Wednesday, 16 November 2016

LAIMI KHRIHFA THAWHKEHNAK (4)
Laimi Khrihfa Hmasa bik
*********************
Karen saya le phungchimtu saya Shwe Zan Siyin ram chung khuasak an va phak ah khan Lai tlang ah Baptist siangbawi hna kha kum nga tluk rian an ṭuan cang. Kum 1902 ah Tiddim ah mission sianginn pakhat an ser cang. Cucaah Carson Siangbawi nih Tiddim sianginn vehvat pah ah Siyin ram chung khua ah thawngṭha a chimpah lai ti cu a fiangmi a si. Carson siangbawi le Karen saya Po Ku sinin Bawi Jesuh kong kha an rak theih hmasa ṭheo lai. Po Ku cu 1902 in 1905 tiang Tiddim sianginn ah saya rian a ṭuan. Cucaah Khuasak i Shwe Zan thla tlawmte lawng a um ah Siyin bawi pahnih nih Bawi Jesuh an zumh zau hi si dawh a si. Kum 1905 ṭhal caan ah Thuam Hang nih, Dr. East kha Kawl ca in ca a kuat i, kan khua i na rak rat khawh tik paoh ah tipil kan ing lai. Khuachia biak kha kan ngol cang. Jesuh nih kan sualnak in a kan khamh tiah ka zumh i Pathian cu zulh ding kan i tim tiah an ti.
May 11, 1905 ah Dr. East nih Pau Suan le a nupi Kham Ciang, Thuam Hang le a nupi Dim Khaw Cing kha “Pok Loy” tiva ah tipil a pek hna. Cu tiva cu tiva rek a si i tipil innak ah an dil.
Carson Siangbawite An Hung Tlung Ṭhan
*****************************************************
Carson Siangbawite cu Kawlram lei kir ah September 20, 1905 ah America in an i thawh. Tilawng in an tlung i ramkip an palpah. November 21, 1905 ah Rangoon an phan. December 23, 1905 ah Hakha an phan. America an inn in an i thawhnak in thla thum le ni thum an rau. Lampi ah sau ngaite an rauh caah Laura nih, ‘’A donghnak ah kanmah le kan mitsur ruang tangte le kan theipi kung tangte ah i dinh cu zeitluk in dah a nuamh,” tiah a ti.
Dr. East le a nupi kha Carson Siangbawite an hung phak tikah an i lawm hringhran. Emily East cu aa lawmh tuk ah a ṭap. Keimah bantuk Mirangnu ka hmuh lonak hna kum hnih a si cang, tiah Carson Siangbawinu cu a ti. Dr. East nih a inn sakmi a lim hlan cu an chungkhar pahnih in hmun khat ah Carson Siangbawi inn ah an um ṭi. Dr. East nih sianginn khan pakhat kha sii peknak ah a hman
Hakha Peng Khrihfa Hmasa Bik
****************************************
Hakha peng ah Pathian bia thlaici a keu hmasa bikmi cu Shia Khaw a si. Hakha mission sianginn ah min khumh hmasa bikmi a si. Carson siangbawte a khonh in America ah an um chung Bawi Jesuh kong kha an cawnpiak. Cun Carsonte nupa America i an hung tlun ah hin Dr. East te inn ah rian a rak ṭuan. Cu a si caah Bawi Jesuh kong a hngalhnak le a lung thlennak kha a hram a thuk i a rak fek ngaingai lai. Cucaah America in Hakha a phak nakin ni 8 ni ah Carson siangbawipa nih January 1, 1906 ah Shia Khaw cu mission compound chung tibual hmete ah tipil a pek. Tipil a in lio ah hin a zohtu an tam pah ve. Carson siangbawi nih, East siangbawite nupa, Carson siangbawi nu le keimah nih, far hmawngtang ah a ummi kan tili hmete kha kan remh i, Karen sayate, le Laimi, Gurkha, Kawlmi le Mosulman mi hna hmai ah kan rianṭuannak theitlai hmasa bik cu ti chungah ka vun phum i tipilnak cu ka pek. Tipil a in lio a zohtu hna an tam pah ve, a ti. Shia Khaw tipil a innak tili cu atu ah Siangpa tili tiah min sak a si i HBC, BYF nih nga zuatnak ah an hmanmi tili khi a si.
Carson siangbawinu nih a chimning ah cun, “Amah cu ngakchia fim ngai a si i a fel zong a fel ngai. Khrih caah tehte si awkah aa tim zungzal. Asinain khua chung i a kal tikah mi nih cil an chak i an zomhtaih, an serhsat ngaingai a ti.”
Laitlang ah, Shia Khaw cu Khrihfa ah a cang hmasa bikmi a si lo. Lai tlang ah Khrihfa ah a cang hmasa bikmi hna cu, Pau Suan le a nupi, Thuam Hang le a nupi hna an si. Shia Khaw cu Lai tlang ah a pahnihnak, Hakha peng le CACC ram chungah a hmasa bik Khrihfa ah a cangmi a si. Shia Khaw tipilnak January 1, 1906 in kum 2006 ah Hakha peng le CACC ram chungah Khrihfa kan sinak kum 100 a tling. Cu ti a si caah CACC hruainak in CACC le Hakha Baptist Church nih Khrihfa kum 100 kan tlinnak Jubilee cu March 2006 ah Hakha Baptist Church ah kan tuah. Mahhi Khrihfa kan sinak kum 100 tlinnak Jubilee ca thengte ah hin mah cauk hi a si caah Shia Khaw kong hi a dikthlir deuh in kan langhter lai.
Shia Khaw
**************
Shia Khaw cu Za Mual le Khi Tang fapa a si. Amah cu Vuangtu khua ah 1892 ah a chuak. U pakhat le far pahnih a ngeih hna. A u cu Sai Khuai a si i a farle pahnih min cu ahohmanh nih an cingkeng ti hna lo. Asinain Vai Thluai nu le Badur nu tiah an fale min in an auh hna.
Ahohmanh nih Shia Khaw a chuahkehnak chungkhar cu an hngal lo. Bawi phun chungkhar in maw a chuah zaran chungkhar in dah a chuah ti kha ahohmanh nih an hngal lo. Sihmanhsehlaw sia run nganpi an ngei ti kha mi kip nih an hngalh.
Vuangtu in Hakha ah an ra i Hakha ah cun Tuluk sang timi ah an rak um. Tuluk sang cu atu i Dawr Hlun sang kan timi hi a si. Tuluk chawlet chawhrawl tampi an rak um caah Tuluk sang tiah an rak ti. Shia Khaw pa Za Mual cu bizu nganpi nih a tlukhnawh i a nenh caah a thi.
Carson nih Sangte bawi Lian Mo sinin ram ekka 30 a cawk i cu a cawkmi mission ram chungah cun Tuluk sangah a ummi hna cu an rak ṭhialter hna. Cu an umnak hmun cu salbuk tiah an rak ti i salbuk an rak timi cu atu ah Gospel Baptist Church le State High School No.3 hrawng hi an si.
Shia Khaw cu 1903 ah Hakha mission sianginn ah a min a rak i khumh hmasa bik i mission sianginn ah ca a cawng. Kum 1899, Carson siangbawite nupa Laitlang i an hungtlun ah hin phungchimtu ding le sianginn i ca chimtu dingah Karen saya, saya San Win an i tlunpi. Hakha mission sianginn ah San Win cu ca chimtu a si i Shia Khaw cu San Win kut tangah ca a cawng.
Shia Khaw cu a hramthawk ah Khrihfa a si lo. Saya San Win phungchimnak le cawnpiaknak in a lung a thleng i Khrihfa ah a cang. Carson siangbawipa nih siangpa tili ah January 1, 1906 ah tipil a pek. Carson siangbawipa nih Baptist Missionary Magazine ah “Shia Khaw cu a fel ko cang ti kha a lang cang. Zeicatiah khua chung i amah lawng aa chawh tikah mi nih khan an cil an chak i an rak zomhtaih, sihmanhsehlaw mah ti an ka tuah hi Bawi Jesuh cungah an tuah a si ko, tiah a ti i tehte si kha zei hmanh a ngol hlei lo”, tiah a ṭial. Tipil a in ah hin Shia Khaw cu kum 14 hrawng a si.
March 1907 ah Shia Khaw cu Kawlca tang nga a awng. Tangnga a awn cangkate Hakha vuanthok zung ah holh lettu rian na ṭuan lai i thla khat ah Rs. 35 kan in pek lai tiah an ti. Sihmanhsehlaw rian an pekmi cu a duh lo.
Dr. East nih kum 1907 ah Rangoon ah a kalpi i atu ah Myanma Institute of Christian Theology an timi Kawl Baibal Sianginn ah na kai lai tiah a rak ti i Insein Kawl Baibal Sianginn ah a kai. Kum hnihnak a cawn ah a u Sai Khuai a thi. An chungkhar kha amah nih a zohkhenh hna a herh caah sianginn kai cu a ngol.
Siangbawite nih Sakta ah mission sianginn an tuah i cu sianginn ah cun Mission Primary School headmaster 1914 in 1919 tiang a ṭuan. 1918 ah a nupi Ngun Hngel a thi. Ngun Hngel cu Pi La Khu fanu a si i Pi La Khu cu Hakha pengah tipil a ing hmasa bik nu a si. Shia Khaw le Ngun Hngel cu Pathian nih fapa pali le fanu pahnih thluachuahnak a pek hna. A fapa upa bik min cu Shwe Zan a si. Shwe Zan timi min cu Karen phungchim saya Shwe Zan min kha an lakmi a si. Rev. Sang Ling le a nupi Sai Pen, Saya Shia Khaw le a nupi Ngun Hngel cu ni khat ni te ah hmunkhatte ah Dr. Cope nih kutsih thlacamnak leh a thah hna. Mah hna hi Khrihfa phung in leh a thah hmasa bikmi an si.
Kum 1919 in 1920 tiang Mission Primary Sianginn, Zokhua ah Headmaster a òuan. 1920 in 1923 tiang Mission Primary Sianginn, Thantlang ah headmaster a ṭuan. 1924 ah mission sianginn cu cozah nih an hrawh. Cu ti a si caah 1925 in 1951 tiang Vanucular Primary sianginn Hakha ah headmaster a ṭuan. May 26, 1952 ah Pathian sinah a din i Carson Siangbawi pa le Cope siangbawi thlan pawngah an vui.
CACC (2009)

No comments:

Post a Comment