Tuesday, 8 November 2016

UNION DAY LE TUAKTAN AWK
Tuni hi a voi 69nk "Union Day" asi. "Union Day" kan timi cu 12 February 1947 ah "Panglong Agreement" min kan thut ni kha kan ulh tawnmi cu asi.
"Union Day" timi hi Laiholh in "Ramkomh Ni" tiah kan ti khawh men lai. Kawlholh cun "Pyidaungsu Neh" kan ti ko i, "Pyidaung" pawl an komhnak ni tinak kha asi ve ko.
Biahalnak biapi cu: zei "ram" pawl dah an rak ikom? Ziah "ram" pakhat le pakhat cu komh an rak hauh? Zeicadah Panglong conference kha kawh a rak hauh? Zeitindah Panglong conference ah miphun pakhat le pakhat bia an rak irengh? Zeibantuk "biahren" cung dah an rak ikomh khawh? Cu an ikomhnak "biahren" cu zei pawldah an si? ti khi a biapi ngai.
Cu nak thuk deuhin kan ihal ahcun zeiruangdah Bamar, Kachin, Chin le Shan miphun lawng nih minsen an thut? Zeiruangdah Mon, Arakhan, Karen le Kaya (Karenni) miphun nih minsen an thut lo? Mithu miphun le minthu lo miphun karah zeibantuk tuanbia le dirhmun "dannak le lawhlonak" nganpi dah an um? ti khi a biapimi "historical question" asi fawn.
Cu chung kan hei luh deuh ahcun zeibantuk nawlngeihnak le dirhmun ruangdah buchoh Aung San nih Mon, Karen le Arakhan miphun hna kha Panglong conference ah ai a rak awh khawh hna? timi zong kha a biapimi (legal question) asi fawn.
Cun Panglong conference minthut lawng izat loin "Union of Burma" a hun i hrin hlanah zeiruangdah "Frontier Areas Committee of Enquiry" timi kha an rak dirh? Zeidah mah committee nih an hlathlai i zeibantuk biatungtlang pawl dah an rak chuahpi? Zei bia dah Chin pupa hna nih an hmaiah an rak chim ve? Cu an rak chimmi bia hna nih zeibantuk theipar dah Chinmi caah a rak chuahpi i zeidah tuni a kan cawnpiak? timi hna kha ihal a biapi kho fawn.
Cun kan hal peh rih ahcun zeinihdah Panglong khuaah pupa hna an "biahrennak" minthut vialte kha a rak pelhter tthan? Zeiruangdah 1947 phunghram chungah an biatiam pawl kha an rak tial chih dih khawh lo? Honihdah a buar i zeitindah an buar i zei miphun dah a buarmi cu an si? Zeibantuk bia ruangdah tunitiang ram a buai i ral hi a thawh? tbk ruahawk an um ko lai.
Cu hnu deuhah zeiruangdah 1961 ah Tlangmi upa hna nih Tawngyi conference kha an rak kawh? Zei biachahnak dah conference nih khan a rak tuah? Shan proposal ah zeibantuk bia pawl dah a bikin an tial? Cucu hun zulin February 1962 tuahmi "Federal Seminar" ah Tlangmi pupa nih zeibantuk "federal principles" dah Kawl cozah hmaiah an rak chuahpi? Zeitindah cu an chuahpimi biatung cu Bamar ramkhel hruaitu hna nih an rak leh i zeiruangdah buchoh Ne Win nih uknak kha a rak lak? timi zong ruah a hung hau tthan tawn.
Cu hnuah 1947 Panglong conference le 1961 Federal Seminar ah pupa hna nih an rak dirpimi "bia" chungin zeizat hrongdah 2008 Phunghram chungah aa hun itel cang? Zei pawl dah biapi deuhdeuh in an bau? Cucu zeitin kan tuah ne hna lai? timi biahalnak zong ngeih khawh a hun si.
Tuni hi Naypyidaw ahcun "Union Day Dinner" hna a um lai. Miphun kipin hruaitu hna cu an miphun thuam dawh dawhin an chuak lai i ram hruaitu upa an tling lai i biathlumthlum an chim lai. Nain, Kawlram nih "Union Day" timi a "essence" taktak hi a hmu cang maw timi biahalnak a um kho ko lai. Micheu nih 1962 ah buchoh Ne Win nih ralkap thazaang in uknak a lak i 1947 phunghram a hrawh hnu khan cun Panglong Agreement cu a thleh cang. Kan ikomhnak biahren vialte a rawk dih cang. Cucaah "Union Day" timi hi taktak ahcun a um ti lo, tiah a ruatmi zong an um tawn.
Cun kha lio Laimi dirhmun kan zoh tthan ahcun zeiruangdah Chin Hills Regulation tangah hmunkhat tein a rak um tawnmi miphun hrinkhat: Mizo tbk miphun nih Panglong conference kha an rak zawh ve lo? Zeibantuk ramkhel ruahnak dah an sinah a rak leng? Zeicadah khuachak unau zong nih an rak sawm hna lo? Zeibantuk thil (factor) nih dah khuathlang unau hna hi Indian Union ah a behter hna? timi zong biahalnak a um kho tawn.
Cun kan hei hal rih ahcun Panglong Agreement minthutu ramuk bawi Pu Kio Mang (Hakha), Pu Thawng Za Khup (Tiddim) le Pu Hlur Hmung (Falam) hna nih khan Lairam pumpi hi ai an rak awh khawh maw? timi zong biahalnak a um tawn fawn.
Cun Ram ukbawi a rak si ve lomi Panglong conference ah biapi ngaiin a rak itelmi Dr. Vum Ko Hau nih a cauk "Profile of a Burma Frontier Man" timi ah Laimi aiawhtu dirhmun in aa telnak a tial. Holhlet maw kan pawm lai Chinram aiawhtu ah? timi zong ruah ding a um ko lai.
Myanmar expert Prof. Robert Taylor nih April 2015 ahkhan Mizzima he itonnak ah miphun kongkau he aa pehtlaihmi "the question of ethnicity" hi a rauh hlanah Kawlram ramkhel dirhmun nih fakbikcem le harbikcem in a ton tthan lai, tiah a chim. Monograph zong a tial.
Cu "the question of ethnicity" cu tu ni "Union Day" aa rak sem thoknak Panglong conference minthut lio hrong le Kawlram dirhnak hrampi biahren an thlak lio hrongah pupa hna nih fak ngaiin an rak ton cangmi zong kha a rak si ko. Cu ruangah miphun pali lawng nih minsen kan thut i; "ram" le "miphun" kipin minsen an rak thu sawh dih lo. Hi ruangah Kawlram bupi dirh hlanah "frontier areas committee of enquiry" timi zong an rak dirh hmasanak a ruangbik cu zeitindah "ram le miphun pawl hna hi ramkomhbupi pakhat chungah kan ikomhning a tthatbik lai" timi "method of association" hlathlainak tuah ah khan a rak si ko.
Cucaah tunitiang kan ram buainak hi khel dang incun: zeitindah kan ikomhning asi lai―unitary system or federal system? Zeibantuk "biatungtlang (basic principles)" cung hrambunh in dah kan ikomh lai? Phundang cun: zeitindah Kawlram uknak phunghrampi hi kan suai ah a tthatbik cem lai? timi khi asi ko. Cucu "Pyidaungsu Piah-ta-na (Union problems)" ti zongin an ti i, "constitutional crisis" ti zongin kan timi kha asi.
Naitan Union Peace Conference ceihmi biatlangpi 5 lakah pakhat cu: ramkomh dirhnak ah a hrambunh dingmi biatungtlang (Basic Principles for Federal Union) kong asi. NLD aiawhtu le Kawlmi tam deuh nih cun tulio ramthen 7 le ramkulh 7 ningin dirh dingah an dirpi. SNLD le Tlangmi cheukhat nih "ramkulh 8" bak lawngin, an ti. Hriamtlai phu nih National State le Nationalities State tiah dirh a tha, an ti. Micheu nih "Bamar Pyine" dirh ve bak a hau, an ti. Cu lioah miphun cheukhat nih "Pyine" thar hna an rak hal len ve.
Hihi kheldang mitin kan hei zoh ahcun "the question of ethnicity" chungah kan lut thok hnik tthan cang tinak khi asi ko. Phun dang cun: Panglang conference lio hrongah fak ngain pupa hna nih bia an rak ihalmi kongah kan kir tthan hnik tinak khi asi ko. Cutin kir tthan cu a rak hauh hrimhrim ruangah Pi Suu Kyi nih ramkhel biaruahnak hi a min a pek; "21th Century Panglong Conference" tiah a ti.
Cucaah tulio "political dialogue" nih a parpazik lei a hei phak tikah fak ngaingai in a ton te dingmi "key issue" pakhat cu: "the question of ethnicity" cu biapibik pakhat asi than lai. Hodah ramkomh Kawlram a ngeitubik hi asi? Kawlmi maw Tlangmi? Tlangmi nihcun Panglong agreement ah kan hram kan hei bunh tawn. Kawlmi tam-u cu an si lo. Anawratha, Bazyinnang le Alawngpaya leiah hram an bunh―cu hna dirhmi le sermi rampi asi, an ti. Cu hna nih chan tampi penmi a lianngan i a tthawngmi Bamar empire rampi kha 1885 ah Mirang nih a kan hrawhpiak. Miphun le ramfatete in a kan cheu dih. Cu an cheumi le an hrawhmi cu Aung San nih a funtom khawh tthan i a lak khawh than caah a 4nk Kawlrampi sertu (4th Bamar empire founder) asi, an ti. Ne Win hi 5nk asi i; Than Shwe kha 6nk asi, ti khi rampi muisam an hmuhning (concept of nation) cu asi tawn.
Hi ruahnak nih a luanpi hna caah Anawratha, Bazyinnang le Alawngpaya an hmanthlakpi kha Naypyidaw khua laicerpi ah an i tar i khualipi min kha "Siangpahrang Khualipi (Naypyidaw)" tiah an sak. Tatmadaw nih chanthar Bamar rampi sertthantu tiah an zungpi ah Aung San hmanthlak kha cungbik an tar lai i, a tangah Ne Win le Than Shwe hmanthlak kha an itar hna. Cuticun rampi muisam an hmuhning ler ser an duhning (concept of nation) ah Tlangmi he ruahnak aa khat kho lo. Kawlrampi a ngeitu diktak a zik cu Kawlmi hi kan si ko, timi lungput ngnapi khi an ngei. Cucaah Kawlmi le Tlangmi cu "kan itluk" tiah zeitikhmanh an pawm duh lo. Cucaah anmah tangah Tlangmi umternak phung "unitary system" phun kha rampi sernak phungah kan itlakbik lai, tiah an ruah tawn. Cucaah Federal phung kan pawm cang an ti hnu zongah Union Peace Conference ah USDP cozah le Tatmadaw kuzale nih cun cunglei "strong centralized system" kan duh, tiah piang tein an chimnak kha asi cu mu.
Taktak ahcun rampi muisam hmuhning (concept of the nation) hi December 1946 lio Aung San―Attlee Agreement minthut lai hrongah Kawlmi hruaitu hna kar lakah fak ngaiin an rak buai bal cang. Aung San nih cun Tlangmi hna "ethnic identity" kha ttha tein a pawm caah min a thut. Asinain, U Saw le Thakhin Basein nih cun an pawm bak lo. Hi hna mitthlam ahcun luatnak a hmu laimi Kawlrampi cu hlan Anawratha, Bazyinnang le Alawngpaya chan bantuk Bamar rampi muisam bantuk kha an cuanter colh. Cucu Aung San nih a pawm kho ve lo. Cucaah min thu duh loin an kir taak. Bochoh Aung San zong hnu ahcun an thah beh i tunitiang buchoh Aung San le Tlangmi pupa hna nih saduh an rak thahmi "Union" bantuk chunmang taktak chungah an kan luhpi duh ti lo.
Cu bantuk "concept of nation or the question of ethnicity" hi a ra laimi ramkhel biaruahnak lamthluan vialte―phun dangin a ra laimi "21st century Panglong conference" ah biahalnak fak ngai ngaiin kan ton tthan hna lai. Bamar phuntanh deuh poah awkhat in an dir dih ko lai. Cu an dirpi dingmi biatungtlang cu thil thar khi asi hoi lai lo― 1 March1962 tuahmi "Federal Seminar" ah Bamar political party hruaitubik pahnih Thakhin Chit Maung le U Ba Swe nih Tlangmi upa hna chuahpimi "Federal principles" cungah an hmuhning le lungput an rak lehmi biatungtlang bantuk tthiam kha asi tthan te ko lai.
Winston Churchill nih " hnulei kong thuk deuhin na purh khawh deuh poahah; hmailei fiang deuhin na hmuh khawh lai" tiah a rak chim. Tuni "Union Day" aa rak semnak hlan Panglong tuanbia leiah thuk deuhin kan kir tthan khawh deuh poahah a ra laimi "political dialouge or 21st century Panglong conference" ah kan dirhmun a tthawng deuhdeuh ko lai i, kan kalnak lamthluan a fiangfai deuh ve thluahmah te lai.
Cucaah tukum a voi 69nk "Union Day" hi Panglong khua leiah thuk deuh le hramthla deuhin a kan luhpi tthantu ni si hram ko seh. A "sullam" le a "muru" taktak pemh hnuah ulhmi "ni" cu mi a thawt khun. "Union Day" a thawt kan thei kho ve maw? Bia ihalnak zeimaw a cunglei kan tarmi kha nang zong rak ihal ve te mu.
Salai Van Lian Thang

No comments:

Post a Comment