BIAFANG KOMH DANGDANG
chan, chap, chih, hleih, neh, nenh, phuat, ter, tonh, ṭi
1. Ka chuahchan a tling kho lo.
2. Pathum ka tuahchap.
3. A hnamhchih len ko.
4. Bia na perhhlei.
5. A fimneh tuk.
6. Aa ṭhutnenh.
7. Fur nih a tlakphuat.
8. Kalter hlah.
9. An i ṭahtonh.
10. Ka pi he kan kalṭi.
(b) Dirhmun aa khat mi a tanglei Fianhtu hna hi a hmai biafang Fianhtu he komh in ṭial an si lai.
cemh, hnawh, kanh, nak, pi, piak, tak,
1. Rak ka tuahcemh ve.
2. Palik pa nih misual a luhhnawh.
3. An ka ṭawhkanh dih.
4. Na cafung cu ca ka ṭialnak.
5. Sualpangtong kan ṭhutpi hna.
6. Angki kan cawkpiak.
7. Ka pi nih a ka kaltak.
2. te le in:
- CACC nih ‘tein’ tiah a komhtawnimi cu 2005 kum CACC BM nih ‘te in’
tiah then in ‘te’ kha a hmailei biafang he a komh. A voi 7nak Laica
Ruatkhangtu i tonnak (2014 Dipa 31 - 2015 Tangkhawng 3) nih “tein” tiah
komh ṭhan ding in a fehter.
tc. 1. Duhsah tein a kal. (Sifianh + te)
2. Amah tein a kal. (Mincan + te)
3. Laiholh lawng tein an holh. (Sifianh + te)
3. Sawhkhihtu biafang (Demonstratives) sawhkhihtu biafang ( hi, cu, khi, kha,) hna cu ka he aa chan ahcun komh ding.
tc. hika, cuka, khika, khaka .. tbk.
1. Hika nakin khika khi a lum deuh.
2. Cuka lawng ah mei pa cu a ṭo i, khaka zong ah pei a ṭo
ko kha
4. Pehtlaitu Mincan (Relative Pronoun)
tc. kha, cu, khi, hi
1. A thau mi ka pa kha na hmu maw?
2. A thi mi ka nu cu na hngal maw?
3. Ka cawkmi ka cauk khi rak ka pe.
4. Ka cawkmi rang hi a ṭha.
hngalh awk;
1. Pehtlaitu Mincan biafang cu a hmai ah Adj. + n a um lawng ah Pehtlaitu Mincan a tling.
2. A caan ah cun Demonstrative dirhmun zong in a dir kho.
5. Hmuncaansawhchin biafang
- Hmuncaansawhchin a simi (khin, khan, hin) biafang hna cu anmah tein an dir lai.
tc. Khika ah khin
Khaka ah khan
Hika ah hin
Cuka ah cun ... tbk.
6. Biafang phir
- Biafang phir hna cu komh in hman an si lai.
tc. chinchin, tete, sawhsawh, ngaingai, ... tbk.
1. Tangka ka chap law kaa lawm chinchin hnga ta.
2. Fapa fim tete pahnih ka ngeih hna.
3. ṭhut sawhsawh cu thathut a si.
4. Kan cawfa cu a lom ngaingai.
7. Cafangphei phir
- Cafang awphir cu a tlawm khawh chung in hman a si lai. Asinain
careltu nih a sullam an hngalh khawh nakhnga a herhnak zawnte lawngah
hman a si lai.
tc. 1. Caan na upat lai.
2. Amah tein aa laak.
3. Naatum ka zuar.
4. Na kaa nih biaṭha chim seh.
5. Tuu pakhat ka ngei. (Ka far fa cu ka tu a si)
6. Mino pawl laam an cawng.
7. Zuu nih pher a ṭei. (Zu va ding hlah)
8. Falam kal kaa leet ṭhan ... tbk.
8. aa le ai
‘aa’ le ‘ai’ ah hin ‘aa’ hi siangbawite chan in rak hman cangmi a si caah hman a si.
tc. 1. Kaa lawm tuk.
2. Naa uah tuk.
3. Aa dawh tuk... tbk.
9. Cuaichunnak (Epchunnak)
- Cuaichunnak biafang a simi ‘nakin, nakkhan, nakcun, nakkhin, nakhin’
hna cu an dirhmun an i lawh dih caah komh dih si hna seh.
tc. 1. Keimah nakin naa dawh deuh.
2. Kha nakkhan hihi ka duh deuh.
3. Khi nakkhin ... ..tbk.
10. nakin, nakcun ...tbk biafang hna karlak ah biafang dang aa tenh ahcun
ṭhen an si lai.
tc. nak cha cun, nak hmanh in, nak khan cun ... tbk.
11. nakhnga, naklai, nakding
‘te lai’ a langhtertu biafang ‘naklai’, ‘nakhnga’ le ‘nakding’cu komh an si.
tc. 1. Na kan telpi nakhnga....
2. Na kan telpi naklai...
3. Ca ṭial nakding cafung ....
12. Cucaah:
- Cucaah biafang cu komh a si.
13. zei:
‘zei’ biafang cu biahalnak ah hman a si i a tanglei bantuk in ṭhen a si.
tc. Zei ca ah dah, zei dah, zei tin dah, zei tik ah dah, .. tbk.
14. holh, ca, mi (minung), ram
- A hlan ah kan rak ṭhen tawn nain atu cu Lai he aa peh ahcun fonh a si.
tc. Laica, Laiholh, Laimi, Lairam
Asinain ram dang le miphun dang cu ṭhen dih an si.
15. khua, hmun, ram, tlang
- Khua, hmun, ram le tlang min hna cu Minbing he hmanṭi tikah a ngan in ṭial loin a hme in ṭial ding a si.
tc. Rih tili, Hakha khua, Phaikhua khua ... tbk.
16. Biahalnak
Biahalnak a simi biafang hna cu a tanglei bantuk in hman an si lai.
tc. What Zei dah
When Zei tik dah
Where Khoika ah dah
Who Aho dah
Which Zei khi dah
Whom Aho kha dah
Whose Aho ta dah
Why Zei ca ah dah
How Zei tin dah
How many Zei zat dah
17. Rinphei tawi (Hyphen)
- A tlawm khawh chung in hman ding. Cafang pheikhuah a tamnak le rel
palh in sullam dang tete a chuak khomi lawng ah hman a si lai.
tc. ti-u, khi-ing, lu-ei, a-i, tlak-um, sii-inn, ti-an, ua-a, va-or, fa-ah, lu-il, ti-um,
mika-a, uai-ai, mi-a, sii-ai, ti-ar, fe-ai ...tbk.
18. u mu, u ci, u awh
- A cunglei biafang hna hi an dirhmun an i lawh dih caah ṭhen in hman an si lai.
tc. 1. Va kal u mu.
2. Kal u ci?
3. Va kal u awh.
Asinain “ulaw” le ‘usi’ belte komh in ṭial a si.
tc. Kal usi.
19. Mirang biafang kan i laakmi cu lai awchuah in ṭial lo in Mirang cafang bak in ṭial ding a si lai.
tc. meṭing ti lo in meeting ti in ṭial ding.
ripawt ti lo in report ti in ṭial ding.
Note:Hi "CACC Laica Tial Ning" Article cu February 13, 2015 ni ah Rev.
Taan Mang, Secretary of Literature & Publication Department, CACC,
Halkha nih Online in a thlahmi ningin kan laakmi a si.
No comments:
Post a Comment