Chief “Pu Van Kio” tuanbia tawi, Surkhua Tribal Area.
====================================
By - Pu F. Lai Len.
Ramukbawi Chief Van Kio cu Thianhlun phun, Thlaceu chung, Tial Kua hrin, Surkhua bawi Pu Mang Kung le Pi Cer Cin (Halkha, Zaathang, Sangpi chung Zahmung hrin Pu Ngun Tlung fanu, ata ah Mang Chum) hna an fapa fangkhat a si. Pu Van Kio a hringsortu hna cu a changchang in: Mang Kung, Lian Mawng, Lian Chin (Lian Sun), Tial Kua, Thla Ceu, Tial Kheng, Ri Hlung, Thang Cin, Tial Mang, Ri Hlung, Sang Cin asiloah Van Lian, Thian Hlun ti in an si. A chuah kum cu 1892 ah a si. Amah hi a mihring hrimhrim ah mifim a si.
A sianginn kainak cu: Halkha American Baptist Mission sianginn in tang 4 a awn hnu ah, Sagaing khua ah tang 5 a awng. Tang 6 a kai lio 1910 ah ramukbawi tuan dingin a pa nih a auh i 1948 kum tiang kum 38 chung ramukbawi a tuan. Mirang acozah nih Surkhua Tribal Area Chief an rak pek i, a ukmi khua 10 a rak si. (Maukhua, Lungtar, Cangva, Leium, Chawncum, Keizuan, Dumva, Pangva, Fahau, Lungrang khua) hna kha a rak uk.
A nun lio ah sa a kahmi 1555 a si i, fungtum, cakei, ngalhriang le vomkhuai tiin sahrang phuntling a rak kah i, sawm a rak tuk dih. Cakei voi 4 a fim, sa sawmtuk, rawl sawmtuk, fanu ah, puanpar phah a tuah dih. Khuang voi 3 a cawi, lawng voi 2 a thlak, khuang voi 4 nak cawi aa timh lio ah a ngandamnak nih a phak ti lo caah a tuah manh ti lo. Khuang voi 1 a cawi ah sia 30 a thah. Cucaah a hla hmanh ah:
Ngun khing ee thlai ee, sia sawm ee thum, hreng ci chung, kam lo ee mang Thianhlun .. ti le, Khua dawh run sak le tual cung hreng sia sawm thum, Mang zaraan nih an tum ngam awk lo than lio ah ee….. ti in a rak i phuah phah.
Nupi 7 a ngei. A nupi tak hmasa cu Halkha, Zaathang phun bawi fanu a thit i, fanu Tial Ceng (Ngaphaipi khua ralkap CSM Ral Ki nih a thit) a ngei nain, roco fapa a ngeih khawh lo caah, an i then i, Surkhua Thianhlun phun, Liankar chung, Tial Thang fanu Ngun Cawi a thit than i, fanu 3 le fapa 1 (rocotu Pu Tung Lian Tin) a hrin hna. Fa a ngeihmi pohpoh hi 35 an si nain, amah Pu Van Kio a thih lio 1972 (amah kum 80 a si lio) ah a nungmi fale hna cu; fapa 7 le fanu 11 an zate 18 an rak si.
Pu Van Kio nih, a thih lio ah a roh ta mi cu: Innpi le thinthang, lawng le va awr, caw 100, naa 20, sia 30, rang 16 le treasury bank ah tangka Ks 42,000 a si. Cu lio 1972 kum hrawngah Halkha khuapi chungah inn pakhat a man cu a sang bik ah Ks 2,000 a rak si.
A fale lakah fim cawnnak lei le acozah rian a tuanmi hna cu: Than Nawl (Japan uk lio chan ah ralkap sen 3 a rak si i, bestman pakhat a rak ngei); Sui Zung (sianghleirun kai in siibawi rian tuan aa timmi, uni. a kai laite ah a thi); Ni Uk (uni. tang 12 tiang a kai lio ah vuanthok in an auh caah a tuan i, Director of Chin State People’s Council Office a tuan lio ah a thi); Rosy Zing Men, B.Ed (Credit) (SMS Headmistress a tuan lio ah a thi); Chan Peng @ Di Lang, B.Sc., (Timber Corporation Assistant Manager a tuan lio ah a thi);
Sung Hnuan @ Tin May Win (Sister a tuan lio ah a thi); Ram Phawng (Nurse); Tawng Ki, B.A., (SAT); Ngun Cung (PAT, pension hnu ah a thi), Sun Ting (Midwife) hna hi fim a cawngmi le acozah rian a tuanmi an si. Atu lio a fale a nung rihmi cu: Pi Ram Phawng,
-2-
Pi Sawng Tial (Sang Tial), Pi Tawng Ki, Pi Sun Ting, Pi Tial Ceng ( Ram Thawng Nu) le rocotu Pu Tung Lian Tin (Ngun Za Ting pa ) an tang rih.
Chief Van Kio nih hin fimcawnnak a duh tuk ve caah, khuami he tanrual in 1922 kum ah Surkhua ah sianginn (National Primary School) a rak serpi hna. Cun, amah hi tang 6 tiang a cawngmi a si caah, Kawl holh le Mirang holh hi a thiam hna i a diary hi Kawlca in a tial. Mirang kut in luatnak hmuhnak in mirang nih Laitlang kha uk rih ko i, Laitlang thanchonak tuah dih hnu ah, hmailei i luatnak hmuh ding tu kha a rak duh. Zeicatiah, amah hrimhrim hi cathiam a rak si caah, fimthiamnak um lo, ngeih lo buin Laitlang le Lairam sersiam ding a har tuk rih mi kha fiangte in a rak tuak khawh. Cucaah Panglong Agreement min thut ding a rak duh lo zia kha, Shan sawbua Sao Shwe Thaik zong nih a rak theih. Asinain, Kawlram luatnak a hmuh lai 19 – 20 April 1947, Maymyo ah tuahmi Frontier Areas Committee of Inquiry (1947) ah, Halkha - MiE Chief Pu Kio Mang, Tlangpi Chief Mang Ling, Halkha Chief Mang Kio te hna he meeting tu cu a rak kai ve.
Sagaing ah sianginn a rak kainak thawk in Kawl pawl lei an thuanmi kha a rak hmuh caah, Surkhua ah 1920s hramthawk in leikuang a rak ser ve. Cucaah a hla hmanh ah:
“Kawl lei thuang, Bawinu hrawng, Van Kio se, a zungza ta ee..” tiah hla an rak phuah.
A nun lio ah minthatnak a hmuhmi hna
1.1914 kum ah Mirang nih Surkhua Tribal Area Chief an rak pek.
2. 1934 kum ah Governor of Burma sin in minthatnak laksawng ah meithal phir an rak pek.
3.May 1935 kum ah George King V & Queen nih minthatnak Medal an rak pek.
4. Ngun nam le sui roca
5.B.E.K.C.M, G.D. B.B.L.G.
6.G.S.C. minthatnak
Chief Van Kio cu kum 80 a si lio, 27.8.1972 ah a thi i, April 1973 ah nithum chung lamserh zong sunglawi taktak in an rak tuahpiak. Surkhua le Lungtar kar Bawipa tlang cungah lungdonh le kap 4 hoih thlalang ngan pipi tar in lung an rak bunhpiak. Khua chingchang sahlawh rualchan zong an rak kawh dih hna.
References:
1.Thianhlun Tuanbia le Nunphung, Thianhlun Research Committee 2010, Yangon, Myanmar, June 2010.
2.Pumpak theihmi le kawlsuatmi
By
F. Lai Len
Melbourne, Australia.
21st April 2016.
================================
Hi Pu Van Kio tuanbia tialtu F. Lai Len (Freddie Lai Len) cu Halkha peng, Phaizawng khua ah, tleicia Pu Dar Kham le Pi HLawn Ci nih an ngeihchunmi fapa a si i, 9th November 1952 kum ah a chuak. A phun Thianhlun (Thangtin Hrinthlak) a si.
A ca cawnnak le a awnmi hna cu, B.A. (Mandalay Arts & Science University – 1973), B.R.E. (Myanma Institute of Theology, Insein, Rangoon – 1996) le, Diploma of Interpreting (RMIT – 2011) hna an si.
A riantuannak hna cu, Chin State Law Office, Halkha; Chin State Cultural Officer, staff member of Malaysian Embassy, Rangoon hna a si. Halkha a rak um lioah, Halkha Township People’s Councillor kum (12) chung a rak tuan bal. A cunglei rian vialte hna cu kum (25) chung a rak tuan. Rangoon Lai Baptist Church (LBC) a um lioah LBC Nunphung le Zatlang Thanthonak Bu –NZTB (Culture and Social Development Board) ah Director saupi a rak tuan lengah, Muko Mekazin ah a hmasa ah Editor kumthum (1997 – 1999), cu hnu ah Board of Editors chungtel in kum 10 lengkai a rak tuan. Atu cu, VSL ah Laica chimtu rian le, Caleh le Holhleh a tuan.
1987 kum January thla ah Halkha khua, Khuathar sang, tleicia Capt. Tlau Dawn (B.G.M.) le Pi Hlawn Lo an fanu hniangbik Hniang Ki he an i um i, fapa Bawi Hmung Lian le Bonny Cung Chin Mang an hrin hna. Melbourne khua ah khua an sa lio. Carel le catial khi a huamci phun (hobby) a si.
====================================
By - Pu F. Lai Len.
Ramukbawi Chief Van Kio cu Thianhlun phun, Thlaceu chung, Tial Kua hrin, Surkhua bawi Pu Mang Kung le Pi Cer Cin (Halkha, Zaathang, Sangpi chung Zahmung hrin Pu Ngun Tlung fanu, ata ah Mang Chum) hna an fapa fangkhat a si. Pu Van Kio a hringsortu hna cu a changchang in: Mang Kung, Lian Mawng, Lian Chin (Lian Sun), Tial Kua, Thla Ceu, Tial Kheng, Ri Hlung, Thang Cin, Tial Mang, Ri Hlung, Sang Cin asiloah Van Lian, Thian Hlun ti in an si. A chuah kum cu 1892 ah a si. Amah hi a mihring hrimhrim ah mifim a si.
A sianginn kainak cu: Halkha American Baptist Mission sianginn in tang 4 a awn hnu ah, Sagaing khua ah tang 5 a awng. Tang 6 a kai lio 1910 ah ramukbawi tuan dingin a pa nih a auh i 1948 kum tiang kum 38 chung ramukbawi a tuan. Mirang acozah nih Surkhua Tribal Area Chief an rak pek i, a ukmi khua 10 a rak si. (Maukhua, Lungtar, Cangva, Leium, Chawncum, Keizuan, Dumva, Pangva, Fahau, Lungrang khua) hna kha a rak uk.
A nun lio ah sa a kahmi 1555 a si i, fungtum, cakei, ngalhriang le vomkhuai tiin sahrang phuntling a rak kah i, sawm a rak tuk dih. Cakei voi 4 a fim, sa sawmtuk, rawl sawmtuk, fanu ah, puanpar phah a tuah dih. Khuang voi 3 a cawi, lawng voi 2 a thlak, khuang voi 4 nak cawi aa timh lio ah a ngandamnak nih a phak ti lo caah a tuah manh ti lo. Khuang voi 1 a cawi ah sia 30 a thah. Cucaah a hla hmanh ah:
Ngun khing ee thlai ee, sia sawm ee thum, hreng ci chung, kam lo ee mang Thianhlun .. ti le, Khua dawh run sak le tual cung hreng sia sawm thum, Mang zaraan nih an tum ngam awk lo than lio ah ee….. ti in a rak i phuah phah.
Nupi 7 a ngei. A nupi tak hmasa cu Halkha, Zaathang phun bawi fanu a thit i, fanu Tial Ceng (Ngaphaipi khua ralkap CSM Ral Ki nih a thit) a ngei nain, roco fapa a ngeih khawh lo caah, an i then i, Surkhua Thianhlun phun, Liankar chung, Tial Thang fanu Ngun Cawi a thit than i, fanu 3 le fapa 1 (rocotu Pu Tung Lian Tin) a hrin hna. Fa a ngeihmi pohpoh hi 35 an si nain, amah Pu Van Kio a thih lio 1972 (amah kum 80 a si lio) ah a nungmi fale hna cu; fapa 7 le fanu 11 an zate 18 an rak si.
Pu Van Kio nih, a thih lio ah a roh ta mi cu: Innpi le thinthang, lawng le va awr, caw 100, naa 20, sia 30, rang 16 le treasury bank ah tangka Ks 42,000 a si. Cu lio 1972 kum hrawngah Halkha khuapi chungah inn pakhat a man cu a sang bik ah Ks 2,000 a rak si.
A fale lakah fim cawnnak lei le acozah rian a tuanmi hna cu: Than Nawl (Japan uk lio chan ah ralkap sen 3 a rak si i, bestman pakhat a rak ngei); Sui Zung (sianghleirun kai in siibawi rian tuan aa timmi, uni. a kai laite ah a thi); Ni Uk (uni. tang 12 tiang a kai lio ah vuanthok in an auh caah a tuan i, Director of Chin State People’s Council Office a tuan lio ah a thi); Rosy Zing Men, B.Ed (Credit) (SMS Headmistress a tuan lio ah a thi); Chan Peng @ Di Lang, B.Sc., (Timber Corporation Assistant Manager a tuan lio ah a thi);
Sung Hnuan @ Tin May Win (Sister a tuan lio ah a thi); Ram Phawng (Nurse); Tawng Ki, B.A., (SAT); Ngun Cung (PAT, pension hnu ah a thi), Sun Ting (Midwife) hna hi fim a cawngmi le acozah rian a tuanmi an si. Atu lio a fale a nung rihmi cu: Pi Ram Phawng,
-2-
Pi Sawng Tial (Sang Tial), Pi Tawng Ki, Pi Sun Ting, Pi Tial Ceng ( Ram Thawng Nu) le rocotu Pu Tung Lian Tin (Ngun Za Ting pa ) an tang rih.
Chief Van Kio nih hin fimcawnnak a duh tuk ve caah, khuami he tanrual in 1922 kum ah Surkhua ah sianginn (National Primary School) a rak serpi hna. Cun, amah hi tang 6 tiang a cawngmi a si caah, Kawl holh le Mirang holh hi a thiam hna i a diary hi Kawlca in a tial. Mirang kut in luatnak hmuhnak in mirang nih Laitlang kha uk rih ko i, Laitlang thanchonak tuah dih hnu ah, hmailei i luatnak hmuh ding tu kha a rak duh. Zeicatiah, amah hrimhrim hi cathiam a rak si caah, fimthiamnak um lo, ngeih lo buin Laitlang le Lairam sersiam ding a har tuk rih mi kha fiangte in a rak tuak khawh. Cucaah Panglong Agreement min thut ding a rak duh lo zia kha, Shan sawbua Sao Shwe Thaik zong nih a rak theih. Asinain, Kawlram luatnak a hmuh lai 19 – 20 April 1947, Maymyo ah tuahmi Frontier Areas Committee of Inquiry (1947) ah, Halkha - MiE Chief Pu Kio Mang, Tlangpi Chief Mang Ling, Halkha Chief Mang Kio te hna he meeting tu cu a rak kai ve.
Sagaing ah sianginn a rak kainak thawk in Kawl pawl lei an thuanmi kha a rak hmuh caah, Surkhua ah 1920s hramthawk in leikuang a rak ser ve. Cucaah a hla hmanh ah:
“Kawl lei thuang, Bawinu hrawng, Van Kio se, a zungza ta ee..” tiah hla an rak phuah.
A nun lio ah minthatnak a hmuhmi hna
1.1914 kum ah Mirang nih Surkhua Tribal Area Chief an rak pek.
2. 1934 kum ah Governor of Burma sin in minthatnak laksawng ah meithal phir an rak pek.
3.May 1935 kum ah George King V & Queen nih minthatnak Medal an rak pek.
4. Ngun nam le sui roca
5.B.E.K.C.M, G.D. B.B.L.G.
6.G.S.C. minthatnak
Chief Van Kio cu kum 80 a si lio, 27.8.1972 ah a thi i, April 1973 ah nithum chung lamserh zong sunglawi taktak in an rak tuahpiak. Surkhua le Lungtar kar Bawipa tlang cungah lungdonh le kap 4 hoih thlalang ngan pipi tar in lung an rak bunhpiak. Khua chingchang sahlawh rualchan zong an rak kawh dih hna.
References:
1.Thianhlun Tuanbia le Nunphung, Thianhlun Research Committee 2010, Yangon, Myanmar, June 2010.
2.Pumpak theihmi le kawlsuatmi
By
F. Lai Len
Melbourne, Australia.
21st April 2016.
================================
Hi Pu Van Kio tuanbia tialtu F. Lai Len (Freddie Lai Len) cu Halkha peng, Phaizawng khua ah, tleicia Pu Dar Kham le Pi HLawn Ci nih an ngeihchunmi fapa a si i, 9th November 1952 kum ah a chuak. A phun Thianhlun (Thangtin Hrinthlak) a si.
A ca cawnnak le a awnmi hna cu, B.A. (Mandalay Arts & Science University – 1973), B.R.E. (Myanma Institute of Theology, Insein, Rangoon – 1996) le, Diploma of Interpreting (RMIT – 2011) hna an si.
A riantuannak hna cu, Chin State Law Office, Halkha; Chin State Cultural Officer, staff member of Malaysian Embassy, Rangoon hna a si. Halkha a rak um lioah, Halkha Township People’s Councillor kum (12) chung a rak tuan bal. A cunglei rian vialte hna cu kum (25) chung a rak tuan. Rangoon Lai Baptist Church (LBC) a um lioah LBC Nunphung le Zatlang Thanthonak Bu –NZTB (Culture and Social Development Board) ah Director saupi a rak tuan lengah, Muko Mekazin ah a hmasa ah Editor kumthum (1997 – 1999), cu hnu ah Board of Editors chungtel in kum 10 lengkai a rak tuan. Atu cu, VSL ah Laica chimtu rian le, Caleh le Holhleh a tuan.
1987 kum January thla ah Halkha khua, Khuathar sang, tleicia Capt. Tlau Dawn (B.G.M.) le Pi Hlawn Lo an fanu hniangbik Hniang Ki he an i um i, fapa Bawi Hmung Lian le Bonny Cung Chin Mang an hrin hna. Melbourne khua ah khua an sa lio. Carel le catial khi a huamci phun (hobby) a si.