Friday, 2 December 2016

Newland Tuanbia.

(b) Newland Tuanbia
Mirang ralkap nih Lairam cu doh awkin September 5, 1889 kum ah awdar an chuah i Lairam cu
phun thum in an rak doh. Mah phu thum lakah cun Southern Force asiloah Gangaw Column an ti i Hakha lei a dotu ralkap 1869 an si i a uktu cu General W.P.Symons a si. Mah ralkap zohkhenhtu ah Dr. Burke cu siilei ah a ngan bik a si i a changtu ah kan Pu Newland a rak si. Hakha khua cu February 14, 1890 kum ah an phan i umhmun an khuar. Mah hnu cun Senthang, Zotung le Lautu lei an doh tthan hna i 1892 kum ah Hakha an phan tthan. Kan pu Newland Hakha a phanh hnu cun Hakha Sangpi chung bawi fanu Si Na a tthit. Si Na nih Newland cu a rak duh lo nain a nu le a pa le a ttale nih an rak hnekchih caah a rak vat i hitihin hla zong a rak phuah.
Nute chimh le pa bia e kei ka al kho ri lo,
Zei nih nawl lungmawnh maw ka pa Sangcem hrin
Zawngrang sinah Hleittial ka tar lai ruangmang.
Newland le Si Na nih fapate an hrin i a min ah Tin Uk an sak i a pa nih, Samuel a sak ve i Samuel Tin Tuk tiah an auh. A pa nih dawtnak in Sonny tiah a kawh caah Laimi nih Sa Ni tiah an ti. Japan ral lio ah khan sungthoh rian a rak ttuan.
Sa Ni cu a pa Newland he England (Mirang ram) ah an kir i kahpia a si caah umnak nawk an pek lo i Australia ah a um.
(c) Laica Thawhkehnak
Ka ttialcia bantuk in kan Pu Newland nih cun Hakha kekte sangpi bawi fanu Si Na cu a tthit caah
Laiholh cu biatakte in a cawng i 1894 kum in Laica cu tuah hram a thawk. Ngeih Ling (Ral Zam pa) cu Laiholh chimtu ah a rak hman lengah a nupi Si Na zong nih Laiholh cu ttha tukin a rak chimh lai caah Laica tuah hram a thawk tikah hin Ngeih Ling le Si Na nih hin tampi an rak bawmh ttheo lai. Laica cu kum thum chung a tuah i 1897 kum ah ‘A Practical Handbook of The Language of The Lai’s As spoken By The Takas And other Allied Tribes of The Chin Hills’ (Commongly the Baungshe Dialect) timi cauk a run chuah.
Kan vantthatnak ah mah cauk cu tthate in kan sinah kan fimhlawm i a um ko. Asinain kan vanchiatnak pakhat cu cahmai pakhat in panga tiang a tlau i khua zeihmanh ah hmuh khawh an si ti lo. Mah chungah cun cauk dang bantuk in Preface (Biahmaitthi) te hna le a,b,c,d… a hmanning te hna an um len lai. Mah vialte cu hmuh khawh an si ti lo. Cafang a rak hmanmi a hmasa bik hmuh khawhmi cu:-
NEWLAND’S ORTHOGRAPHY
A Lover’s advice to his sweetheart
yr.8-page-33
yr.8-page-34

Yr 8. Chapter 17. LAIMI, Page 31-34
LAICA TUANBIA
                        Lairam cu Mirang nih Semtember 5, 1889 kum ah doh
awkin awdar an rak chuah I phu thum in an rak kan doh colh.  Mah phu thum hna cu
1.     Gangaw phu:               Gangaw in Hakha lei vialte, a uktu ah General Symos.
2.     Kalemyo phu:              Kalemyo in Tedim lei le Falam lei vialte a uktu ah Colonel Skene.
3.     Chittagong phu:          Chittagong in Thangtlang lei vialte a uktu ah Colonel Treagea.
Mah an phu dihlakin a uktu ah General Symons tuanvo an pek.  Gangaw lei phu
cu Zokhua Sui Hleng nih lam a hruai hna I February 14, 1890 ni ah Hakha an lak.  Mah Hakha a lami phu ah cun Surgeon Major AGE Newland ( JMS ) zong sii lei tuanvo ngei in Hakha cu a hung phan ve.  Miring ralkap Hakha an phanh hnu cun Senthang ler, Zotung lei le Lautu lei doh awkin an pok than I 1892 kum ceoah Hakha an
phan than.
                        Surgeon Major AGE Newland ( JMS ) nih Laiholh le Laica cu a hnu tuaktan I, 1894 kum in Laica cu tiah hram a dawmh.  A Practical Handbook of the Chin Language Spoken by the Lai’s timi cauk nganpi cu 1897 kum ah a cauk in a chuah.  Mah cauk, Lai cauk lakah a hmasa bik, cu tha tein zohkhenh a si ko.
                        Carson Bawinu le Bawipa hna cu 1899 kum March 15 ni ah Hakha an phan ve I 1900 kum in Rev, Dr. Tilbe nawmhnak in Laica cu Newland tuahmi zohchih in an remh ve.  1908 kum ah Rev, Dr. Cope nih tampi a hun remh ve I atu I kan hmanmi Laica hin sianginn cawn awk cauk tampi a hnu chuah.  Mah hnu cun 1925 kum ah Rev, Dr. Chester U Strait te hna, 1947 kum ah Rev, Dr. Robert G Johnsin te hna Hakha ah hung phan cio I laica cu a herhnak zawn tete an remh ve.  Atu cu Chin Association for Christian Communication hruainak in Laica cu
pehzulh in hun tuah chin lengmang a si.
                                                                                      CACC LAICA CAWNNAK CAUK CHUNG AH LAKMI A SI.
Bawi Hu
Director

No comments:

Post a Comment