Saturday, 15 August 2020

PU NO THAN KAP NIH, CNF RALKAP TAM TUK A THAH HNA.

🔹Biahmaiṭhi
John Khaw Kim Thang ti zongah auhmi Pu No Than Kap cu Chin National Front (CNF) i chungtel sinak in siseh, CNF i Hotu sinak le CNA i ralkap lutlai sinak in siseh, Miphun Humhimnak Commiá¹­ee nih 1992 December 9 ah chuah asi. Pu No Than Kap cu CNF in chuah asi hnu ah India ramchung ramkhelrian ah aa thlak lengmang caah India ram humhimnak ralkap nih an tlaih i Kawl ralkap sinah an ap hnu ah Bible sianginn pakhat ah siangcachim rian a á¹­uanmi pa asi. Kum 2006 i USA a tlawn lioah CNF he aa pehtlai in adik lomi bialehla a chim pinah Rev. Dr. Val Thang he biathanhnak pakhat an chuahmi zong kanmah lei in bialehnak kan rak tuah hna lo. Naite ah Malaysia a tlawng i Hruaitu he biaruahnak an ngeihmi zongah CNF he aa pehtlai in siseh, CNA he aa pehtlai in siseh adik lomi bialehla a chim á¹­hanmi kan hmuh tikah hiti ningcang lo i thil a tuahmi nihhin Chin miphun dohthlennak le lungrualnak hnahnawh a pek khawh tiah kan ruah caah Pu No Than Kap he pehtlai in CNF thawngthanhnak bu (Publicity and Information Department) nih hi fianternak ca hi a tanglei bantuk in kan chuah.

🔹Pu No Than Kap nihhin kum thum chung mipi ruahnak tel lo thahrum miuknak in siseh (dictatorship), phaisa ningcanglo hmannak siseh, pengtlang lungput karhternak siseh, pumpak nunzia rawhralnak siseh, hriam hman in miramhnak siseh, ningcanglo  mitlaihnak siseh, ningcanglo mithahnak siseh, lam phun kip in CNF cu a rak hruai. Ramkhelrian kong ihruainak zongah pengtlang pakhat le pakhat karlakah siseh, phunhram pakhat le pakhat karlakah siseh, ilunghrinhnak um dingin thlaici a vorh pinah amah nawlngeihnak a hmunh khawhnak ding caah lam phunphun a rak hman. Ralkap kong he pehtlai in hriamnam le thilri ramdang in bawmhnak kan hmuh cang tiah lih a chim pinah ramdang in hriamnam le thilri phurtu ding vanlawng á¹­umnak ding hmunhma zong a rak kawlter lengmang hna. A rak chim á¹­heumi cu, “Ralkap thazaang kan khawmh khawh ahcun meithal cu mi pakhat ah zuun hnih zuun thum tiangin nan ibai lai,” tihi a rak si i lihá¹­awn in mi a rak sawm lengmang hna.


1. Pu No Than Kap Tuahsernak Cungah NSEC Sualphawtnak Pu No Than Kap cungah a tanglei phun thum hin sualphawtnak an chuahpi. (a) Nawlngeihnak Ningcanglo Hmannak 1989 in 1992 tiang CNF nih á¹­ialmi Paá¹­i Phunghram cu Paá¹­i Khawmpi nih phung (mu) le pawlasi thlak in á¹­ialmi siloin Pu No Than Kap nih amah duhning in a á¹­ialmi CNF Phunghram tu a rak si. Cucaah Paá¹­i Phunghram (constitution) le phungphai hna cu Paá¹­i Hotu pakhat le Paá¹­i chungtel pakhat khat nih á¹­ial hi aa tlakmi asi lo tiah mi tam-uu nih Pu No Than Kap cungah sualphawtnak an rak tuah. Kachin ramkulh Kachin Independence Organization (KIO) hmunhlum (head quarter) ah Alexander Hrang Vung Thang cu Major reng pek asinak kong miring ca in cakuat (ce-nan) pakhat cu Gen. Zaw Maing sin ah a rak kuat. Cu ca cu aho hmanh theihter lo ding tiah (Roger) ti min in a rak á¹­ialmi asi. Cu lio ahcun Pu Roger F. Biak Lian Thang cu CNF i ramdanglei pehtlaihnak lutlai sinak in KIO hmunhlum ah CNA ralkap hna he a rak um lio asi. Pu Roger hngalh loin athli in CNA ralkap Major reng tiang kaiter hi Pu No Than Kap i a din lonak le a lung a thian lonak a langhnak cu asi. Paá¹­i nih KIO sinah ralthiamnak cawn dingin Chin mino 70 cu China-Burma ramri i KIO sinah a rak thlah hna. Kum hnih rau in cawnnak phunphun an ngeih hnu ah 1991 February thla cheu hrawngah Chinland ah an rak kir á¹­han hna. Kum 1991 May 25 ah Naga National Council hmunhlum an rak phan i cuticun June thla 3 ah Naga National Socialist Council (Nukpa) khua cu an rak phan hna. Chindwin tiva a lianh ruang ah le tava dang hna an lianh caah furpi chung NSCN (K) hmunhlum ah an khuallam cu an rak idin. Pu No Than Kap nih India ralkap mingiathlai hna bawmhnak in ralkap hna cu meithal zuun li-nga he aphuphu in a rak hruai hna. Avoi khatnak ahcun Maj. Alexander Hrang Vung Thang le Upa dang pawl a rak hruai hna. Micheu cu hriamnam tel loin mipi zaran thuam he India nichuah chaklei in an rak lut ve. Major Zing Cung hruaimi ralkap (11) le meithal zuun (12) cu 1992 July 22 tiang an rak kaltak hna. KIO in an rak ikenmi meithal cheu thum cheu hnih cu India mingiathlai hna nih Chin Ramkulh, Burma, India le Bangladesh ramri hrawng ah an rak chiahpiak hna. Asinain taantakmi ralkap 11 le meithal zuun 12 an lak khawh hna lonak kong he pehtlai in Pu Val Thang nih Maj. Zing Cung sinah December 26, 1991 i kut in á¹­ialmi catlap a pekmi chungahcun Pu Val Thang le India mingiathlai an rak iton lioah a phurtu hna ding motor a rak rat ti lonak aruang cu Pu Val Thang nih a hal tikah India pa nih “Nanmah John Khaw Kim Thang nih motor in keimah nih ka lak hna lai tiah a ka chimh” tiah a á¹­ial. Cu pinah Pu Val Thang cu Maj. Zing Cung te phu laknak ding kong he pehtlai in Pu No Than Kap nih rian a ngolternak le Maj. Zing Cung tu á¹­uanvo a peknak kong zong theih á¹­han asi. Cu ca i biatlang kawmnak ahcun “Pathian nih lam thluanchuak an hruai hna lai i Chinland nan phan kho ko lai, zei kong hmanh ah kan Hotu pa á¹­uanvo dih asi ko” tiah Pu Val Thang nih a á¹­ial. Cucaah a fiangmi cu Pu No Than Kap nih Maj. Zing Cung hruaimi ralkap 11 hna cu him tein a lak duh hna lo pinah an rawhralnak ding khua a khan biatu khi a rak si ko. Asinain nichuah chaklei India ram dohthlennak bu hna bawmhnak thawngin Maj. Zing Cung hruaimi ralkap 11 le meithal zuun 12 cu kan nu Chinland ah hriamhma tong loin 1992 October thla chungah an rak phan kho ve. 

 Maj. Zing Cung le ralkap hna ral karlakah hriamnam he rak raá¹­ernak aruang cu 1992 November 6 i CNF Cabinet Meeting a phanh tik ceu ah fiangfai tein hngalh khawh a rak si. Cabinet Meeting tuah hlan deuh ah Pu No Than Kap, Pu Tlung Luai (Defense Minister), Maj. Alexander Hrang Vung Thang (Ralbawi lianbik) hna nih Maj. Zing Cung cu an ton i Pu No Than Kap nih “Nangmah cu CNA ral kap na si caah kan nawl na ngaih ahau, kan duhning paoh in kan in tuah khawh” tiah a rak timi zoh tikah Maj. Zing Cung cu Paá¹­i hmunhlum tiang phanhter ding an duhlonak a fiang ngaingai. Paá¹­i hmunhlum cu phanh khawh siko hmanh sehlaw ahmun phanh hlandeuh ah ralkap cu amah mizumh pawl nih tlaih le uk ding a rak itim ti kha hmuh khawh asi. Hnudeuh ahcun Pu No Than Kap amah hrimhrim nih Maj. Zing Cung cu a ton i “Nangmah hi ihruainak leikap ah a thiam tiah upa danghna nih an chim caah Tawlzarel (General Secretary) kan á¹­uanpiak” tiah a rak chimh. Asinain Maj. Zing Cung nih cun Paá¹­i Central Committee nih lam dik le lam hman in á¹­uanvo pekmi asi lo ahcun ka á¹­uan kho lai lo tiah a rak leh. Cu pinah Pu No Than Kap hi hlathlainak zong tuah loin le amah nawlngeihnak pakhat bak in CNA ralkap hna amah duhning in a thatá¹­u pa asi. Cuti thil tuah a hman ca ahcun CNA ralkap hna cu kannih thih caan zeitik dah asi te lai tiah thinphang thlalau in an rak um. Ralkap a thah tik hna ahhin raltu dingin a thlah hna i a thah duhmi minung kha hmaisabik ah a kalter hna i an hnu in a kah tawn hna caah ahohmanh nih hmaisabik kal an rak ngamh ti lo. Hmaisabik kalter ahcun keimah caan asi cang rua tiah thindomh in an rak um hna. Pu No Than Kap nawlpeknak ruang i thah a tuarmi cheukhat hna cu a tanglei ah kan hun tarlangh: 

 S/n Min Kum Hmun Sualphawtnak 1 Lai Peng 1990 Khuasikcaan,hluah-ahlio, Sung tibaw khua Nu ruangah 2 Vision 1990 Khuasik caan, Hluah ah lio Phaisa ruangah 3 HrangBualSawn 1990 Zinte khua kainak Phaisa kholh 4 Hmah Ngai 1990 Zinte khua kainak Phaisa kholh 5 Zam Aing Sing 1992 Leilet pawng CNF doh ruang 6 Koh Yah 1992 Parva, Lunghring tlang Phaisa kholh 7 Chuan Kung 1992 Champhai pawng, Tio tiva Phaisa Kholh, Nu ruang 8 MC (Thanghei) 1992 Bangladesh Hmunhlum Thawng na chuahter lai. Cu pinah NSCN hmunhlum i a ummi KIO in a rak kirmi CNA ralkap hna le an hriamthil hna cu India ralkap mingiathlai hna nih an phurhpiak lio hna zongah Pu No Than Kap nih “Hal le Laak Pawlasi” (Give and Take policy) a rak hman fawn. Cucu, CNF/CNA a rak bawmmi NSCN (Kaplang) hmunhlum umnak hmunhma dihlak kha hman thlak dih i India mingiathlai hna sin pek ding a rak si. Cu rian cu Maj. Zing Cung nih tuah dingin Pu No Than Kap nih á¹­uanvo a pek nain Maj. Zing Cung nih, “Kanmah kan herhmi zeizongte a kan bawmmi bu cu ka leirawi kho hna lo” tiah bia a rak al. Asinain Pu Val Thang nih Pu No Than Kap nawlpek asi tiah a ti caah NSCN ralhruang cu khuadawm nih a khuh lioah hman cu a rak thlak. India ralkap nih Maj. Zing Cung cu an hal tikah “Khuadawm nih a khuh zungzal caah hi lawng hi kan thlakpiak khawh hna” tiah a rak leh hna. India ralkap nih “Vanlawng in kan kap kho hna lai maw?” tiah an rak hal tikah “Anmah zong nih AA Meithal (Anti Aircraft Gun) an ngeih pinah khuadawm nih a khuh zungzal caah kah khawh an si lai lo” tiah a rak leh fawn hna. Cuticun CNF/CNA a rak bawmmi bu hna hrawh ding zong Pu No Than Kap nih cun a rak á¹­ih lo (thilrit ah a rak ruat lo). Sen Thum Nawl Iap nih NSCN (I-M) ralkap 30 hna cu Chinland in Nagaland tiang a rak kalpi hna lioah Pu No Than Kap nih India ralkap cu burbuk chungin kah ding a rak fial hna. India ralkap pawl an ithuhnak lam lei in kal dingah Pu No Than Kap nih nawl a chuahmi cu ralbawi Pu Nawl Iap nih a lunghrinh i lam dang in a rak kalpi hna caah Nagaland tiang him tein an rak phan kho. Hi zong nihhin dohthlennak a tuahmi bu hna lawng siloin mah ralkap koko hmanh leirawi le thah ding a khing a rit lomi Pu No Than Kap i a lungput cu a langhter ngai ko. Cuticun Pu No Than Kap cu phung le lam le mitam-uu duhnak lak loin amah duhnak lawng in nawlngeihnak a hman lengmangmi ti cu hmuh khawh asi. 

 (b) Nu Kong Buaibainak.
Pu No Than Kap cu nu kongkau ah mizuangzam asi ti cu zapi hngalh asi ko. CNF nih á¹­hitumnak he aa pehtlaimi kong i phung a ngeihmi ahcun ralkap mipa nih kum 5, nu si ahcun kum 3 tlamtling in a á¹­uanmi lawng á¹­hitumnak nawl pek asi lai tiah rikhiahmi a rak um ko nain Pu No Than Kap cu athli in nupi ai chiah pinah Paá¹­i chungtel nu pakhat cu a tlaihhrem in au a rak pawiter. CNF Hotu a á¹­uan lioah nu pawl hna cu amah cawngtu dingah a pawngte ah a rak ichiah hna. Aizawl i a rak um lioah a rak iconghtermi nu pakhat cu nau a rak pawiter fawn. (Nau a pawitermi min kan langhter rih lai lo) Nau a pawimi cu Pu No Than Kap nih hrawh dingin a rak fial caah thi tampi a rak chuak i a rak thi dengmang. Cu nu nih cun Hlathlaitu Commiá¹­ee hmai ah thilsining adik in chim ding a rak itim ko nain Hlathlaitu Commiá¹­ee hmai ah chuak kholo dingin Pu No Than Kap nih Hlathlaitu Committee nih rian an á¹­uah khawh lonak dingah a phunphun in a rak kham. Pu No Than Kap nih amah nawl in nu pakhat sianginn a rak kaitermi cu 1992 tiang ahohmanh a rak theihter hna lo pinah aho asi zong a rak chim ballo. Cu nu cu Nagaland Makokchung ah Bible sianginn a rak kaiter i athli nupi ah a rak ituah. (Cu nu min cu kan langhter rih lai lo) Ramdang ah ka kal lai tiah a ti i Manipur ramkulh, Lamka khua ah a thla in a caam i nu pakhat he caan an hmang á¹­i. Cuticun Pu No Than Kap cu a ziaza a rawk i nu kongah aa thlahthlammi asi. 

 (C) Phaisa Ningcanglo Hmannak
 CNF cu zaukphung, federal ramkomh phung le mahte khuakhan lairelnak nawl kan hmuh á¹­han khawhnak ding ca i ral a thomi bu asi. CNA cu CNF i aa tinhmi a phanh khawhnak caah mipi chungin a chuakmi ralkap bu asi. CNF nih a ngeihmi phaisa hna cu á¹­uaná¹­i bu pawl sin in siseh, ramri kutka pawl in siseh, ramchung ngunkhuai in siseh, a hmuhmi an si. Pu No Than Kap nihhin a nawlngeihnak cu ningcang loin a hman i a tupa Pu Thawm Hlei Mang (Ngunkeng) he an ikawp zau i athli in phaisa kawlnak an rak tuah, cucu upa dang hna zong an theihter hna lo. Cu rian cu ramri i chawleá¹­hal hna kha an ralkap va tlaihter le va ramh hna kha asi. Cu kong cu Cabinet upa pawl sin i thawng a chuah tikah Paá¹­i chungah faak ngai in buainak a chuak i Cabinet upa cheukhat hna cu bu chungin chuahnak tiang a rak phan. Paá¹­i phaisa tonghthamnak zongah upa dang hna theihter loin amah duhning bakin a rak tonghtham tawn. Mipi ralkap tiah ruahmi CNA ralkap hna cu Pu No Than Kap nawlpeknak bangin an hmaikhuh bu in mipi phaisa le thilri an rak chuhter hna. Mirum pawl fir/tlaihkhih dingah Pu No Than Kap nih ralkap a rak hman fawn hna. Tiddim lei i mirum hna cu Champhai pawng ah a tlaihter hna i Rupees sing nga (Rs. 500000.00) in a rak tlanhter hna. Cu phaisa hna cu Pu No Than Kap nih amah duhning in a rak hman. 1989 kum ah India cozah nih CNF cu Rupees nuai khat (than khat) a rak bawmh. Cu phaisa chuahnak chek cu Pu á¹­ial Khal kut ah a rak um nain Pu á¹­ial Khal umlo karah a nupi a rak hlen i phaisa cu a rak ichuah. Cu ruang ahcun Pu á¹­ial Khal le Pu No Than Kap karah remh awk á¹­ha lo tiang an rak phan. 1991 kum ah Pu No Than Kap, Pu Sang Hlun le Pu Val Thang hna cu CNA ralkap hna ton dingah NSCN (K) hmunhlum an rak phan. Hringeilo thawngthanhnak (wireless telegram) pahnih an rak iput i pakhat cu NSCN (K) laksawng an rak pek hna i adang pakhat cu Rs. 120000.00 in an rak zuar. Cu phaisa cu Hutu chang Pu Sang Hlun le Pu Val Thang (Tawlzarel) theihter hna loin Pu No Than Kap nih NSCN (K) sinin a chuah i amah duh in a rak hman. Cu pinah Tawlzarel Pu Val Thang nih NSNC (I-M) sinin sing hnih (tinghnih) a lak ti i sual a phawtmi cu amah Pu No Than Kap nih sing khat (tingkhat) lawng ka lak tiah a rak chim. Cu phaisa a hmuhnak zong Cabinet ah theihternak a rak tuah lo. Champhai ralzaam hna umnak i ralkap hna cu Zote, Tlangsam kutka hna ah chawleá¹­hal pawl phaisa a kholhter hna i cu phaisa hna cu a tupa Pu Thawm Hlei Mang nih Champhai i an bank ah a rak chiah tawn. Cu phaisa hna cu Pu No Than Kap chuah asi hnu ah Pu Thawm Hlei Mang nih a rak ap á¹­han tikahcun Rs 19.00 telawng a ap i a taangmi dihlak cu anmah phaisa bangin an rak hman. Cuticun bu nih ngeihmi phaisa hna cu anmah duhning in an rak hman caah bu chungah Pu No Than Kap cung i lungtlin lonak le zumh lonak a rak karhnak asi.

Wednesday, 12 August 2020