Biahmaithi: Vawleicung ah khua minthang tampi a um nain mi tam bik nih an theihmi khua pahnih cu Jerusalem le Bethlehem a si. December le Christmas kan phak tik paoh ah cu khua pahnih min cu kan lung chungah a hung chuak zungzal. Nihin kan relmi Matthai 2:1-8 chungah cu khua pahnih cu an lang veve. Siangpahrang pahnih an um i pakhat cu Bethlehem ah a chuak, pakhat cu Jerusalem ah a bawi thutdan he a thu. Siangpahrang pahnih kong kan ruah hlan ah khua pahnih kong kan zoh hmasa lai. 

1:1: Bethlehem Tuanbia: A hmasa deuh ah Bethlehem khua tuanbia zoh ti hna usih. Bethlehem ti cuBeth le lehem biafang pahnih aa fonhmi a si. Beth cu inn tinak a si, i lehem cu changreu tinak a si. Changreu inn a siloah rawl inn tinak a si. Kan Baibal ah Bethlehem min a langh hmasa bik nak cu Genesis 35:19 ah a si. Jacob nupi Rachel kha a fapa Benjamin a hrin ah khan ah a thi, i Bethlehem ah an ruak cu an rak vui.

1:2: 1Samuel 16:1-13; 17:12-58: kan zoh tikah Bethlehem cu David chuahnak a si, i siangpahrang caah chiti an rak thuhnak khua zong a si. Ruth tuanbia kan rel tikah Naomi kha a va thih hnu ah Moab ram in a rak kir ah khan Moab minu Ruth nih a rak zulh i Bethlehem ah a ummi mirum pa Baoz kha a rak vat. Ruth le Boaz nih cun Obed an hrin, Obed nih Jessie a hrin i Jessie nih cun David cu a hrin ti kha Ruth Baibal nih a kan chimhmi a si. Messiah cu khoika ahdah a chuah lai tiah an rak ti tikah Bethlehem ah a chuak lai tiah an rak zumh. Cucaah Mikah 5:2 kan zoh tikah, “Maw Bethlehem, khua hme bik pakhat na si nain nangmah chungin Israel uktu a chuak lai,” tiah profet biaphuan a rak um cang. Cu tic un Bethlehem cu Bawi Jesuh chuahnak a si caah khua hmete a si nain vawleicung pi nih hngalhmi khua a si.

2:1: Jerusalem Tuanbia: Jerusalem khua kong le tuanbia ka zoh rih lai. Jerusalem tihi a sullam cu “Daihnak hram” (foundation of peace) ti a si. A hmasa bik ah a min hi URUSALIM tiah an rak ti. BC 1400 lio ah Joshua hruainak in Israelmi nih Kanaan ram an rak lak ah khan a min hi a rak um cang. David chan ah khan Jebus mi pawl an rak um. David le a ralkap pawl nih Jebus mi cu an rak tei hna. Salem timi khua fate le Zion timi hmun zong kha an hun lak tikah David nih cu hmun cu khuapi ah a ser, dawh ngai in vampang in a hun kulh i khualipi ah a hun ser.

2:2: : Bawi Jesuh chan ahhin Rom miphun nih an uk. BC 62 in Pompey timi ralbawi pa hruainak in Rom miphun nih Jerusalem cu a lak i Biakinn chungah rai a thawi cuahmahmi tlangbawi pawl cu a thah dih hna, kum khat ah voikhat te lawng tlangbawi ngan bik a luhnak le rai a thawinak hmun zong kha a lut i a thurhhnomh ter dih. Bawi Jesuh chan ah Jerusalem ah Herod cu siangpahrang a si. Jerusalem cu Messiah a chuak e tiin mi vialte an ilawmh lio ah messiah thah ding in a kawl i kum hnih tang ngakchia thattu siangpahrang a thutnak khualipi a si.

3:1: Bawi Jesuh Tuanbia: Jesuh cu Bethlehem ah a chuak. A chuak tikah hrinnak hmun a ngei lo i caw inn ah a chuak. Nichuahlei mifim hna cu an ram an chuah tak i Bawi Jesuh cu Bethlehem ah an ra biak. Ram lak ummi tuukhal pawl zong kha vanmi nih Messiah a chuak e tiah a chimh hna i ramlak ah an tuu kha an ngol tak hna i caw-inn ah cun an va kal i Jesuh cu an biak ve. Jesuh cu duhsah tein a hung thang i, “Toidornak le nemnak hi kei ka seihnam cu a si, ka seihnam hi ibei ulaw nan thil a zaang lai,” tiah mi kha a cawnpiak hna.

3:2: “Mi nih ka cungah tuah hna seh ti na duh bantuk khan mi cung zong ah va tuah ve u; cu Moses nawlbia le profet hna cawnpiaknak an sullam cu a si” tiah a cawnpiak hna. A dam lomi kha damnak a pek hna, thinghmui pawl kha a thianter hna, a zengmi kha a damter hna, rawl a tammi kha rawl a pek hna, mithi a thawhter hna, sual tuah ruangah Judah nawlbia ning in thih a tlakmi kha a ngaihthiam hna. Hawikom a ngei lomi kha a komh hna.

3:3: Jesuh cu a sual lo nain misual mi hna sualnak kha aa phorh i vailam cungah an thah. Vailam cungah an thah hnu ah cun a tuanbia a dong lai tiah an ruah nain a tuanbia a dong lo. Thihnak a tei i a tho than. Ngaihthiamnak le toidornak aa tlaih i kum 2000 a rau cangmi a thih hnu zong ah a uknak a dih kho lo. Mi thinlung chungah ram a ngei i a uknak cu nikhat hnu nikhat a kau chin lengmang.

4:1: Herod Tuanbia: Herod cu Jerusalem ah a siangpahrang thutdan he a thu. Herod hi Judahmi sinak le Idum mi sinak aa cawhmi kahpia miphun a si nain mi uktu Rom miphun lungton kha aa zuam caah Rom Acozah nih Palestine ram uktu ah an sermi a si. BC 40 (a cheu nih BC 37 ah an ti) ah Rom miphun nih “Siangpahrang” min an rak pekmi a si.

4:2: Herod hi nupi pahra a ngei. Herod cu sualnak ah minthang le minngei a si. Mi cungah lunghrinhnak thinlung a ngei i amah a dotu le a raltu a si tiah a ruahmi paoh kha a thah lengmang hna. Cucaah a nupi Mariamme cu a thah, Mariamme i a nu zong a thah, a unau pakhat zong a thah, i a pu zong a thah. Miriamme he an hrinmi fapa pahnih: Alexander le Aristobulus zong a thah hna. Cucaah, Rom siangpahrang pakhat nih, “Herod fapa sinak in Herod vok caah himnak a um deuh,” a rak ti. A thih lai ah Herod cu Jericho khua ah aa thial i kum (4) a nung. A thli tein nawlbia pakhat a chuah. Ka thih tikah mi kha an ilawm sual lai ti a phan caah ilawm hna hlah seh, an mitthli tla hrimhrim seh ti a duh caah a kut tang i bawi pawl le minthang pawl vialte hna kha ka pawngah um dih hna sehlaw ka thih lecangka in thah dih si ve hna seh, tiah nawlbia a thli tein a chiahtak hna.

4:3: Cu bantuk lungput a ngeimi minung a si caah hi vawlei ah Bawi Jesuh a rat tikah aa lawm kho lo. A awlok tu a chong. Khoika set ahdah a chuah lai ti kha awlokchong in a ruat. Judahmi phungbia cawnpiaktu le tlangbawi pawl kha a auh hna i ruahnak a hal hna. “Khuazei ahdah Messiah cu a chuah lai?” tiah a hal hna. Annih nih, “Judea ram Bethlehem khua ah,” tiah an leh.

4:4: Nichuahlei mifim pawl kha a auh hna i, Ngakchia kong kha a hal hna. “Va kal ulaw ngakchia kong kha tha tein va hlat u; cun nan hmuh tikah rak ka chim than ulaw kei zong amah cu ka va bia ve lai,” a ti hna. Ngakchia a chuakmi va hmuh le va biak ve cu a tha tuk nain a ka lawng a si, a lungthin ah a sem lo. Mifim hna nih an ka hlen cang ti a theih tikah cun, “Kum hnih tang ngakchia vialte, that dih hna u,” timi nawlbia a chuah i ngakchia an thah hna ti kha kan Baibal nih a chim.

4:5: BC 19 ah Jerusalem Biakinn pi remh kha a thawk i a thih tiang ah an dih rih lo. A chan chung Biakinn pi cu a hun remh nain a cungah Pathian aa lawm kho lo. Biakinn aa dawhnak kong le lung thatha in an saknak kong kha an chimh tikah, Bawi Jesuh nih, “Mah vialte hi nannih nih nan hmuh, sihmanhsehlaw hika i lung vialte hi pakhat te hmanh a taan lo caan kha a phan lai,” a ti (Matt 21:5-6). AD 70 ah Rom miphun nih Biakinn pi cu an hrawh dih cikcek. Herod cu thil tha a tuah ko nain a nunnak taktak ah Pathian tihnak a um lo caah a thil tuahmi Biakinn pi cu sau a hmun lo. Biakinn sak cu a tha tuk ko nain Herod cungah Pathian aa lawm kho lo.

4:6: Messiah thah a duhmi lungput cu zeitindah Pathian nih a lawmh khawh lai?. Herod thinlung hmutu Bawipa cu zeitindah aa lawmh khawh lai? Aa lawm kho lo. Mah nupi a thatmi, mah fapale hmanh a thatmi, Messiah hmanh thah a duh i a kawlmi lungput cu zeitindah Pathian aa lawmh khawh lai? Jerusalem cu mithat lainawng pa Herod thutnak a si, Bawi Jesuh an thahnak khua a si. Chiatnak lei in khua minthang a si.

4:7: Mark 11 kan rel tikah Bawi Jesuh nih theipikung chiat a serhnak kan hmuh. Laimi Khrihfa tampi nih hi theipikung chiatserhnak hi theipikung taktak ah kan ruah sual tawn. A ngaingai ahcun theipikung kong a chimmi a si lo. Theipikung nih a sawhmi cu Judah miphun kha a si. Judahmi hna cu biaknak phung le lam le raithawinak ah cun an tang tuk. Sihmanhsehlaw Biaknak nih a chuahpimi nun muru: dinnak, zawnruahnak le zangfahnak cu an duh lo. Jerusalem ah langsar ngai in raithawinak cu an tuah tung. Zawnruahnak le zaangfahnak tu cu an ngei lo. Cu bantuk nun cu hnah lawng hring thei tlai lo theipikung sullam cu a si. Biaknak ah an cawlcang ngai nain biaknak nih a chuahpimi nun muru an ngei lo. Cu bantuk nun an ngeih caah, Pathian nih, “Nan raithawinak hi ka fih,” a ti.

4:8: Hosea 6:6 ah, “Ka duh bikmi cu nan raithawinak hi a si tung lo, keimah nan ka hngalh hi pei a si cu, khanghthawinak nan ka pek hi a si tung lo,” a ti. Hosea 8:13, “Annnih nih raithawinak tuah le sa ei kha an duh ngaingai. Sihmanhsehlaw an cungah ka lung a tling lo. An sualnak kha ka philh lai lo i dan ka tat hna lai; Izip ram ah ka kalter than hna lai,” a ti. Amos 5:21ff ah, “Nan puai hna cu ka huat hna i zei ah ka rel hna lo, nan sunhsakmi pumhnak hna cu ka duh hna lo. Nannih nih nan raithawinak hna le nan thawhlawm hna kha nan ka pek tikah ka cohlang hna lai lo, raithawinak ah nan hmanmi satil zong kha ka cohlang duh hna lai lo, nan hla aw kha ka theihter ti sawh hlah u; nan thanglawi aw kha ka celh hna lo,” a ti.

4:9: Nahchuahnak, nekngeihnak, le ziarngeihnak thinlung ah Pathian cu ram a ngei lo. Thil tha lo ruahnak le khuakhannak ah Bawi Jesuh nih ram a ngei kho lo. Vawlei siangpahrang thutdan umnak zong si ai kun, inn thatha zong um ai kun, milian le mithawng zong um hna ai kun, lungput tha lo a ngeimi siangpahrang thutnak Jerusalem ah Bawi Jesuh cu chuahnak hmun a um lo. 

4:10: Salm 1:1-2 ah, “Mi thalo hna khuakhannak aa tel lo i misual hna lam zong a zul lo i Pathian a nihsawhmi hna sinah a thu lomi cu thluachuakmi an si. An ilawmhnak cu Bawipa nawlbia tu ah khan a si,” a ti. Pathian thluachuahnak taktak hi suingun chawva le inn thatha ngeih hi an si lo, mi thalo mi hna khuakhannak ah itel lo te hna tu hi a si, misualmi hna lam zulh lo te hna hi a si, Pathian zei ah a rel lomi hna le Pathian a nihsawhmi hna sin itel lo hna hi thluachuahnak taktak cu an si.

Herod cu thil tha lo khuakhannak a ngeimi, ziarngeihnak, nahchuahnak le lainawn duhnak thinlung a ngeimi a si. Cu bantuk lungput a ngeimi nunnak ah Bawi Jesuh cu ram a ngei lo, hmun a ngei lo.

4:11: Sualnak hi a thangmi a si ve. David nih horduhcuainak a ngeihmi kha Bathsheba sualpinak ah a thang, Bathsheba sualpinak kha Bathsheba pasal Uriah thahnak tiang a thang. Kain nih nakchuahnak a ngeihmi cu a nau Abel thahnak tiang a phan. Herod nih nahchuahnak a ngeihmi kha a thang i lainawnnak le mithahtnak tiang a phan. Sualnak hi a thazaang a der lio ah kan tei khawh lo ahcun a thang i Pathian he ithennak tiang a chuahpi, vanram sunghnak tiang a chuahpi.

Tlangkawmnak: Kan lungthin ah Pathian nih Herod thutter a duh lo. Kan nunnak ah Pathian nih Bawi Jesuh chuahter a duh. Pathian nih kan nunnak hi Herod a bawinak Jerusalem siter a duh lo. Pathian nih kan nunnak hi Bethlehem siter a duh. Na nunnak ah Herod a bawi ahcun Jesuh cu hmun a ngei lai lo. Pathian nih kan lungthin, kan nunnak hi Bethlehem siter a duh ko, Bawi Jesuh chuahter a duh ko.