va phawih hna hlah seh law Jesuh zong nih aa cin hnga lo i.Laa asinak zong kha man a ngei lem hnga lo.

Biatlangkom ah chim kaduhmi cu.Pathian thangthatnak ah. hrihrenmi bang aum sawhsawhmi kan si ahcun. Bawipa caah.hman awk kan tha lo i minung hawisin zongah hman awk kan tha lo.hman awk a tlakmi kan si cio nakhnga caah, a kan hrengtu hri i phoih cang hna usi tiah Bawi khrih min in kan sawm hna.Bawipa nih thluachuah in pe ko hna seh.

(Pathian Kong phuannak hngalh khawhnak) Apeh.
(Bia hmai thi)

Eden dum ah khan Adam le Evi nih Pathian hi a kong dihlak an hngal kho lo an ti, An sining tu kha Pathian bantuk sinak in Pathiannih a hrawm hna tinak a si deuh hnga.
Sual i an tlukhnu hoihna ahcun minungnih Pathian hngalh le Pathian sin phak cu a si kho ti lo i, amah Pathian tu nih a kawl hna.Adam khuazeiah na um a ti.Gen.3:9
(Profet hna hmang in)

Nawl ngaihlonak ruang i Pathian chiatserh an si hnu zongah Porofet hna hmang in a cheuchum tete le phun dangdang in a chimning ai phuanning cu a rak si.Heb.1:1-Pathian nih a sinak kong cu a sermi minung Pathian bantuk sinak a kaltak cangmi sin ah a phuan thiamthiam rih.
(Jesuh khhrih in ai phuang)

Atu kan chan,chan hmanung bik a simi chan ah hin cun,kan sinah fapa in a Bia cu a chim,amah thawng cun Pathiannih van le vawlei vialte kha a ser hna i a mah cu a donghnak i zeizong vialte uktu ding i a thimmi cu a si.Heb.1:2-

Pathian nih vawlei cu a dawttuk hringhran caah a fapa ngeihchun tekha a pek,cucaah amah a zummi paoh cu an thi lai lo,zungzal nunnak an ngei lai. Johan.3:16
Pathian fapa Jesuh khrih hi vawlei misual caah pek a si tikah miphun a thleidang lo i, biaknak zong a thleidang lo,amah a zummi pauh caah a si,

Mi a hohmanh mi sual kan sidih ko i thihhnu thlarau kalnak ding cu zeibantuk biaknak cawnpiaknak zongah hremmun a si ko cang.Biaknak kipnih thihhnu nunnak cu an pom i nunlio ah sualtuah naknih thatnak tuahmi a tei a si ah cun hremhmun kal ding bakah an ruah cio ko. sihmanhsehlaw minih thatnak tuahnak in hremhmun kalnak lam cu hrial khawh a si lo i, misual kan si dih cio ko buin tu ni tiang ah thatnak tuah cu kan i zuam ko i that a duhlo mi hi vawleiah kan um lo.

Biaknak zongnih zeibantuk biaknak a si zongah thatnak tuah cu a fialmi an si dih cio ko,sihmanhsehlaw zeibantuk biaknak hmanhnih mi a khamh kho fawnlo i, a ho minung hmanh Pathian hmaiah an tha kho hlei lo.

Asiahcun thatnak a tuah kholo mi misual aiawh i a thi i, a thothan mi Jesuh khrih sin ah cun kan i paih cio kha a herh i, cutikah amah nih cun a kan ngaihthiam cang tikha kan hngalh nak hnga Biblle nih a kan chimh mi cu a si, amah bantuk sualnak ngaihthiam kho tu zeibantuk biaknak le zeibantuk miphun zongah an um ti lo. Cutin a si ah cun thatnak tuah cu maw sualman zungzal hremhmun luatnak dingah kan i hnek rih ko lai i,midang zong thatnak tuah le tuahlo cun kan tah rih hna lai.

Piangthar cu tuahnak tel lo in khamh kan si i,khamhnak a co cangmi piangthar nih cun thiang Thlarau hruainak in Pathian nawlbia kha a zulh hna caah hi vawlei thlawchuah zong Pathian nih a pek thiamthian ko hna.
Bawipa Pathiannih a Bia thluachuannak kan pek piak ko seh,Amen.

Ngakchia Cawnpiaknak
Minung kan nun caan chung ahhin kan pumsa lawng si loin kan lungput le kan ruahnak zong ai thleng zungzal. Hi pumsa he lungput ziaza he a pahnih ningin a tthangchomi an um bantuk in a ttumchukmi zong kan tampi ve. Minung pakhat nunnak ah ngakchiat lio lungput ziaza le ruahnak ai thlen ning le a tthanchoning hi “a ran bik caan, ai hngalh bik caan” a si ti cu mithmuh kuttongh in kan hmuh khawh ve ciomi si. Ngakchia cu a chuahka i a lom ngaimi a va si zong, cun mi ttiattum lo ngai a va si zongah a upat deuh tikah bochan awktlak, khuaruat kho, lungput kau, mifim cathiam lungput pipa a ngeimi ah i chuah khawh a si. Sinain kam khatlei ah, ngakchia lungput ziaza kong a thiammi cheukhat nihcun, ngakchiat lio tein i tthanpimi ziaza ttha le lungput, kam khatlei ah, lungthin tthalo le ziaza dawhcah lo nih chanchung tiang a nguh khawh tawn hna, an ti.

Vawleicung hngakchia vialte hi, buaktlak cun an ziaza le khuaruahnak ah an tthancho ning an i khat dih ko, an ti. Hngakchia paohpaoh nih an mit in cawlcangh hram an thok, tthut an von i thok, lamkal hram an i thok, holh an von thiam le khua tuaktan hram an in thok tbk. ah an thilthiam khawh caan hrawnghrang (an tthancho ning) hi Tuluk miphun a si ruangah a rang deuh hlei lo i, mirum fa a si ruangah a tuan deuh hleimi zong an si lo. A buaktlak cun i khat dih cio si ko. Hiti leikam hoih in hngakchia an tthancho ning tuaktan cu a awl te ko lai dah. Asinain, phundang leikap cun an tthancho ning i dan khawh dih cio si caah a tuaktan har. Mi mithmai a dalh ngaimi hngakchia maw si te lai, asiloah mi zakzum dah si te hnga, zaaran nakin a thluak ttha lai maw, asiloah a fim hlei te hnga dah, mi marzaang thazaang tthawng maw si te lai, mi derthawm santlai lo dah si te lai tbk. pawl hi cu, ngakchia an chuahka cun ruahdamh awk a ttha lomi thil an si. Hi zawn ahhin cun hngakchia a tthannak pawngkam, nu le pa nih an zohkhenh ning cungah aa hngatmi si.

Hlan chan mifim pawl nihcun, minung pakhat i a pumpak lungput ziaza le dirhmun caah hin a nu le a pa cii [an cii-ruang] a biapi tuk tiah an rak zumh. Sihmanhsehlaw, nihin ni ah cun, hngakchia lungput ziaza tthancho ning kong a ngiahlaitu mifim pawl nih ttha tein an kherhlai i an hmuhning ah, “cii-ruang a biapi lo, nu le pa nih an zohkhenh ning, tuahsernak in an cawnpiak ning le a pawngkam a tthannak a unau le a hawikom an biapi bik ko.” tihi a si. A sawh duhmi cu, “Minung hi kan i buaktlak [kan i tluk] dih ko. A zohkhenh thiam le a cawnpiak thiam nih minung ttha a ser,” tinak si ko. Hi zawnah, “ka chim bangin tuah law, ka tuah bangin tuah ve hlah” timi cawnpiaknak phun ai tel lo. Kam khatlei in, cii ah a cheuchum ai hngatmi thil—“muisam i dawhnak, pumrua i remnak, thluak tthatnak, tbk.”—pawl an um ve ko. Nain, muisam, thluak, thekvak tehna zong hi eidin hmanthiamnak in siamremh khawh an si ti an hmuh cang caah, “cu phun pei an rak si cu”, “an pipu cu bantuk an rak si ruangah” tbk. sonhtarhnak ah kan hman tawn,

" Ka Fa Ka Ngaithiam Mu "
====================
Fapa : Ka Nu halding pakhat kan ngei. Hal khawh na si lai maw?
A Nu : Zei halding na ka ngeih? Ka hal ko.
Fapa : Ka Nu nikhat ah ni hlawh na hmuhmi zeizah dah si?
A Nu : Kan cawmmi nih hin maw an zat lo. Thei na duh tuk cun kan chimh lai Nikhat ah 100 ka hmu. (Ti in thin hung nawn in a fapa cu a ti. A fapa cu hmai sen nawn in a um)
Fapa : Si cun cu chungin 50 in ka then mu ka Nu.....
A Nu : Zei na chim mah tluk ka retheih thabat ah maw. Tuk tak cawknakding cun na ka hal rih.. Kal .. Kal.. Kal it cang. (A fapa cu lung nuam lo ngai in ih nak ah a lut.)
Tlawmpal ah a Nu cu khua a ruat i tu nai kha ka tha a ba deuh i ka fapa te lung nuam loin ka tuah mu a ti i a fapa ih nak ah a kal.
A Nu : Ka Fa na it rih lo maw? Phaisa 50 cu kan pek lai mu a ti i a pek . ( A fapa te cu a lawm tuk i a Nu cu a va kuh.. Cun phaisa bawm te i a khawn mi 50 a lak i a nu nih a pek mi 50 he a fonh. A Nu cu a thin tlawm pal a vun huntar pah than)
A Nu : Mah vial te Phaisa hi zeiahdah na hmanhnik? Zei na cawk hnik?
Fapa : Na ka pek mi phaisa 50 le ka khawnmi 50 ka fonh lai i na sinah cawk ka duh mi te a um?
A Nu : Zei dah? Chim zok?
Fapa : Hi phaisa 100 hin, ka Nu suimilam pakhat na caan rak ka zawrh mu... Ka Nu .. Nang mah he rawl dum ti ka duh..... Ka Nu
A Nu : Ka fapa te .... Na rak chim duh mi na saduh thah ka rak thei lo cu.... Na Nu ka cungah na Thin Hung hlah mu.... A ti i a Fapa te cu a kuh i a tap.

Mi No
=======
*Na No lio caan hi na par lio caan asi. Vawlei thil a phunphun nih an zelh lio caan a si.
*Ahman mi ah ral tha in dir/ Na palh na theih in remh colh i zuam.
*A caan ah cun i palh khawh asi ko. *Palhnak remh duh lo tu ah hin ningzah awk a si. Hnu ah pil hlah.
*Rumnak le Sifahnak hi na kut cungah a um. Theih fian i zuam. Din felnak i tlaih.
*Ram le Miphun le Khrihfabu a tamh mawih tu pumpak cio kan si.

Kum 21 a liam hnuah Nobel Remdaihnak lawmman ngahtu Aung San Suu Kyi nihcun Nibel khuapi Norwey, Oslo ah a lawmman ngahmi pekthannak caan an tuah piak, Biachimnak a ngei, John Fennes nih hi lawmman a ngahnak dingah Nobel tawlreltu sinah a min apek asi,

1991 Nobel laksawng ngaingai catlap pi le suitum cu a fapa nih hi kum ah amah aiawh in a rak lak cang. Hilio caan ah amah a kal khawh lo caah atu ni ah biachimnak le tonnak a ngai minute 15 tluk achim abiachim lioah le achim dih hnuah tamkip in arami upa pawl nih zapei an benghnak in an lawmhpi,

Suu Kyi nihcun ram chung remdaihnak thlen dingin kahruaimi hna party pawl i hmalaknak an thok lio cuahmah asi cang. Ramdang pawl nih bawmhnak hi kan herh tuk ati. Ka rampi nitlak lei buainak tlangparty pawl cung i remdaihnak ramkhel ruang i thongtla zong tampi an um a ti. Thongtla pakhat hi an chia le atha thleidannak tampi lakin pakhat cu asi ve a ti.

Tlangcungmi pawl he kahngolnak tuah ding hi lungrualremnak dingah lampi pakhat asi a ti. INN THONG i thlak ka si lio ah khan ka lungchung i karuahbikmi pakhat cu inkhawhnak hi asi. kannih kan dawimi cu rampi kilkhawm khawhnak le zanah remdaihnak he ih i zingah hnangamnak he thawh khawh ding hi a si.

Leicung ramkip in remdaihnak caah kan kut kan i sih ahcun Vawlei cungpi hi remdaihnak in a khat ko lai phan ding aum lo timi baichim pah in lawmman petu hotu Tuanvo ngeitu pawl le leicung ramkip in a rami amah thazaang petu hmaika ah  thazaang pek pah in. a bia cah nak a donghter.

CHIN MIPHUN HMELCHUNNAK: VAKOK TUANBIA
(Chin National Symbol)
Saram lei kong a hngalmi nih, Vakok hi aa thlengmi va (evolve) a tuahmi a si. Vakok dirhmun phaknak caah, chan tampi a rak rau. Hawi hlan bik Vakok a si tiah an ruahmi, Lungsaruh (fossil) a hlun bikmi pakhat cu, Africa chaklei Moroco ah an hmuh i kum million 15 lio ah, a rak tlongmi Vakok ruh a si. Africa Savannah ram hi, Vakok chuahkehnak ram a si i vawlei ah a tlongmi Vakok tam bik an umnak le Vakok thawhkeknak hmunhma hlun bik a si. Africa in, Vakok cu an pem chin lengmang i, South East Asia an phak tikah hin, thingkung tamnak ramlak va ah an i chuah, tiah an ti.
Nihin ni ah, Vakok tam bik an hmuhnak hna cu: India, Kawlram, Thailand, Laos, Vietnam, Malaysia, Surmatra, Java, Bali le Borneo an si. Saram lei kong a thei hngal hna nih an zoh tikah vawleicungah Vakok (hornbill) phun hi 54 an um tiah an ti. Nihin ni ah Lairam chung Tipi le Ṭio kap ah Vakok hmuh dingan um len rih. Laimi nih ruah dingmi thil pakhat cu Vakok phun 54 a um tikah vapual, vavuk, vahai kan timi pawl zong hi vakok phunphai ah an chiahchih. (A taktak ti ahcun, Laimi nih kan hmelchunhnak (ṭazaih) ah kan hmanmi hmanthlak vakok (hornbill) tiah kan timi khi vapual deuh a si.)
Vawleicung pumpi huap in zoh tikah minung thah ruang, thingthei ei ding a tlawm chin lengmangmi le thingram tupi an hrawh tuk ruang zongah Vakok hi an zor chin lengmang cang. Laimi nih ruah dingmi pakhat cu Lairam zongah kan miphun hmelchunhnak hmanh ah kan hmanmi va a lo deng cang. Zeitindah kan miphun a si ve kun lai? Kan miphun sining a lo ve sual lai maw? ti hi ruah an hau ve cang.
(a) Mifim Hmuhning
***************************
Vakok a umnak ram kip nih vakok hi va sunglawi le nunzia a dawhmi va ah an rak ruah cio. Ram kip minfim mi hna nih Vakok an hmuhning le Laimi pipu hna nih an rak hmuhning hi an i lo ngaingai. Vakok Nunzia hna cu:
1. Umnak an i ṭhial tikah a zuang kho lomi le a derthawmmi an i hngak. Dawtnak an ngei.
2. Nu le va zumhtlakte in zungzal an umṭi. (An i thih ṭian tikah a nungmi an i that ve).
3. Nu le va bu tuah an i bawm. Thing muru a ngei lomi kha an nupa an reiṭi. Asiloah thingkua a um ciami ah kua an serṭi.
4. Vakok nu ti tlumh a zat tikah kua chungah a lut. A ka vialte a phih dih. A vapa hmur le a nupi hmur a tlum fangfang lawng in an awnh. Cucu nupi, fale himbawmte in umnak caah a si.
5. Vakok nu a tlumh chung vialte a vapa cungah a hngat. Pa dang cohlan phung a si lo. (A kua kam ah pa nehnang dang a um sual ahcun va cung pa duh in a vapa nih a cuk i a thah tawn).
6. A nupi a tlumh chung vialte a nupi cawmken le zohkhenh cu vakok pa rian a si. Vakok pa zong nupi dang kawl phung a si lo. Nupi fa te cungah zumh awktlakte in an um. (A va nih nu a duh sual ahcun thi lakin rawl a nuar tawn).
7. Vakok nu nih a fale an tlah hlan tiang, thingkua chungah a umpi hna. Zeitluk in a rawl a ṭam le a ti a hal zongah a in chih. Fale cungah thih tiangin dawtnak a ngei.
8. Vakok nunphung ahcun mi nupi, mi va chuh phung a si lo.
9. Vakok nupa hi ramri an ngei ve. Cu an ramri runven cu vakok pa an rian a si. Mi ramri va chuh zong an phung a si lem lo. An i chuh sual ahcun thi dengin cuk den a si tawn.
(b) Vakok le Laimi Pipu Nunzia
******************************************
A cunglei kan ṭalmi hna hi Vakok nunzia ah Nawlbia pahra bantuk an si. A tawinak in chim ahcun vakok nunzia cu “dawtnak, zumhtlak nun, rianṭuan zuamnak, lungrualnak, zangfahnak le nun thiannak” an si.
Mah bantuk an nun an hmuh caah Laimi pupa hna zong nih Vakok cu an thianhlimmi le a bawimi va ah an rak chiah hna. Kan pupa hna zong an rak fim ngaingai ti a lang. Vakok nunzia aa dawh tuk caah an nunzia ah cawnpiaktu le zohchunhtlak ah an rak hman hna. Vakok nupa hna an i dawtnak, rianṭuan an i bomhnak, fale an cawmṭinak, zumhtlak in an nunnak, vakok pakhat le pakhat an i bawmhnak le ramri an kilvennak lungput te hna hi Laimi pipu nih an rak upat ngaingaimi lungput an si. An sining he aa lo ve maw ti zoh rih hna usih.
Vakok nunzia le Laimi nunzia hi a lawhnak tampi an ngei. Tahchunhnak ah, Laimi pipu hna chan ah: “Laimi cu zumhawktlak miphun, dinfelnak a ṭanhmi, fir le tlei a duh lomi, lihchim a duh lomi, innchungkhat dawtnak a ngeimi, mah ca lawng a ruat lomi, innpa chakthlang zawn a ruatmi, ngakṭah buangro le hmeinu hmeipa, miharsa a bawmmi, sifak santlai lo a karh lo in eidin tirawl a cawihmi, u le nau a dawmi le a dirpi mi, khuapi ca ṭhatnak a ruatmi, khuaram himnak caah fei le nam he a dir ngammi, rianṭuan a zuam i nupi fale cawmnak ah tupi hmawng hmanh a ṭhiammi le tuhmuite hmanh in lam nganpi a ser khomi an si. Laimi pipu hna hi nu le va karah dawtnak an rak ngei. Nuva ṭang ṭhen a tlawm. Ṭang dang pom cu sual ngan taktak ah an chiah. Nu tlaihhrem a rak um lo. Lungthiangte in an rak i lengkai. Dinnak an nunpi caah chawva ruangah mithah lainawn, hlenthawi, din lonak a rak um lo (Ral dohnak tu ahcun milu an rak lak ko). Vawlei hang cu a kha ti an rak ruah caah pipu hna khua ramri, lo ri le inn ri cuh an ṭih. Chiatserhnak le thaltan an rak duh lo. Mah bantuk dinfelnak a um tikah tazacuai zong a um lo (Cucaah tazacuai timi biafang zong an rak ngei lo). Pek ṭhenh an siang, sazam te zong tlang an rak zam tawn, khualtlung, mileng, mipem vakvai an dawt hna.”

Zeicaahdah mah tlukin pipu hna nih dinfelnak an rak ṭanh ti ahcun khuazing pathian an rak ṭih le thluachuah hmuh lai lo an rak phan caah a si. Cucaah Laimi pupa hna nunzia hi, “dawtnak, dinfelnak le thlachiat ruahnak in a khatmi a si caah an si a fak, zu le sa an ei ko nain khua chungah deihnak in a rak khatmi a si.” Kan ṭial cawk lai lo, a tawinak in, Vakok nunzia le Laimi pipu hna nunzia hi tahchunh tikah lawhnak tampi an ngei. Cucaah Laimi pipu dinfelnak zohchunh in chan thar Laimi zong nih Vakok hi kan hmelchunhnak ah kan hman venak a si. Kan hmannak zong a chan in a kal ve cang a si lo maw?

A tawinak in Vakok sining le nunzia dawh hi biaknak biafang catlang pakhat in kan ṭial a si ahcun “Khrihfa nunzia” tiah kan ti khawh ve. Cu ve bantuk in Laimi pipu hna zong Khrihfa cu an rak si lo. Zu le sa he an rak i ciah ko nain Laimi pipu hna nunzia ah Khrihfa lungput a simi, “dawtnak, hnakkar tenhnak, zawnruahnak, thlachiatruahnak, lungthin fualnak, dinfelnak, sual ngeihthiamnak, zangfahnak, ṭhatnak, siannak le toidornak” lungput an rak ngeih caah Laimi pipu nunphung ah “Khrihfa nunzia” tampi a rak um ve cang. Cucu Vakok le Laimi pipu hna nunzia dawh a si.

Cucaah cun siangbawi Dr. East nih Lairam tampi a cul i pipu nunzia dawh, khuazing an ṭihnak kong a hmuh tikah hitihin ca a ṭial: “Laimi hna nih Pathian kong an thei lo; dawtnak timi biafang an ngei lo… timi hna hi kan rak zumh dengmang… asinain, hi ruahnak hi ka pom kho ti lo; a fiangmi cu ramtang Laimi hna nih hin vancung Pathian hi, sertu a si ti an rak zumh cang ko. Hi zumhnak hi Laimi vialte sinah a um ko cang,” tiah a rak ti phah. Lai pipu hna nih tuchun bantuk in khuazing pathian an zum lo nain an nunzia le tuahsernak ah, “Khrihfa ṭha hna lungput” an ngei ko cang tihi hmuh khawh a si.
(c) Ruah Ṭhan a Hau Cang
*************************************
Laimi pipu chan le atu kan chan tahchunh tikah dannak phun tampi a um lai. Pipu chan ahcun atu chan bantuk in tangka tawngh, ram dang kal le zei dang ṭhanchonak a rak um lo. Asinain Laimi pipu hna cu dinfelnak le zumhtlakmi sinak an rak ngei. Mirang le Kawl he an um tik zongah zumhtlak an rak si. Mi phun dang zong nih an rak upat hna. Atu cu fimnak, rumnak, dawhnak, hlasak thiamnak le zeidang lei ah a lam kip in kan ṭhang. Vawleikulh (continent) panga ah Laimi kan phan ve cang, lunglawmh awk a si.
Khatlei ah Laimi kan ṭumchukmi thil pakhat cu pipu nunzia a simi, “Dawtnak, dinfelnak, thlachiat ruatnak le zumhtlakmi sinak Vakok nunzia” kha kan ram ah a zor chin lengmang. Kum 100 khrihfa Jubilee zong kan tuah. Za ah 80% cu Khrihfa khan ah kan i chia. Asinain Vakok nunzia a simi pipu nunzia hna hmuh awk a har chin lengmang.
1. Vakok cu, lungrualnak (unity) an ngei. Laimi lungrualnak kan ngei kho maw? Hakha, Falam le Tiddim ti bantuk in, zeitluk in dah kan i ṭhen? Khrihfabu karah remnak a um kho lo. ZBC hmanh zeitluk in dah a buai? Vakok Nunzia a um kho ti maw?

2. Vakok cu a derthawmmi an i bawm. Laimi zong pipu chan ah aa bawmchan mi kan si. Tuchan ah cun, midang cu chim hlah, u le nau kar hmanh ah bawmhchanhnak a tlawm tuk.Ramdang kalnak ah, unau chuakkhat hmanh, tangka karh in kan i cawi. “Zaangfahnak le thlachiat ruahnak” a um ti lo. Ngakṭah buangro, hmeinu hmeipa le sifak santlailo hmanh tangka karh laak an si. Tangka karh in, innlo ṭha le mawṭaw ṭha cawk kan zal. Khoidah Vakok nunzia a si hnga?

3. Vakok nuva cu thih tiang dawtnak le zumhtlak in an um. Lairam ah nuva dawtnak a fek lo chin lengmang. Nuva ṭang ṭhennak a tam chin. Khoidah Vakok te nupa nunzia a si?
4. Vakok cu nu le va bu tuah an i bawm. Laimi pipu chan ah nu le va inn an rianṭi. Tuchan ah nu le va huatralnak le innlo cuhnak a chuak tawn. Khoidah Vakok nupa lungput a si hnga?
5. Vakok te nupa cu tefa himbawmte in ngeihnak ding caah innlo ṭhate in an ser. Pipu hna zong innlo rianh ah zaanghlei an cawi. Laimi tampi cu tefa ngeihnak caah innlo rianh kan der tuk cang. Miphundang nih an kan chawhkanh tuk. Vakok nunzia a um kho ti maw?

6. Vakok nu cu a tlumh tikah a va cungah aa hngat. Dawt hlawhte in le zumhtlakte in a va khoika a kal zongah a rak um. Lai nu hna san kan tlaih lo tikah vale tangah toidor kan thiam maw? Va le um lo karah zumhtlak in a um lomi kan tam tuk cang. Vakok nu nunzia kan herh ko.

7. Vakok nu a tlumh chung vialte cawmken le kilven cu Vakok pa ṭuanvo a si. Lai pasal hna nih nupi fate cawmnak ah ṭuanvo la kho lomi kan tam tuk. Nau pawi lio ah nupi le zawnruat lo in
ngaknu dang len le zudin sa ei men in a vakvaimi kan tam tuk. Vakok pa nunzia kan ngei maw?
8. Vakok nu cu a va cungah zumhtlakte in a um zungzal. Lai nupi tampi va le um lo kar le khualtlawn kar ah zumhtlak kan si ti maw? Vakok nu lungput a um kho ti maw?

9. Vakok pa zong a nupi cungah dawtnak le zumhtlakmi sinak a ngei. Laipa tampi kan bawi, kan rum, kan lian ngan cangka in nupi fale hnuchit takmi a tam tuk. Ramdang kalmi pa, tangka tawng le milaar deuh nih ngaknu cu chim lo, mi nupi hmanh hrial lo a tam chin. Khoidah Vakok pa nunzia a si hnga?
10. Vakok cu nupi chuh le va chuh an hmang lo. Pipu chan ah cun, mi ngaknu chuh hmanh thlachiat an ruat. Tuchan ah cun mi nupi le va chuh hi thil poi ah kan ruat ti lo. Lairam ah va chuh le nupi chuh a tam chin lengmang. Vakok nunzia a um kho ti lo maw?

11. Vakok nu cu a fale an choihtlah tiang temhnak phun zakip he a kua ah a bawk. Lai nu tampi nih tefa kong zong ruat lo in a vaivuanmi kan tam chinchin. Vakok nu nunzia a um maw?
12. Vakok pa cu mah tiram runven hi an rian nganpi pakhat a si. Laipa tampi cu Lairam le Lai miphun runven zong kan rian a si ti hmanh kan hngal kho ti lo. Mah ca ṭhatnak a si ahcun, Lairam zuar ding kan tam tuk cang. Mah miphun hawi kilven cu chim lo, ramdang ah Lainu/Laipa a zuarmi kam um len cang. Vakok pa nunzia a um ti maw?

13. Vakok cu ramri an ngei. Ramri cuh zong an phung a si lo. Lai pipu hna zong, “Pipu cheumi ramri an upat.” Tuchan ah ramri, lori det le innri cuh a tam tuk. Ningzak ngai kan si. Vakok sinin fimcawn kan herh.
A tawinak in, Vakok upat an sinak bik cu, “zumhtlakmi sinak” kha a si. Laimi pipu zong zumhtlakmi an rak si. Nihin Laimi cu rian le tangka ah zumhtlak kan si ti maw? Yangon le Hakha kar tangka kuat ngam a si ti lo ti a si. A cheu nih Pathian le ram min in bawmhnak kan hal. Kan hmannak mah ca in a dong. Phakanh, Maiso, Malay, US le a dang ramdang ah zumhtlak kan si hna maw? Yangon ramdang zung (Embassy) pawl ah cun Laimi ti ah cun, “salam” an kan pek cang ti a si. Zeitluk ningzak dah a si? Ramdang nih salam an kan pek ṭhan ahcun kan vawlei a bi tuk sual te lai.
Biadonghnak:

Pipu chan ah Laimi cu Vakok bantuk in zumhtlak in dinfelnak an rak ṭanh ko. Asinain, nihin fim le Khrihfa chan ah pipu nunzia dawh hmuh a har chin lengmang. Kan ṭhancho kan ti nain, dinfelnak le zumhtlakmi sinak ah kan ṭumchuk. Cucaah chanthar Laimi hna nih Vakok hi kan hmelchunh ah hman ngam a si ti lai maw? Vakok nunzia le kan nunzia hi kan tahchun ngam ti lai maw? Asiloah zumhtlak sinak a ngeimi Vakok hi zohchun in kan nunzia hi a thar in kan remh lai dah? Mah tiningte in aa rawk (corrupt) mi nunzia he kan kal ahcun Laimi phun hi zeitindah kan si lai? Lai Miphun Ni hna hi a lo sual te lai maw? Baibal ah,“Miphun a lianhngantertu cu dinnak a si” (Phungthlukbia 14:34) tiah a ti bantuk in Laimi lianhngannak ding le miphunpi sinak ding caah a herh bikmi cu Vakok Nunzia a simi dinfelnak le zumhtlak sinak hi a si. Cu “dinnak” cu Laimi vialte nih a thar in kan i tlaih ahcun, Lai miphun cu Vakok bantuk in a thianghlimmi le a sunglawimi miphun kan si zungzal ko lai ti ruahchannak he!!!!
CACC (2009)

PUPA PHUNGTHLUK - (81 - 90)
81. Belte kem pam phor, lote kem thahnem
********************************************************
Ngakchia le tar caah bel fate in rawl a thawmi tlawm tete in nifa chuan lengmang ahcun pamnak a chuahter tawn. Lopi lengah lokemte a tuah khotu cu a ṭhathnem ngaingai hna. A lettalam an si. Tlawm a si zongah ei lengmang cu pamnak a chuahpi i, ṭuan lengmang tu cu ṭhathnemnak a chuahpi an tinak a si.

82. Bia duh hmur ah bia tang hlah
*********************************************
Bia a duhmi cu zei bia hmanh chim hna hlah, a phuan dih sual lai tinak a si.
83. Bia kaa khat nih bia za phan
******************************************
Bia kan chim tikah pakhat hnu pakhat aa phan i ngol thiam lo in kan chim tinak a si.
84. Bia le lam phaan
***************************
Kan chim lomi bia nih kan i tinh lomi kong pakhat chim caan a chuahter. Lam kan hrawn lengmang i, i timh lonak hmun ah va lenkai khi chim duhnak a si.
85. Bia hri vel le zun hri hnok
***************************************
Bia kha a herh lo tiangin sauter i vel lengmang le chim lengmang ahcun aa rem ngai ko ding hmanh khi aa hnoksak kho tiah hrizun hnok he an tahchunhnak bia a si.
86. Bianem chim le lamphei kal
*****************************************
Lamphei kal cu cho le chuk kai le zuan nakcun tha a dam deuh ngaingai bantukin bianem a chimmi cu ngaih a nuam tinak a si.
87. Bapi nih thak kaw bate tiang
*******************************************
Bapi a thah bantukin bate zong a thak ve. Cu bantukin an nu le an pa, an hruaitu hna an ṭhat lo ahcun an fanau hna zong cu bantuk an si ve tinak a si.
88. Biachim thiam lo mah kung tlung, survorh thiam lo mah lu khuh
********************************************************************************
Biachim a thiam lomi cu an biachimmi lila nih harnak tampi a pek tawn hna bantukin sur zong a cheh a thiam lomi cu anmah le anmah an i khuh tawn. Cucaah biachim tikah ralring tein chim ah a tha ti duhnak a si.
89. Bia tam ṭuan tlawm
*******************************
Bia tam tuk a chimmi hna cu an ṭuanmi a um set tawn lo tinak a si.
90. Bia thlum-al hna ah lut
***********************************
Biaṭha cu mi nih ngaih an duh tinak a si.

PUPA HOLHTHUK (211 - 240)
211. Ih phung leng = Zan ngaknu len ttin caan
212. Ing = Ziachiat
213. Inn lailamh = Fanu thahpiak tikah sa le thilri zamh
214. Kaileng, kaiṭial = Kaite
215. Kaiva = Va
216. Kapau = Biachim holhrel
217. Kauṭial = Hrai
218. Kawidua = Hawikom
219. Kawrtleng = Kum khat chung tilian hmanung bik
220. Keiṭial = Cakei
221. Kelifa = Caw, Naa, Sia
222. Khandang = Ihkhun
223. Khawnrua = Ral thahnak i bunhmi rua
224. Khei = Meithal le samthih te hna òamhnak ah lingthling (puthul thling) he an cawhmi si sen
225. Kheinawnrem = Muidawh tungtai ṭha
226. Kheite nawn = Tungtai ṭha
227. Khikhiang = Thawikawi
228. Khingtang = Namtong, Kingkot nam
229. Khomkha = Rawlchia, eichia
230. Khophing = Thlaici tuhmi a hrawk dihtu
231. Khontlang = Minung le mithi ramri
232. Khothlaban = Raithawinak khokheng
233. Khuachia = Khua lamhla
234. Khuachin = Mah khua a si lomi
235. Khuadangh = Khuachia pawl dohdangh
236. Khuafing cah = Khuadei kate
237. Khuahngal = Khuaruat, veelngei
238. Khuahrum = Khuachia, Khua mi nih dodanghmi
239. Khuahun = Khua upatmi minung
240. Khualul = Khuazing

LAIMI KHRIHFA THAWHKEHNAK (4)
Laimi Khrihfa Hmasa bik
*********************
Karen saya le phungchimtu saya Shwe Zan Siyin ram chung khuasak an va phak ah khan Lai tlang ah Baptist siangbawi hna kha kum nga tluk rian an ṭuan cang. Kum 1902 ah Tiddim ah mission sianginn pakhat an ser cang. Cucaah Carson Siangbawi nih Tiddim sianginn vehvat pah ah Siyin ram chung khua ah thawngṭha a chimpah lai ti cu a fiangmi a si. Carson siangbawi le Karen saya Po Ku sinin Bawi Jesuh kong kha an rak theih hmasa ṭheo lai. Po Ku cu 1902 in 1905 tiang Tiddim sianginn ah saya rian a ṭuan. Cucaah Khuasak i Shwe Zan thla tlawmte lawng a um ah Siyin bawi pahnih nih Bawi Jesuh an zumh zau hi si dawh a si. Kum 1905 ṭhal caan ah Thuam Hang nih, Dr. East kha Kawl ca in ca a kuat i, kan khua i na rak rat khawh tik paoh ah tipil kan ing lai. Khuachia biak kha kan ngol cang. Jesuh nih kan sualnak in a kan khamh tiah ka zumh i Pathian cu zulh ding kan i tim tiah an ti.
May 11, 1905 ah Dr. East nih Pau Suan le a nupi Kham Ciang, Thuam Hang le a nupi Dim Khaw Cing kha “Pok Loy” tiva ah tipil a pek hna. Cu tiva cu tiva rek a si i tipil innak ah an dil.
Carson Siangbawite An Hung Tlung Ṭhan
*****************************************************
Carson Siangbawite cu Kawlram lei kir ah September 20, 1905 ah America in an i thawh. Tilawng in an tlung i ramkip an palpah. November 21, 1905 ah Rangoon an phan. December 23, 1905 ah Hakha an phan. America an inn in an i thawhnak in thla thum le ni thum an rau. Lampi ah sau ngaite an rauh caah Laura nih, ‘’A donghnak ah kanmah le kan mitsur ruang tangte le kan theipi kung tangte ah i dinh cu zeitluk in dah a nuamh,” tiah a ti.
Dr. East le a nupi kha Carson Siangbawite an hung phak tikah an i lawm hringhran. Emily East cu aa lawmh tuk ah a ṭap. Keimah bantuk Mirangnu ka hmuh lonak hna kum hnih a si cang, tiah Carson Siangbawinu cu a ti. Dr. East nih a inn sakmi a lim hlan cu an chungkhar pahnih in hmun khat ah Carson Siangbawi inn ah an um ṭi. Dr. East nih sianginn khan pakhat kha sii peknak ah a hman
Hakha Peng Khrihfa Hmasa Bik
****************************************
Hakha peng ah Pathian bia thlaici a keu hmasa bikmi cu Shia Khaw a si. Hakha mission sianginn ah min khumh hmasa bikmi a si. Carson siangbawte a khonh in America ah an um chung Bawi Jesuh kong kha an cawnpiak. Cun Carsonte nupa America i an hung tlun ah hin Dr. East te inn ah rian a rak ṭuan. Cu a si caah Bawi Jesuh kong a hngalhnak le a lung thlennak kha a hram a thuk i a rak fek ngaingai lai. Cucaah America in Hakha a phak nakin ni 8 ni ah Carson siangbawipa nih January 1, 1906 ah Shia Khaw cu mission compound chung tibual hmete ah tipil a pek. Tipil a in lio ah hin a zohtu an tam pah ve. Carson siangbawi nih, East siangbawite nupa, Carson siangbawi nu le keimah nih, far hmawngtang ah a ummi kan tili hmete kha kan remh i, Karen sayate, le Laimi, Gurkha, Kawlmi le Mosulman mi hna hmai ah kan rianṭuannak theitlai hmasa bik cu ti chungah ka vun phum i tipilnak cu ka pek. Tipil a in lio a zohtu hna an tam pah ve, a ti. Shia Khaw tipil a innak tili cu atu ah Siangpa tili tiah min sak a si i HBC, BYF nih nga zuatnak ah an hmanmi tili khi a si.
Carson siangbawinu nih a chimning ah cun, “Amah cu ngakchia fim ngai a si i a fel zong a fel ngai. Khrih caah tehte si awkah aa tim zungzal. Asinain khua chung i a kal tikah mi nih cil an chak i an zomhtaih, an serhsat ngaingai a ti.”
Laitlang ah, Shia Khaw cu Khrihfa ah a cang hmasa bikmi a si lo. Lai tlang ah Khrihfa ah a cang hmasa bikmi hna cu, Pau Suan le a nupi, Thuam Hang le a nupi hna an si. Shia Khaw cu Lai tlang ah a pahnihnak, Hakha peng le CACC ram chungah a hmasa bik Khrihfa ah a cangmi a si. Shia Khaw tipilnak January 1, 1906 in kum 2006 ah Hakha peng le CACC ram chungah Khrihfa kan sinak kum 100 a tling. Cu ti a si caah CACC hruainak in CACC le Hakha Baptist Church nih Khrihfa kum 100 kan tlinnak Jubilee cu March 2006 ah Hakha Baptist Church ah kan tuah. Mahhi Khrihfa kan sinak kum 100 tlinnak Jubilee ca thengte ah hin mah cauk hi a si caah Shia Khaw kong hi a dikthlir deuh in kan langhter lai.
Shia Khaw
**************
Shia Khaw cu Za Mual le Khi Tang fapa a si. Amah cu Vuangtu khua ah 1892 ah a chuak. U pakhat le far pahnih a ngeih hna. A u cu Sai Khuai a si i a farle pahnih min cu ahohmanh nih an cingkeng ti hna lo. Asinain Vai Thluai nu le Badur nu tiah an fale min in an auh hna.
Ahohmanh nih Shia Khaw a chuahkehnak chungkhar cu an hngal lo. Bawi phun chungkhar in maw a chuah zaran chungkhar in dah a chuah ti kha ahohmanh nih an hngal lo. Sihmanhsehlaw sia run nganpi an ngei ti kha mi kip nih an hngalh.
Vuangtu in Hakha ah an ra i Hakha ah cun Tuluk sang timi ah an rak um. Tuluk sang cu atu i Dawr Hlun sang kan timi hi a si. Tuluk chawlet chawhrawl tampi an rak um caah Tuluk sang tiah an rak ti. Shia Khaw pa Za Mual cu bizu nganpi nih a tlukhnawh i a nenh caah a thi.
Carson nih Sangte bawi Lian Mo sinin ram ekka 30 a cawk i cu a cawkmi mission ram chungah cun Tuluk sangah a ummi hna cu an rak ṭhialter hna. Cu an umnak hmun cu salbuk tiah an rak ti i salbuk an rak timi cu atu ah Gospel Baptist Church le State High School No.3 hrawng hi an si.
Shia Khaw cu 1903 ah Hakha mission sianginn ah a min a rak i khumh hmasa bik i mission sianginn ah ca a cawng. Kum 1899, Carson siangbawite nupa Laitlang i an hungtlun ah hin phungchimtu ding le sianginn i ca chimtu dingah Karen saya, saya San Win an i tlunpi. Hakha mission sianginn ah San Win cu ca chimtu a si i Shia Khaw cu San Win kut tangah ca a cawng.
Shia Khaw cu a hramthawk ah Khrihfa a si lo. Saya San Win phungchimnak le cawnpiaknak in a lung a thleng i Khrihfa ah a cang. Carson siangbawipa nih siangpa tili ah January 1, 1906 ah tipil a pek. Carson siangbawipa nih Baptist Missionary Magazine ah “Shia Khaw cu a fel ko cang ti kha a lang cang. Zeicatiah khua chung i amah lawng aa chawh tikah mi nih khan an cil an chak i an rak zomhtaih, sihmanhsehlaw mah ti an ka tuah hi Bawi Jesuh cungah an tuah a si ko, tiah a ti i tehte si kha zei hmanh a ngol hlei lo”, tiah a ṭial. Tipil a in ah hin Shia Khaw cu kum 14 hrawng a si.
March 1907 ah Shia Khaw cu Kawlca tang nga a awng. Tangnga a awn cangkate Hakha vuanthok zung ah holh lettu rian na ṭuan lai i thla khat ah Rs. 35 kan in pek lai tiah an ti. Sihmanhsehlaw rian an pekmi cu a duh lo.
Dr. East nih kum 1907 ah Rangoon ah a kalpi i atu ah Myanma Institute of Christian Theology an timi Kawl Baibal Sianginn ah na kai lai tiah a rak ti i Insein Kawl Baibal Sianginn ah a kai. Kum hnihnak a cawn ah a u Sai Khuai a thi. An chungkhar kha amah nih a zohkhenh hna a herh caah sianginn kai cu a ngol.
Siangbawite nih Sakta ah mission sianginn an tuah i cu sianginn ah cun Mission Primary School headmaster 1914 in 1919 tiang a ṭuan. 1918 ah a nupi Ngun Hngel a thi. Ngun Hngel cu Pi La Khu fanu a si i Pi La Khu cu Hakha pengah tipil a ing hmasa bik nu a si. Shia Khaw le Ngun Hngel cu Pathian nih fapa pali le fanu pahnih thluachuahnak a pek hna. A fapa upa bik min cu Shwe Zan a si. Shwe Zan timi min cu Karen phungchim saya Shwe Zan min kha an lakmi a si. Rev. Sang Ling le a nupi Sai Pen, Saya Shia Khaw le a nupi Ngun Hngel cu ni khat ni te ah hmunkhatte ah Dr. Cope nih kutsih thlacamnak leh a thah hna. Mah hna hi Khrihfa phung in leh a thah hmasa bikmi an si.
Kum 1919 in 1920 tiang Mission Primary Sianginn, Zokhua ah Headmaster a òuan. 1920 in 1923 tiang Mission Primary Sianginn, Thantlang ah headmaster a ṭuan. 1924 ah mission sianginn cu cozah nih an hrawh. Cu ti a si caah 1925 in 1951 tiang Vanucular Primary sianginn Hakha ah headmaster a ṭuan. May 26, 1952 ah Pathian sinah a din i Carson Siangbawi pa le Cope siangbawi thlan pawngah an vui.
CACC (2009)