LAIMI NIH KAN SUNHSAK TUKMI "KHUANGCAWI"
Khuangcawi puai cu Laimi nih kan sunhsak ngaimi puai sunghar a si. Khuangcawi cu chawva tampi dih in tuahmi a si caah mi lianngan deuh lawng nih an cawi khawh.
“Khuangcawi” ahcun tummi khuang taktak khi si loin a chungah minung aa tlum khomi kuang nganpi kha laang ah an ṭem i cucu pa tampi nih an cawi i, an laam pah, hla an sak pah.

Timhtuahnak:

Khuangcawi cu mizeipaoh nih mah duh caan paohah tuah khawhmi a si lo. Khuangcawi hlanah a niam deuhmi puai dangdang rak tuah cang a hau. Khuangcawi aa timmi nih cun a tanglei puai pawl hi a tuah hrimhrim awk a si: Zinvokthah, Siachunh, Bawitebawi, le Cakeifim hna hi an si.
Khuangcawi domhnak caah a hmasa bikah ar an thah. Dot hnihnak ah vok thau sumh nga in khua an dangh . Dot thumnak ah ni nga chung bawitebawi an tuah. Bawi a dih hlaan kum thum hlanah vokthau an thah. Cu dih cun khuangcawi puai cu an tuah.
(Khuadangh ti cu khuachia pawl an dohdangh hna tinak a si. Khuachia kha an lung lawmhter awk ah vokthau in an tluanh hna.)

Rawldanghnak:

Khuangcawi ahcun rawldanghnak nganpi an tuah. Sawmmi hna cu rawl le zu an dangh hna. Mah puai ahcun sia, naa, caw, le vok an thah.

Khuangcawi ning a dotdot

- Khuangcawi domhnak caah a hmasa bikah ar an thah.
- Dot hnihnak ah vokthau sumh nga in khua an dangh.
- Dot thumnak ah bawi ni 5 an bawi.
- Bawi an bawi dih hnu kum thum a tlin hlanah vokthau an thah.
Cucu bawi a dihnak caah a si i cu hnu-ah khuangcawi cu an domh. Khuangcawi hi ni 7 chung an tuah i Hakha khua ahcun ni 9 chung an tuah. A cheu cu bawi he khuangcawi he a kemh zong an um ve. Hi bantukin bawi he khuangcawi an kemh ahcun a bawitu caah a fawi deuh, zeicahtiah bawi ni 5, khuang ni 7, ni 12 chung tuah ding kha ni 10, ni 9 hna ah an tuah khawh i an dih zaang a dam deuh.
Khuangcawi hna nupa le khuang ṭamhning

Khuang

Khuang timi cu khuang a cawipa nupi kha cawi ding a si caah a dirnak, cawinak ding caah tuahmi a si. Rua a harnak hmun ah thing zong an tuah. Rua khuah khat kha a tanphei in an chiah, kalh i ka li ( a tlaang kap li cu a khuah a si caah ka 8 ah a cang. Cu rua 8 i khatlei khatlei ah minung pa 5 veve an dir ahcun minung 10, minung 10 x 8 a si ahcun minung 80 nih loklong tein an cawi dingah an i tlum kho tinak a si.
Cu rua aa tonnak kap li laifang ahcun thing an phah, a tung an tunh i a velchum cu hri le pangpaar in zoh dawhin an ṭamh. Cu thing an phahmi cungah cun darkhuang khaaphra an phah i a cungah cun khuangcawinu hi a dir i an kamhmi kha aa tlaih.
Khuang i a cunglei ahcun hawle hna an thlai, pangpar hna in an ṭamh i nikhat ca lawng caah tuahmi a si.

Khuangcawipa

Khuangcawipa cu biar aa kaih, conlo puan, cawngnak puan a duhmi kha aa hnoisawt (soihnawt). Hnoisawt timi cu puan a ki le a ki kha zakkehthlak in a ṭangzawn ah aa ṭem. A taangmi ki le puansa kha hnulei ah a leh i khatlei le khatlei ki kha a ṭaang zawnah zakkehthlak in an i ṭem nolh kha a si. Cun pawngpi aa dirh (ponh), a lu cungah sumthawngmei aa tonh (chawn aa tonh). Pawngpi dirh hi hi bantuk chunhpi thahpi lawngah an i dirh tawn.
Cun khuang hi vel 13 lawng hel ding a si caah thal fung 13 kha ruava (thalbawm) ah aa sanh lai i li he timhcia in a um. Vel khat a tlin fate thal fung khat lengmang a thlah lai. Khuang an cawi lio-ah li le thal cu hruai cia ngawtin an nu hmaitonh deuhin a um, a bawh lai. A sullam cu khuachia, canghru ṭha lo nih an nu a cawi le a tuah nakhnga lo a runven bia le hnamrung nih kan naih hlah seh tiah aa tlerhronak bia kha a si.

Khuangcawinu

Khuangcawinu cu kan Laithuam a tlin khawh chungin aa thuam lai i lukhimhtung aa khimh. An cawi lio ahkhan a hmai zawnah thlalang aa taar. Aa bih. Aa hoi. A ni a merh, tikor a hawm pah, a chaak pah, a ni a merh, mi vialte a tangah a chiah dih hna, a tei dih hna ti mit a au. A za aa zao, a laam pah, hla a zawnh pah hna, aa khiak aa lei, zeiti ka um ahhin dah ka khing a rih lai tiah aa hnin, aa sawn, khuang vel khat an vel fate tangka nek pawl a vawr lengmang. A mi zoh le mi zei rel lo i a merhning hi zuu le va hmanh an hna a tla hnga lo.
Bawipu
*********
Hi pa hi amah khua chungah laam le hla a hngal i a thiam ve mi kha a hlei khunin an fial vemi a si caah mah an khuangcawi i an laam chung vialte amah nih feihlung in an ṭamhmi fei kha aa put i laam hmai a sak hna. Hi pa hi a man in an fialmi a si i, a dih tikah ṭha tein zuh le phiah, lungtluanh a hau vemi a si.
Siachunh i an ret tikah amah nih a hruai hna, a hnu in khuangcawitu, a hnu in khuangcawipa nupi, a hnu in an chung ngakchia pakhat, a hnu in a tule a chungkhar, chungkhat unau tiin an ra i sia cu an kulh. Thla an cam tikah bawipu nih biahmai a sak i khuangcawipa nih a chim ningin a zulh. An rat lio ahkhan bawipu nih aa din hi fei a `hunhnak paohah an i putmi hranthawl chung zuhang kha fei cu an toih lengmang.
Amah ṭhiamṭhiam nih a vun peh rihmi cu : -
Thing
*******
Thing timi cu khuang a cawipa nih laam dingah a thiah hnami kha an si. Khual thing an thiahmi hna tu cu mah khuangcawi ni khat lawng kha an laam lai i thaizing cu an kir ko lai. Hi bantukin khual thing le khual an kawhmi hna caah cun rianh le caamnak inn an hampiak tawn hna.
Bawipumh ni
Hi ni hi ni khatnak a si. Lai khuakhat chung i a ummi vialte kha sa an kawh dih hna i sa an zawh cio.
Arsa ei ni
***********
Hi ni hi ni hnihnak a si. Khuangcawitu a ni le a far hna nih vokthau (Arsa ) pakhat cio thah in an ratpi i rawl an dangh hna.Hi rawl hi khuangcawitu hawi le arsa ei a hrawmhmi hna lawng nih ei khawh a si.
Siachunh ni
*********
Hi ni cu ni thumnak a si. Khuangcawi khuahrum biaknak caah tilim sia in thlacamnak an tuah i thla an cam ni a si.An thah hngami sia vialte kha an thah dih hna. Tlaangzaam zong an can i an zamh, hlehawk an hleh, a kutke pek awk an pek dih hna. Zingka nichuahka ah an thahmi sialu tarnak ding caah khua lengah an kal i thing an va sah. An sahmi thing cu ‘suttung’ an ti i tanpawr tia hrawng a si i, a ṭeetnak cunglei a ṭeng hme deuh le a hnah pawl kha hleuh loin a hnah an zuah i inn ah an rak put. Mah thing an sahmi cu tualchak diltlaang hramah khuang le dar tum in an phun.
Siasa ei ni
*********
Hi ni hi ni linak a si. A sullam cu an thahmi siasa vialte kha ei len ni tinak a si.
Khuangcawi ni
*************
Hi ni hi zapi awrhmi ni nganak ni, a nipi a si cang. Hi ni ah cun upa in ngakchia tiang nutung in ngaknu, patung in tlangval tiang an kenret thil ṭha bikbik kha an bukbau cun an chuah hna i an ngeih khawh tawkin an i fam, an i thuam. Laamnak ah an chuak. Sen le raang le dum le nak in an muici cu khuangcawinak hmunpi cu a cerh ko. Cu ni cu kawh lomi khua chingchan vialte zong an ra i an rak zawh ve ṭheo.
Salu laak ni (laak ni)
*****************
Hi ni cu ni ruknak ni a si; an thah i tualchak ah an tarmi salu vialte kha innleng vanpang ah an ṭhial dih hna.
Ngahringdawi ni (ngahring laak ni)
**************************
Hi ni cu ni sarihnak ni a si i ni hmanung bik ni a si fawn. Zureu, zufa, zuhoi an i phorh i tiva ah kan kutke kan i `awl lai, ni hi vial kan i nuamhnak rim kan i thleng lai tiah ngahringdawi sei he an khuapi in a duh vialte an kal.
Laimi nih cakeifim, cakeirel, cakei sawmtuk, safim tiin kan phung ah kan rak ngeihmi hna zong an rak um.
Credit : CACC