BIAFIM ( 3 )
1) Khuaruahnak a ngei tlawmmi nu nih cun a va ding thimnak kongah biakhiahnak a ser sual lengmang i a donghnak ah cun “Kei hi cu mi vanchia si dingin zingnu nih a ka ser rua,” tiin amah le mah aa hnem ṭhan tawn.
 2) A thluak tlawmmi pa nih lenglei dawhnak in a nupi ding a kawl tawn. A saduhthahmi nu sin in lawmhnak a hmuh lo tikah a thli tein aa cal lawng aa dawmh ṭhan tawn.

3) Ngeihchiah chawva zoh in nupi le va a kawl tawnmi nih sifahnak ka ton ṭhiamṭhiam lai ti hi rak hngal seh.
4) Dawtnak bia chimh cu aa fawih ngaingai ko nain hmuh khawhmi dawtnak langhter cu aa harh ngai fawn. Zeiruangah dah si?

5) Aa dawh asiloah aa rem na timi le na duhmi phun a um ko lai. Asinain dawtnak cu pakhat lawng ngeih vaa tiim. Cu na dawtmi caah cun zumhtlaknak tinung kha luanter zungzal ko.
6) Na ngandam ngai lio le nangmah cangin na taksa aa dawh bik lio caan ah an duh ngaitu nakin, na zawt lio caan le na taksa zohchia in a um ko bu zongah na zawn an ruattu kha vaa thim deuh. Anih nihcun na taksa fahtuar le lungfah an siang hrim lai lo…

7) Na sifah ruang le ca na thiam lem lo ruangah sir ah an hnawltu cu va kaltak ve ko. Zingnu nih an serpiakmi na phuttawk, na caah a ṭha dingmi cu a caante ah na ton te ko lai…

8) Nupi le va thim kongah biakhiahnak tuah aa harh ngai ko zongah  lungrethei duh hlah. Na caah a ṭha bikmi le zeizong vialte a hngal dihtu Pathian sinah chim law, amah nihcun a caante ah an pek ko lai…
9) I lunghrinhnak nih i alhniarnak le i ṭhennak a chuahter tawn. Tangdornak nihcun dawtnak a karhter lawng si loin, aa ṭhek cangmi zong a pumhsuat ṭhan tawn.

10) Vawleicung ah mehthaw bikmi cu voksa, arsa, cawgsa etc... si loin, lungthote le lungrualte in chungkhar tlingin rawldumṭi hi “Vawleicung mehthaw bik” cu a rak si ko.

11. Kan taksa nakin kan thinlung nih thilrit a phurh tam deuh.
12. Vawleicung ah a paam bikmi le a paam lo bikmi cu ka biaka hi a si.

13. Vawleicung ah hngalh a har bikmi cu a zatawk hi a si.
14. Vawleicung ah a tawi bikmi le a sau bikmi cu caan a si.
15. Tlaihchantu a ngei lomi cu Chandeih nakin ṭih an nung deuh.
16. Lei a batu nakin a battertu nih aa cinken deuh tawn.
17. Mah miphun konglam fiangte in hngalh hi mah le mah i hngalhfiannak a si.
18. Ruahchannak ngeih buin mi cungah thatnak a tuahmi hna khi miṭhalo zia thup thiam umdanning a si.

LAI NUNPHUNG CHEUKHAT
1. Kawi le Maw
*******************
Laimi hi miphun dang he i lawh lonak tete kan ngei. Miphun dang hi kawi, hawikom, tlonglengṭi tibantukin a phunphun an ngei i an i bawm an i daw ve ko lai. Voikhat i bawmhnak in maw, i tonnak in maw an i komhngamh colh ko lai.

Laimi cu kan hmette in kanmah he thinlung khat, tlonglengṭi khat, ṭhial loin aa komhngamhmi kan ngei hna. Hi hna hi kan innchung tang hmanhah kan chimh lomi hna hmanh kan thinlung ummi bia kha kan chimhrelhmi an si tawn. Cucaah nupiṭhit nikhua ahcun kawi le maw hi i tlaih a si tawn. A fian deuhnak cun a man in kawi le maw tlaih kan ngei.

Nihin kan i umh i Pathian hmai ah kut kan i sih tikah a herh ruangah kan pawngkam i mitpheng ah a dir liangluang mi; mithmai a ngeih caah kawi ah kan i tlaihmi zohzun kawi bantuk hi a si lo. Mithmai ngei cu an kawi le an maw an tampi i an kawile nau an ngeih hmanh aa thei lo mi tiangin an tam.

Laiphung ngaingai ahcun kawi cu pakhatte i tlaih a si i a ṭhohkhantu milu tamnak hi kawi tlaihnak kongah kan hmanmi a si lo. Nihin ah kan hmanmi biakinn i kutsihnak le ṭhitumh ni i dirpitu lawngah kan ruahmi thil hna hi cu, kan pupa hna nih kawi i tlaih timi he cun tahchunh awk a ṭha rua hnga lo.

Kawi tlaihnak cu kawizaang timi a zaang titpi kha cuai hnihthum tia in hlawi i i pek, asiloah cheukhat khua nih cun a ruh (phui) kha a hnakpang khatlei pahnih veve he aa hluaitlai in i pek a si tawn. Chunthah i a dir thah paohah i pek lengmang a si ko. Hika zawnah kawisa cu kan i pe cio ko nain mah le khua cio in a sa kan i pekmi aa dang men lai. Nihin ahcun khuapi deuhah tangka in i pek a si deuh ve cang. A kawi zong nih a ngeih tawk a tlawmh lai i zupu zong a tlawmh chih ve lai.

Kawi a biapit ning hi an kaa in ‘ka kawi’ tiah an i auh lawng hi a si lo, zupu pu khat an dah lai zongah a kawi kha an auh i amah nih a dah lai, an innchung sang ah thil pipa, chiatṭhatnak a um le khua an khaan tik zongah an theihter lai i aa tel lai. Thah le dah an tuah khawh zongah a hram in a dongh, tualphiah ni tiang amah nih abikin a tlaangtlaak hna lai. Tualphiah dih i fimtawl in a donghnak tualphiah zu an dahmi tiangin ṭuanvo a laak dih lai.

A kawile an ṭilhtlawh (thih ni) nikhua ah ar a thah lai i rawl a put hna lai. Hi bantukin kawi hi chungkhar caah santlai tuk mi a si caah an fale chan tiang zongah philhthlau lo tein an i hlam lengmang. A fa nih kawi dang a ngeih i mi dang a kawih hmanh ah an innchung ah fel le teimak tein rian a rak ṭuan, a rak dawtu hna a pa kawi kha an philh phung a si lo. Chunhthah i a dir an thah khawh ahcun sa kuttum tia, zohco tal cu an hleh lengmang hna.

Chunhthah caan a chuah tikah a herh lomi thil an chuak tawn. Sathah, zudah a si caah zohchia khenhhru in a ummi fimtawl tiang, mi an kawhmi hna ahodah a ra, a ra lo, an eimi buh le sa a cham, a za ti vialte kha a rian a si dih. Thil pakhatkhat a baumi a um sual ahcun a rannak in a chunthattu a kawile kha a thanh hna lai. Tahchunhnak ah a kawi i a unau chuahpi tibantuk an rat lo ahcun a ruang zeidah a si ti kha a hlat lai i, rem an hauh ahcun mi a fial hna hnu ah a remter hna lai.

Maw belte cu a hlankanh in mawpi, mawlai, mawte tiah pathum hi i tlaih phung kan ngei. A vangeih nikhua ah an ngeih tawkte an tlawmh lai. Cu a mawle nih cun chiatṭhat a ton ni ah an teltumpi lai. An mawnu va a ngeih ni ahcun a va inn tiang him tein a phanh tiang rian an ngei i an kilven lai. A va inn a phanh hnu zongah a li a leng sual lai tiah thlakhat chung zong an riahpi ko lai. Maw man an hmuh ve.
2. Arthin tuh
***************
Hi biafang hi mizaw zoh ti duhnak a si. Abikin fakpi i khawndennak a tong i lamhla i a ummi a chungkhat nih mingaihchia an si ve caah sa pakhat an i put i an rak zoh. An thah i innpa chakthlang vialte nih an eidin.
Cun mizaw a ceimi an um tikah le a nung ti lai lo tiah an ruahmi hna cu ar an i put i an va zoh, vok zong in an i zoh. A sullam cu Laimi kan caah sa chungril cu a thaw bikah kan chiah i a thin le a lung chinchin cu holhnak hmanhah “upa sa” ti a si i kan sunhsak tukmi a si caah a nun chungah a thin hi chumh in a kaa ah tuh i eiter ti duhnak a si ko. A min cu arthintuh ti a si ko nain a ngei nih cun vok zong an thah i an i zohnak ko.
Arthin tuh timi ahhin a bikin thi le sa aa tlaimi hna zong, aa dawhriami hna zong mithi deng va chawnhbiak canah tuahmi a si caah a nun chungah hi hi a tuah lo le an tuah manh lo ahcun an lungsia a herh ngaingai tawn. A nun chungah a hmanung bik an va biakchawnh ti tluk ah ruahmi a si.
3. Lungdonh
****************
Khua hauka ah Laimi nih a thimi lungdonh (piles of stone) an tuahmi kan hmuh ṭheo tawn. A lungdonh ah hmaihum le darkhuang hna an tar tawn. Mah lungdonh cu hri le hreng in a thimi a si ahcun vailamtah bantukin an kar i ( X ) muipu kha thing ah an suai i an tar chih tawn. Hi an suaimi cu hrengkhenh in a thi tinak kha langhter duhnak a si.

Hika zawnah hngalh awk pakhat cu acozah nih an thahmi a si le si lo hngalh duh ahcun hauleng ah an vui maw vui lo ti nih khan a langhter ko.

Lungdonh timi hi mithi mi hna philh lonak caah tuahmi a si deuh. A ti kho paoh nih an tuahmi a si ko nain a bik cun khual, khua lamhla deuh ah a thi i a ruak hna khua i a phan kho lo mi hna nih hin an tuahmi a si deuh. Ruak a tlun khawh lo tikah a ti kho nih cun a zual a than le cangka in aa donh colh zong an um. Lung aa donh kho nih cun laam zong an serh lawlaw. Nihin kan Khrihfa chan hmanhah lungdonh cu kan ngol kho rih lo.
Lungdonh hi ki khat rian a si i thlacam zong a um lo. Hlan ahcun mithi caah kuatmi le hunhmi tete an tuah tawn. Khuachung tlangval hna nih asiloah an fialmi hna nih lung kha an kawl. Cheukhat lung a harnak khua ahcun an tlunkal pahah an i ngiat pah cia. Lung a harnak khua ahcun a dir thah bakin tlangval kha an fial hna i tlangval zong nih biatak tein an kawl, an phorh, an put, an tlunh ve. Lung an donhnak ahcun paih an tuah i laam zong an tuah. Cu hnu ah inn ah an tlung i zu an ding, zaanriah an ei, an i pai i nuam ngai in an laam.
Cun lungdonh cu khualtlawng, lo kalmi hna i dinhnak le ṭhuttonak ṭha in kaupi in an tuah i mithi i a konglam kha an ṭial tawn. Hlan ahcun sanu lemnak caah an ngeihmi thilhring maihum, muko, marlei pawl kha an pemh, awng lakin an tuah hnu ah thing cungah an cinh i an khenh chih, an thlai tawn hna. Ṭhinṭhang an donh i, pura kha lung le vawlei in an hnuai. A pawng ah khonrua (rua kha a hram in an sah i a par kut tiang) tan loin pahnih an bunh. Bihthlalang le puan rang kha an thlai hna.

Ralkut, thih fakin a thimi hna caah cun an nun lio i an thilpuan thilri pawk kha ‘kan hmuh ahcun kan lung a fak ṭhan’ tiah an ruah caah thing ah an khenh chih dih hna i khuacaan sinah an ciam dih ko.

LAI TUANBIA ( 5 )
Vompi le Zawngte
***************
Voi khat cu Pu Vom le Zawngte an rak um. Pu vom nih tikhor a huah i Zawngte a hngahter. Voi khat cu ṭhal caan a hung phan i ni a lin, ti a reu dih i saram pawl kha tidin ding an kawl. Pu Vom
tikhor huahmi ah an va phan.
Sakhi nih, “Zawngte, aho tikhor huat to?” a hei ti i Zawngte nih, “Pu Vom tikhor huat to,” a hei ti. Sakhi nih, “Zawngte ding ning…” a ti i Zawngte nih, “Pu Vom na ṭih, na ngamh nawl ta,” a ti. Sakhi nih, “A lu zei tia,” a ti i, Zawngte nih, “arbawm tia,” a ti. “A ho zei can,” tiah a hal ṭhan i Zawngte nih, “tahtlem can,” a hei ti. “Aa…. ka ṭih tuk,” a ti i Sakhi nih cun a zam tak. Sazukpi a ra ṭhan i, “Zawngte aho tikhor huat to?” a ti ve i, “Pu Vom tikhor huat to,” tiin a leh. Sazukpi nih, “Ding ning,” a ti i Zawngte nih, “Pu Vom na ṭih, na ngamh nawl ta,” a ti ve. Sazukpi nih, “A lu zei tia,” a ti i Zawngte nih, “arbawm tia,” a hei ti, “a ho zei can,” tiah a hal ṭhan, “tahtlem can,” a hei ti. “Ai! ka ṭih tuk,” a ti i Sazukpi cu lo diam a zam. A hnu bik ah Ngalhriang mangtara a rak phan ve i, “Zawngte aho tikhor huat to?” a hun ti ve. “Pu Vom tikhor huat to,” a ti ṭhan i Ngalhriang nih cun, “ding ning,” a ti i, “Pu Vom na ṭih, na ngamh nawl ta,” a hei ti. Ngalhriang pi nih cun, “A lu zei tia,” tiah a hal. “Arbawm tia,” tiah a hei leh.” A ho zei can,” a hei ti i, “tahtlem can,” tiin a leh. “Meimei a! hi tluk ti hal ah…” a ti i a dinpiak dih hna. Zawngte nih cun, “ka pu Vom, ka pu Vom, ka pu Ngalhriang nih ee na ti a din dih,” a ti.

Pu Vom nih cun, “Pu Ngalhriang, nang cet in khan rak i thuam law, kei ṭhiṭhet in ka thuam lai,” a ti. An pahnih cun an i seh ciammam i aho hmanh an i tei kho lo. Zawngte nih cun a zoh peng ko hna. A donghnak ah an celh ti lo i an pahnih in an thi veve.

Zawngte nih cun an sa cu a ei hna i, “Namnam…. thawthaw…. namnam…. thawthaw, Pu Vom sa maw thaw deuh lai, Ngalhriang sa dah thaw deuh lai… namnam…. thawthaw…” a ti. Zawngte cu a paw a khim tuk i a rilvar zong a lang dih. Lungcung ah a zau.
Khaubok nih, “Zawngte in leng ning,” a rak ti. “Ka paw ah na ka perh sual lai,” tiah Zawngte nih a ti. “In leng ko ning,” a ti ṭhan. “Kan perh lai lo, in leng ko ning,” a ti ṭhan i Zawngte nih, “na ka perh lo ding ahcun ka leng ko,” a hei ti.

Sau nawn a ṭhut hnu ah khin a ṭin lai ah Khaubok nih cun Zawngte paw cu “pik” tiah a perh ta i Zawngte cu a thi. A ruh kha thonglawi ah a tuah i a lilen caan poah ah a tum lengmang.
Khuachia hrihrual pawl nih cu a tum tawn cu an theih i an hngar tuk. Voi khat cu kan hlen lai an ti i, “Bok te, na nu nih sum rak su seh an timi kha na suk cang maw?”an ti. “Ka suk diam cang,” tiah a ti. “Ti rak than seh an ti kha, na than cang maw?” an hei ti. “Ka than cang,” a hei ti hna. “Fathau buh rak chuang seh law rak it seh an ti khah, na it cang maw?” an hei ti. “A cu belte ka tuah rih lo,” tiah a ti i a chuan dih in ihkhun ah a it. Khuachia hrihrual pawl nih cun fathau a chuanmi cun a mit pit lak in an sengh i a thonglawi cu an i kalpi. Mimte nih a mit an sengh cu a hmuh tikah a hei cukpiak.

Khaubok nih cun, “Ahodah na si, ka thi lai maw ka nung lai ka ti lio ah hin,” a ti i, Mimte nih, “na mit au seh tiah kan cukpiak i na duh lo ahcun kan kal tak lai,” a ti i Khaubok nih cun, “a ze…. ra ka cuk piak ko,” a ti. Mimte nih cun, “Cuk pepeuh, cuk pepeuh, fangrel rel khat ka cuk thluh, cuk pepeuh, cuk pepeuh, fangrel rel hnih ka cuk thluh, dei maw?” a hei ti i Khaubok nih, “dei rih hlah,” a von ti. Mimte nih cun, “Cuk pepeuh, cuk pepeuh, fangrel rel hnih ka cuk thluh, cuk pepeuh, fangrel rel thum ka cuk thluh, dei maw?” a hei ti. Khaubok nih cun, “Dei pimpem,” a hei ti. A thonglawi te cu a kawl i a hmu ti lo.

Mimte nih cun, “Khuachia hrihrual pawl nih an lak diam,” tiah a chimh i khuachia pawl sin cun kan lakpiak lai,” a ti. Cun a va zuang i khuachia pawl sin ah cun a va phan. “Nan thonglawi cu a va ṭha dah. Ka tum ve lai,” a ti hna i a cheu nih, “tum seh tum seh,” an ti. A cheu nih, “Tum hlah seh, aa zuan pi lai,” an ti ve. An tumter i anmah nak in a tum a thiam deuh caah a ngaih an duh ngaingai. Mimte nih, “Hika cu a ṭha lo, khika tlaitlan ah khin va tum ning law hi nakin a ṭha deuh lai,” a ti hna. A cheu nih aa zuanpi lai an ti nain a cheu nih tum ko seh an ti ve. “Nan ka zumh lo le ka mei in ka tlai ko u,” a ti i a mei a chia deuhmi kha Khuachia hrihrual pawl cu a tlaihter hna.

A vun tum i a ngaih nuamh siling ah khin “phurrrrrrr…” tiah a meichia kha a bongh ta i lo diam a zuang. Cun thonglawi ngeitu Khaubok sinah khan thonglawi cu a va pek. Cuti a mei a bonghta ruangah atu tiang Mimte mei a ngeih lonak khi a si, an ti.Cuticun Mimte le Khaubok nih an i hrawm i nuam ngai in an um.

LAI TUANBIA ( 7 )
Kei Cal le Lal Ruang
**************************
Hlan lio ah Kei Cal le Lal Ruang timi an rak um. Kei Cal cu mikei a si caah minung hi a seh tawn hna. Lal Ruang cu camhthiam a si.
Voi khat cu sur an chehnak ah tiva ah an i tong. Kei Cal nga tlaihmi cu an lu a bul dih. Lal Ruang nga tlaihmi cu an lu a him. Kei Cal nih Lal Ruang cu, “Kan nga tlaihmi i thleng usih,” ti i, Lal Ruang nih, “Ka dua, nang na nga cu an lu a bul dih ṭung,” a hei ti. Kei Cal nih cun, “Cu thamtham cu, ziah Lal Ruang na nga lu a bul dih an ti ahcun, ka kawi Kei Cal he kan i tong, na ti lai. Kei zong, ziah Kei Cal na nga lu a him an ti ahcun ka kawi Lal Ruang he kan i tong ka ti lai,” a ti i an nga tlaihmi cu an i thleng.

Zanlei cu hmun khat ah an hung tlung i Kei Cal nih Lal Ruang cu a thlite in ka seh lai, a ti. Hmai ah a rak kal zau i, di phen ah aa thup. Lal Ruang cu camh a thiammi a si caah a hngalh ziar. A pawng a phanh ah khin, ka hmai di tlap khi tan ko in hei kap hnik lang a ti i kah a vun i timhter. Cu lio ah cun Kei Cal nih, “Aih! ka kawi, keimah ka um hih,” a ti i a hung chuak than.

Tlawmpal ah, Kei Cal cu hmai ah a rak kal ṭhan i chuntlung bo ah a rak i thup ṭhan. Lal Ruang nih chuntlung bo a phanh lai ah khin, ka hmai chuntlung bo khi hei kap hnik lang a ti i a thal cu a vun i thlir. Kei Cal cu a lau tuk i, “Aih! ka kawi, keimah dahkaw a um hih,” a ti i cuticun an khua veve ah an tlung.Kei Cal nih a kawi Lal Ruang cu, “Ra kan tlawng te. Na kan tlawn tikah kan khualu in na kan kuih hmasa lai mu,” a ti.
Lal Ruang cu Kei Cal tlawn ah aa thawh. An khualu a phak in a thlite in khuachung ah a va lut. Kei Cal te nih cun an khua dihlak in chomh an ruaih hna i inn an rak sa. An khua pawl cu an mei sau le sau lo in inn cu an rak sa. Lal Ruang nih, “Mikei pei an si ko hi…” a ti i a thlite in a kir ṭhan i an khualu a phanh in fak nawnpi in a kui.
A kawi Kei Cal nih cun, “Khah! khuami pawl nan mei thup dih uh, ka kawi Lal Ruang a ka tlawng cuh,” a hei ti hna i an khuapite in an mei cu an thuh dih. Kei Cal nih cun a hei don i an inn ah aa tlunpi. “Ka Kawi Kei Cal, na nu le na pa hmuh ka duh hna,” tiah Lal Ruang nih cun a ti. “Ka kawi, ka nu le ka pa cu an i dawh lo tuk i na ṭih hna lai,” a ti. “Ka hmuhter ko hna, mah le kawi nu le pa cu ṭih phung a si òung lo,” tiah Lal Ruang nih cun a nawl. “Asiahcun bukbau chung khi hei kau law na hmuh ko hna lai,” tiah Kei Cal nih a ti. A hei kau i an mui cu òih nung tuk an si nain, “Hi tluk na nu le na pa an i dawhmi hi maw, an mui a chia tuk na ti. An no lio ah zeitluk in dah an i dawh lai,” tiah a vun fak hna. A nu le a pa cu, an i nuam tuk i, “Kei Cal, na kawipa hi maw thihter lai ci mu,” an ti. “Nan seh ahcun nanmah tu nan thi lai,” tiah a nu le a pa nih Kei Cal cu bia an riah.
A thaizing cu Kei Cal nih an pawhte (ṭhi sunglawi ngai a si) lawhnak ah a kalpi. “Ka kawi, songkhoi naa put maw,” a ti. “Kaa put lo, ka kuhsi bawm khat hi a za ko lai,” a ti i an suiṭhi hmun ah cun an kal. A tlai aa bawr cemnak ah khan Lal Ruang cu a kaiter. A pawhte cu a lawh lengmang i a kuhsi bawm cu a khat hlei lo (a camh caah a si). A kainak kung cu a tlai a dih dengmang cang.

Kei Cal nih an pawhte tlai cu a dih deng cang kha a hmuh tikah a zaang a ram tuk i Lal Ruang cu a vun ngirh. Lal Ruang nih, “Ka kawi, na siang lo maw ka ṭum cang kun lai maw?” a ti . Lal Ruang cu pawhte kung dang ah aa ṭhial i a lawh ṭhan. A tlai a dih deng cang nain a zal cu a khat kho hlei lo. Kei Cal cu a hung ngir ṭhan. Lal Ruang nih, “A si le ka kawi ṭum cang ko ning,” a ti i a ṭum. A thaizing cu Kei Cal nih khuami nih an seh sual lai a ti i dei hlan in a tlunter. Thilnu a pek i na eek ah va phulh te, tiah Kei Cal nih bia a riah.

Lal Ruang cu a ṭhi lawhmi nih a tei tuk i zuam set lo in a kal. An khualu a phanh ah khin a celh ti lo i aa din. Khua a dei i Kei Cal khua pawl kha na ra chuak cio. An khual Lal Ruang hi khua chung i kan seh ahcun Kei Cal a hmai kan khap lai lo. A kir tikah kan dawi lai i lampi ah kan seh lai tiin khuami pawl cu Lal Ruang sa ei lai lawng an i ceih cio. An cilkari dolh pah khin, “Kei Cal, na kawi Lal Ruang aa thawh cang maw?” an ti. Kei Cal nih cun, “A tho rih lo,” a ti hna. Tlawmpal ah, khuami nih cun, Kei Cal, na khual aa thawh cang maw,” an ti ṭhan. “A hmai aa phiah lio” tiah a hlen hna. Khua a hung ceu dih hrawng ahkhin, “Kei Cal, na khual a thawh cang maw?” an ti ṭhan. “Rawl a ei lio,” a hei ti hna.

Nichuah lai hrawngah khin, “Kei Cal, na khual aa thawh cang maw?” an ti ṭhan. Kei Cal nih cun, ka kawi pa hi lam hlapi a phan cang lai, an dawi zongah an phan kho ti lai lo, tiah a ruah. Cucaah, “Aa thawh cang iai.” a ti hna. Cule cangka an khuapi cun, “pawh.. pawh.. Laimi rimnam a sa ei cang usih law…” an ti, an mei an i zit i Lal Ruang cu an dawi. Lal Ruang cu a thil nih a tei tuk caah lam kam ngalbu chungah a rak lut i aa din. Hauka an vun lonh hrawngah khin, Mikei cheukhat nih, “Laimi rim a nam ee,” an ti. Kei Cal cu a lung a hring i lamkam ngalbu cu a hmuh. Ka kawipa hi hika ah pei aa thuh ko hi, ti zong a hngalh colh. Vanchiat ah Lal Ruang ke siapi kha ngalbu nih a hup kho dih lo i a leng ah a rak chuak. Cu a siapi cu Kei Cal nih a hmuh i a ṭhutnenh colh.
Mikei pawl cu ngalbu ka rumro ah cun an i hel len. Lal Ruang cu a thin a phang tuk i a thaw hmanh fak in a chuah ngam lo. Kei Cal zong cu a lungre a thei ngai ve i, a hawile pawl cu, “Ka duale, atu lio ah hin zeidah nan ṭih cem hnga?” tiah a hal hna. Mikei pawl nih cun, “Khua vung dawm seh, thlichia hung hrang dutmat sehlaw kan ṭih bik hnga,” an ti. Lal Ruang cu camh thiammi si kaw, lukmaklak ah khin thlichia a hranter, khua a dawm dutmat. Khua a ri ciammam i mikei pawl cu inn lei ah an tli dih. Mikei tarpa pakhat lawng a tli kho lo i a to ko.
Lal Ruang cu ngalbu cun a hung chuak i mikei tarpa cu a velh ciammam i a ha zong a thlongh dih. Cu mikei tarpa cu a va tlung i nan ka tlun tak dih i ka hei dawi i ka phak i vuai cikcek in ka va ei. A sa ka einak ah ka ha zong a tlong dih, tiah a hlen hna. Lal Ruang cu an khua a va phan. A thaizing cu an khuapi in lo kal a thlauh hna. Ṭhirual i thil cio uh tiah tlang an au. A ṭhi a lawhmi kha an inntual ah an thlet i an khuapi in ṭhi cu an rak i thil cio. An khuataw nuhmei nute lawng tlang an au kha a thei lo i lo ah a rak kal. A zanlei cu an khuapite in ṭhi an i awih dih a hmuh hna i, “Zei òhi dah nan i awih?” a ti hna. “Nizan ah pei Lal Ruang nih thaizing cu ṭhi thil ah rak chuak dih uh tiah tlang a au ko kha,” an ti. Lal Ruang te inn ah cun a va kal i Lal Ruang nu nih ṭhi tlai tlai khatte khi a rak òhenh i cu ṭhi cu a paang tiang in a awih ve.

Voi khat cu a naupa nih Kei Cal ka va tlawng ve lai, a ti. Lal Ruang nih, “An in thah lai,” a ti peng nain a duh lo i a kal. A kal laiah a u pa nih cun an khualu in “Ka u Kei Cal, na kawi Lal Ruang nau ka ra in tlawng ee,” tiah va au te a ti ta. A u pa a chimning in a nau cu a va au. Kei Cal nih cu a rak don. “Ka u Kei Cal, na nu le na pa hmuh ka duh hna,” a ti. Kei Cal nih cun,” Ka nu le ka pa cu an mui a chia tuk, na òih hna lai,” a ti. “Ka hmuhter ko, mah ule kawi i nu le pa cu zeitin hen ka ṭih hna lai i,” a ti. Bukbau cu a hei kaupiak i an mui a chiat tuk kha a hmuh hna i, “Aize! cu tluk muichiat cu dah! An ho sau le sau lo in…” tiah a soi hna. A nu le pa cu an thing hung tuk. A nu le a pa nih cun, “Kei Cal, na kawi pa kha na thah lo ahcun nangmah tu na thi lai.” an ti.
Asinain a kawipa nau a si ruangah a huhphenh. A thaizing cu òhi lawh ah cun an kal. Lal Ruang nau pa cu songkhoi mangtara aa phorh i, a songkhoi cu lukmalak ah a khat i inn ah an tlung colh. A thaizing cu zingkate in Kei Cal nih a tlunter. Lampi ah ek zong thil nu a phulh ta lo. An khualu a phanh in hnangam ngai in aa din salam. Kei Cal te hawile pawl nih, “Kei Cal, na kawi pa cu a tlung cang maw,” an ti i a tlung diam cang a ti colh hna. Cule cangka lekmalak an dawi colh. An khualu ah khan an va phak. Lal Ruang nau pa cu a ṭhah a rak i zoh len lio khi a si. An vun zuanhawnh i Kei Cal nih cun a zaktang a von koh colh. An vun tlakphuat i a sa cu chikkhat ah an ei dih ko. Lal Ruang nih, “Ka naupa hi an rak seh ko lai hi ta, va kal tuahning,” a ti i a va kal.
Kei Cal khua cu a va phan. “Ka kawi Kei Cal, ka nau pa tah,” tiah a hal. Kei Cal nih, “Ka hngal lo,” a ti. Lal Ruang nih, “Nan khuapi in chuahter dih hna,” a ti i a luakter dih hna. Kei Cal nih a eimi kha cu a luak ngam lo. Zeicatiah Lal Ruang kha a hmai a khap lo. An luakmi cu a pehtonh hna i a zaktangte lawng a tang. “Ka kawi Kei Cal, a zaktang na eimi kha lua,” a ti. Kei Cal nih cun cu a lua duh lo. “Asile atu thawk in ral kan si cang lai,” a ti i a naupa cu a zak ah sinthit (thirtlap) a benh i a nung.

An tlun pah ah Lal Ruang cu a nau pa nih, “Zei ruangah dah na rat ve, nangmah rat a hauh ṭung lo,” a ti. “Ra hlahning law, na nung ti lai maw?” Mikei pei an si cu ralringte in va um kan timi na
ngai lo i, an in seh kha na hngal lo maw,” a ti. “An ka seh kho nemmam lai lo,” a ti ve i an i al len. Lal Ruang nih, “Asile na zaktang kha zeidah a si,” ti i a zaktang cu a zohter. Aa benhmi
sinthitte cu a khawh i a thi aa kap i a thi colh.

Lal Ruang nih cun a nau pa cu a phum i, a pawngte ah mipa a ser i puan a khuh i a ṭah bantukte in a umter. Cu a sermi pawngah cun aa thup ziar.

Kei Cal cu kan kawifa kan i ral vekvek, Lal Ruang le a nau hi ka va seh lawlaw hna lai tiin a dawi hna. Lampi ah thlanmual thar a hmuh. Lal Ruang nih mipa a ser i puan a khuhmi kha a vun zoh. Kei Cal nih cun a thlite in a pel lengmang lio ah Lal Ruang nih a thal in a hnakpang ah ling cuk a hei kah. Kei Cal cu cuka hmun ah cun a thi. Lal Ruang nih cun aa puak i an khua ah a sawm an tuk i an khuapi in sawmtuknak puai ah cun an chuak dih.
----------------------------&&&&&&&&&------------------------------
CACC (2009)

LAI TUANBIA ( 9 )
PA LO
********
Khua pakhat ah pafa rual an um. Ni khat cu an pafa rual in ramlak ah an kal lio ah an pa nih, “ka fale, hi ṭulhri nganpi hi pheh kan i zuam hna lai. Hmakkhatte ah a pheh kho lomi cu lam lai ah kan i khang lai,” tiah a ti hna. “E,” tiah a fale nih cun an ti. Upa bik in a hniang bik tiang pakhat hnu pakhat ṭulhri cu fawite in an pheh dih. An pa nih cun a tha dih umnak in a pheh ve nain a tar thazang a si cang caah a pheh kho lo. A fale nih, “Kapa caah,” tiah an ti i an phehpiak cio. Asinain, “Ka bia kam a si lo maw,” tiah a ti i lam lai ah a khang.
Sakhi a ra i, “Ahodah lam lai ah a khang ko; a paw kek phut ka lamh in phai lai ah ka zuan pi lo ah,” tiah a ti. “Ka lam, ka lam; buh fun milu ngaw, cantiang fung nga,” tiah a vun ti. “Maw katih aw,” tiah sakhi cu a zam. Ngalhriang a rak chuak ve i, “Ahodah lam lai ah a khang ko, a paw kek ko ka lamh in phai lai ah ka zuan pi lo ah,” tiah a ti. “Ka lam, ka lam; buh fun milu ngaw, cantiang fung nga,” tiah a ti. “Maw ka tih aw,” tiah ngalhriang cu a zam ve. Saram dang zong an hung chuak cio i cu bantuk cun an zam dih. A hnu bik ah thir kawrong oih cakei pawpi a ra. Ahodah lam lai ah a khang ko; a paw kek phut ka lamh in phai lai ah ka zuan pi lo ah,” tiah a ti. “Ka lam, ka lam; buh fun milu ngaw, cantiang fung nga,” tiah a hun ti vial ah cakei nih cun a keng ah a khinh i a choi pi. A fale nih li le cantiang cun “tleng tlang … tleng tlang” tiah an kah nain an nganh dih.
A fapa le cu kan pa phu kan hlam lai tiah a thaizing ah cakei neh cu an dawi. Vokthau pa khua an phan. “Pasal panga zei nan ti lai?” tiah a vun ti hna. “Nu phu, pa phu kan hlam lai,” tiah an hun leh. “Keimah thaupa hi “Katluk” tiah kawm chungin ka hung chuak lai i teng ko nan ka kah ahcun nan pa phu nan hlam lai,” tiah a ti hna. “Katluk,” tiah a hung choi. An li le cantiang cun “tleng tlang … tleng tlang” tiah an ka i an nganh dih. “Nan hlam ko lai khah,” tiah a ti hna. An kal than i arkhongpa khua an phan. “Pasal panga zei nan ti lai?” tiah a ti hna. “Nu phu, pa phu kan hlam lai,” tiah an ti. “Keimah arkhongpa hi “tik-tik-didi” tiah kaa hung chuak lai i, teng ko nan ka kah ahcun nan hlam khawh lai,” tiah a zuam ve hna. An li le cantiang he cun an rak awrh.
“Tik-ti-didi” tiah a hung zuang. An kah len cu an nganh dih.”Nan hlam ko lai khah,” tiah a serleih hna i a ti ve hna. An kal than i Chihriahmuinu khua an phan. Chihriahmuinu nih, “Pasal panga zei nan ti lai?” tiah ati hna. “Nu phu pa phu kan hlam lai,” tiah an hun leh. “Keimah Chihriahmuinu hi thawl chungin “hat” tiah kaa bung lai mitthep karah nan ka char dih ahcun nan hlam khawh lai,” tiah a ti hna. “E,” an ti i an panga cun an awrh ko. A hun i bung i an char len cu chun nitlak hmanh ah char khawh ding a si lo. “Nan pa phu nan hlam ko lai khah,” tiah a ti hna. Cu hnu ah cakei pi a zuatu nuhmei nu khua an phan. Caicimte nih, “Ka pi, khual an kan tlung,” tiah a ti. “Khual chia maw, khual ṭha?” tiah a hun ti. “Khual chia maw, khual ṭha maw,” tiah caicimte nih cun a hun ti caah hmailei innka in khual cu a luhter hna. Zan an i hngilh kar ah an li le cantiang hri cu cat deng in tam dingin nuhmei nu nih caicimte cu fatun buh tlang a phalh i li le cantiang hri cu a tamter.
A thaizing khua a hung dei i nuhmei nu nih, “Ti lung nal maw nan duh lai, thal ṭe nal,” tiah a hal hna. Thal ṭe nal cu kan tlon tawnnak, ti lung nal,” tiah pasal panga nih cun an ti. Ti lung nal ah kal i ti lung nal cungah unau panga cu an òhu i an li le thal tinh ciate in an i put. “Ka pi, na zuat na khalh au hna,” tiah an ti. “Cua-cuau, nan ei ni tlung e, nan bar ni tlung e,” tiah a au. Kehlei zazat, orhlei zazat cakei an hung chuak. “Au rih,” tiah an hun ti. A au than i hmailei zazat, hnulei zazat cakei cu an hung chuak than. “Au rih,” tiah an hun ti than, a au than i cakei pi thir kawrong

awih an pa sehtu cu a hnu bikcem ah lei ngualmal in a ra. “A za cang,” tiah an ti i an li le thal cu an i hruai cio. “Pet, pet, pet, pet, pet,” tiah an lithal hri cu a cat dih. Mah vial ah cun cakei pi le cakei rual nih cun an hun zuanhnawh hna i an unau rual panga cun an seh dih hna.

Nikhat cu unau panga hna i farnu cu inntual ṭhinṭhang cungah thiam a tah len lio ah a thiam cungah khuhlu a hung tla. “Cu khuhlu cu dah ngai, khuazei in dah a hung tlak hnga,” tiah a ti i khuhlu cu ti he a dinh. Cu cangka cun fa a pawi. An khua mi nih aho lakfa dah a pawi hnga tiah an khua ruah a har. A ṭhen i fapa dawh ngai a si. Ngakchia tulleng kho a si ah a hawile ngakchia

hna he ṭekbu an i kah tawn. A hmual a fah tukah a hawile ṭekbu cu a khuai ṭheo tawn. A hawile cu an thin a hung i, “nangmah hi Pa Lo,” tiah an ti. A nu sinah a vung tli i, “Ka nu, zeicadah pa lo an ka ti,” tiah a hal. “Ka fa, na za rih lo,” tiah a nu nih a ti. A hawile cu lengah, lentecelh dangdang zongah a tei dih hna i an thin a hung. “Nangmah hi pa lo,” tiah an ti tawn. A nu sinah cun, “Ka nu pa lo an ka ti lengmang, ra ka chim ko,” tiah a ti. A nu nih pher cungah mum a thlet i, “Pher cungah hin tli tuah,” tiah a fapa cu a fial. A tli i pher tlang donghnak a phak lai ah a ril. “Na za rih lo,” tiah a nu nih a ti.

A hung tlangval pah cang. A hawile he an i paih ah hin a hawile cu fak tuk in a tengh sual hna caah an thin a hung i, “Nangmah hi pa lo,” tiah an ti. Cu tikah nikhat cu, “Pa lo an ka ti lengmangmi hi ra ka chim hrimhrim ko cang,” tiah a nu cu a ti. Pher cungah mum a thlet i, “Tli tuah,” tiah a fapa cu a tlikter. A tli i chuak put a tli; a hun i khirh than i chuak lak a tli than kho. Cu tikah na za cang, kan chimh lai,” tiah a nu nih a ti. A chuahnak kong le a pu le cakei nih a seh dihnak kong vialte cu a chimh dih. “Ka pu le phu ka hlam lai,” tiah a nu cu a chimh. “Asiahcun vancung na pa sinah thir li le thir cantiang, uico tum, pit le chengreng le vanzuang hun ka thlak tiah va hal,” tiah a nu nih a chimh. Ramlak ah a kal i, “Maw vangcung ka pa aw, thir li le thal, thir cantiang, uico tum, pit te cheng reng, vanzuang hun ka thlak law,” tiah a au. A pa nih cun a hun pek dih.
Pa lo cu a pu le phuhlam dingah a kal. Vokthaupa khua a phan. “Pasal pakhat zei na ti lai?” tiah a ti. “Ka pu phu ka hlam lai,” tiah a ti. “Keimah vokthau pa hi “katluk” tiah ka hung chuak lai i teng ko na ka kah ahcun na pu phu na hlam lai,” tiah a ti. “Katluk” tiah kawm chungin a hung choi. Teng ko a kah. “Na hlam kho lai lo khah,” tiah a ti. Arkhongpa khua a phan. “Pasal pakhat zei na ti lai?” tiah a ti. “Ka pu phu ka hlam lai,” tiah a hun leh. “Keimah arkhongpa hi “tik-ti-didi” tiah ka hung chuak lai i teng ko na ka kah ahcun nah lam lai,” tiah a ti. “Tik-ti-didi” tiah a hung zuang i teng ko a kah. “Na hlam kho lai lo khah” tiah a ti. Chihriahmuinu khua a phan. “Pasal pakhat zei na ti lai?” tiah ahun ti. “Ka pu phu ka hlam lai,” tiah a ti. “Keimah Chihriahmuinu hi thawl chungin “hat” tiah ka hun i bung lai i miṭhep kar ah na char dih ahcun na pu phu na lam lai,” tiah a ti. “E,” tiah Pa Lo nih cun a ti. A hun i bung hat i ritte, chengreng, vanzuang nih mitthep kar ah an char dih. “Na hlam kho lai lo khah,” tiah a ti hramhram ve.

Cu hnu ah cakei zua nu khua a phan. Caicimte nih, “Ka pi, khual a kan tlung,” tiah a hei chimh. “Khual chia maw, khualt ṭha?” tiah a pi nih cun a hun ti. “Khual chia maw, khual ṭha maw, tiah caicim te nih a hun ti. “Hmailei zerh car lei thiang,” tiah Caicim te nih a hun ti. “Hmailei zerh car lei thiang,” tiah Caicim te cu a hun chimh. “Inn hmailei in luh lo in inncar lei in na lut lai,” tiah caicim te nih Pa Lo cu a hun ti. Pa Lo nih, “Zerh le zerh lo cu,” tiah a nam har in inn hmailei innka khammi cu a sam i innchung ah a lut. Pa Lo cu a ih lai ah a lu cungah lithal le cantiang cu a chiah. Nuhmei nu nih cun caicim te cu buhtlang a phalh i li le thal hri a tamter. Zantim hrawngah khin caicimte nih li le thal hri cu “keret, ketet” tiah a ti than “Ai, an in theih lai, tam ko,” tiah a hun sik len. A teuh lengmang nain a tam kho lo” ka pi ka ha za reret, ti lawng cun a ti lengmang. A hnupi ah Pa Lo nih caicim cu a tlaih i, “Kapi, zu kan tlaihpiak,” tiah a hmaika ah a hun tengh hnawh. Nuhmei nu cu a hmai a chia ko.

A thaizing ah cun, Tilung nal maw na duh, thal ṭe nal?” tiah nuhmei nu nih Pa Lo cu a hal. “Ti lung nal cu ka tlon tawnnak, thal ṭe nal,” tiah Pa Lo nih cun a ti. Thal ṭe lei ah an kal. Thal ṭe kung hawng cu a haw i nal ngai in a tuah. A hram ah uico tum a hren. Thal ṭe kung cungah cun li le thal ralringte in a put. “Ka pi, na zuat na khalh au hna,” tiah a hun ti. “Cua-cuau kawl i ka zuat tlung law, vai i ka zuat tlung law, na ei ni tlung e na bar ni tlung e,” tiah a au. Cu ah cun cakei rual cu orhlei zazat, kehlei zazat an hung chuak. “Au rih,” tiah a hun ti. A hung au than i hmailei zazat, hnulei zazat cakei phuntling an hung chuak. Cakei rual cu an kaa vei kauhkauh in an i aan i, Pa Lo cu an vel, an hrum hnawh lulh ko; zuanhnawh an timh. Nuhmei nu nih, “A za cang maw?” tiah a hun ti. “A za rih lo, au rih,” tiah Pa Lo nih cun a hun ti. “Cua-cuau, “Kawl i ka zuat tlung law, Vai i ka zuat tlung law, na ei ni tlung e, na bar ni tlung e,” tiah a au. Mah ah cun a pu sehtu cakei ngan bikmi thir kawrong a oihmi pawpi cu a hmuihmul par berbur pi he a hukpah a hrumpah, lei ngualmal in a hung chuak. Pa Lo nih “Na zuat an tling dih cang maw?” tiah a hun hal. “An tling dih cang,” tiah nuhmei nih cun a hun ti vial ah thir kawrong awih pi nih cun hun zuanhnawh a hun timh lio te ah teng ko a hei kah.

Cu hnu ah cakei dang cu a kah lengmang hna. Vanzuang, ritte le chengreng nih cantiang fung cu an charpiak lengmang. Cakei rual nih cun Pa Lo cu an hun zuanhnawh nain thal ṭe nal ahcun an tolh. Uitum pi nih a rak seh ve hna. Cakei cu a kah dih deng cang. Nuhmei nu nih cun a thah dih cang ko hna lai hi ta, tiah cakei farai liomi pakhat cu Khuangthli kua ah a ṭhu. A rai liomi pakhat cu sum chungah a chiah i a òhutnenh. Cakei cu a kah thlu dih hna i a vang tum. Vancung a pa nih, “Maw Pa Lo aw, pakhat sum chungah a ṭhutnenh. Pakhat Khuangthli kua chungah a thuh kha e,” tiah a hun chimh. Cu tikah nuhmei nu cu a hei tlik hnawh. “Tho,” tiah a ti. “Zeicadah ka thawh lai?” tiah nuhmei nu nih cun a hun ti. Nuhmei nu cu a tho. Sum chung cakei cu ril ko a kah. Khuangthli kung kua i a thuhmi cakei thi a si rua, a thi cang ko lai, tiah a kaltak. Cu cakei lawng cu a luat. A pu a rak sehtu cakei lu cu a tan i a tlung.

An khua a phak hlan ah a uitum pi cu inn a rak phan chung. A nu nih a rak ngai tuk hna i a uitum pi cu a rak hnamh in a muaitam. Uitum pi he cun an rak i duh. Inn a hun phan ve. “Ka nu innka rak ka hun,” tiah a ti. Innka hunh ding in ka tho lai tiah a ti ah khin uitum pi nih cun “ngur” tiah a ngur hnawh i seh a timh caah innka a hung kho lo. Cu tikah Pa Lo nih, “ka nu, innka na ka hunh duh lo caah ka pa sinah ka kal lai, innka hramah ka pu sehtu cakei lu ka chiah tah. A hmuihmul maw hun zun lai ci,” tiah a ti i a kal. A thaizing ah innka hram i cakei lu cu a hun hmuh cun a tap. A tahpah in cakei hmurhmul cu a hun zun sual i a kut tan lak a ah i a thi.
Pa Lo cu a pa sinah a phanh tikah a pa nih bukpi chungah a thuh. Zanlei ah a fanu le lo in a tlung mi hna cu an pa nih, “Ka fale, bia kan hal tuah hna lai. Ta maw nan duh deuh, hlawn?” tiah a ti hna. An u bik nih, “Kei cu ta cu kan hei ngei lem lo, hlawn ka duh bik ko,” tiah a ti. A nau le pathum zong nih an ti cio. A hniang bik nu te nih, “Kei cu ta te òheo ka duh bik ko hnga,” tiah a ti. “Asiahcun bukpi khi va hung,” tiah a pa nih a ti. Buk cu a hun i Pa Lo cu a hmuh. “E,” kei cu ta te ka ngei,” tiah a ti i a nih he a kheh he a tur in a tur. Cu caangka cun a u le zong nih, “Keimah ta a si lai,” tiah an i cuh. An i cuhnak ah a liang le a ban zong thlongh dih an timh. An pa nih “Aih, a za cang, nan ta nan thah sual lai, nan zapi ta a si ko lai,” tiah a ti hna.

An khua pawngah Hring Ei khua a um i minung a seh lengmang hna. An khua tlangval vialte cu Hring Ei thah dingah kal an i tim i Pa Lo zong kal ve dingin a tim. An kal i lampi tantim ah tlangval rual cu Hring Ei an tih ruangah an kir dih than Tlangval pawl cu an khua an phak lai ah hauka ah vawhla an thlerh, an min an I chal i Hring Ei kan thah tiah a tur ko in an tur. Sia le vok thau in sawm an tuk. Ni kua chung puai an tuah i, lam kui in an i nuam. Pa Lo pa nih, “Ka fa Pa Lo a hung tlun ve lo,” tiah a hal hna. “Kha na fa Pa Lo mi ralchia kha, a umnak zong kan thei lo,” tiah an ti. Pa Lo pa cu a ning a zak i puaituahnak hmun hmanh ah chuah lo in an inn ah innleng ṭhinṭhang cungah a ṭhu ko.

Pa Lo cu a hawile sinah kir ve lo in amah lawngte cu a kal I Hring Ei khua a phan. Zan ah Hring Ei inn tualpar ah bukpi a chiah. Buk cu pawngpi a ponh, puanrang a aih i a pawng in a bawh. “Hring Ei chuak,” tiah a hun ti. “Pa Lo ral a hrang an ti i e ka chuak ngam lo e,” tiah Hring Ei nih a hun ti. “Hring Ei chuak,” a ti lengmang caah a hnu ah cun, “Biarpi kai kaih lio,” tiah a hun ti. “Hring Ei chuak,” a hun ti than. “Pawngpi ka i ponh lio,” a hun ti. “Hring Ei chuak,” a hun ti than. “Ka nam ka taat lio,” a hun ti. “Hring Ei chuak,” a hun ti than. “Naisai lo e, keimah Hring Ei si ing e,” tiah a hung au i a chuak vurmar. Inntual i buk cu Pa Lo ah a rel i a hei zuanhnawh i a nam in a sam. Cu lio ah cun Pa Lo nih a hun zuanhnawh i a lu tan a zalh. “Pa Lo ka lu cu hun tan lai ci, hlan lio i ka rak thah mi na pu ṭhicum ka rak lakmi ka hngawng i ka oihmi lawng hi la,” tiah a ti.
Zuhui thingbur chungah ṭhicum cu a sanh i an khua ah a tlung. An khua a phak ahcun an rak laam lio pi a si. Tlangval rual nih cun, “nang that lo pa kha, khuazei in dah na hung chuah ve, na hawi cu Hring Ei kan that caah puaituah in kan i nuam ko hih,” tiah zeirello khin Pa Lo cu an hei nih sawh. An inn ah a va phan. “Ka pa, ka hran kir ding,” tiah zuhui thingbur cu a hun pek. “That lo hrankir ka ding bal lo,” tiah a pa nih a ti. A far upa bik a hun pek i cuticun a hun ti ve. A nau le pathum zong nih cun cuticun an ti cio i thil pek al cu,” tiah a ti i zuhui thingbur cu ka din lai, tiah a hun ti. Zuhui siloin a pu ṭhicum cu a tangah a tla. “Ai, zeidah a si,” tiah a hun zoh i a pu ṭhicum a si. “Ka pa, ka pu ṭhicum hi zohhmanh, ka ta nih a phorh hi,” tiah a ti i a pa cu a pek. A pa cu a tha a nuam tuk. “Hring Ei a thattu ka fapa lehlam maw a that lo an hei ti. An nu kan ti lo,” tiah a au i a lammi vialte cu mautlor in a va tuk len hna. Mah hnu ah cun a pa nih kikawng le vokthau in sawm a tukpiak. Puaituah le lamkui in ni kua chung an cam.
CACC (2009)

LAI TUANBIA ( 12 )
Lai Tlangval le Mikei
**************************
A hlan lio ah khua pakhat ah nungak tlangval aa duh ngaimi an rak um. Tlangval pa cu sal phun a si i nungak nu cu bawi phun a si. An rak i duh tuk nain ngaknu a nu le a pa nih tlangval pa kha an duh lo tuk caah an khen hna. Ngaknu cu a nu le a pa nih i tong kho hna hlah seh tiah innchung ah an hrenhkhumh. Ngaknu nih cun a thlite in an vampang kha a vih. Tlangvalpa nih a thlite in khoika tal ah ka tong kho hnga maw a ti i an inn cu a hel lengmang. Voi khat cu ngaknu nih a vihmi kha a hei hmuh i cuticun a chung le a leng in an i leng lengmang.
Cuti an i len kha a nu le a pa nih an hngalh hna i nungaknu kha lo ah an riahter i rawl tu a chanh in an va chanh tawn. Caan saupi i tong lo in an um. Lo an riahter kha tlangval pa nih a theih tikah lo lam an tlung dih cang lai a ti Hrawngah khin lo lei ah cun a va kal. Lo phanh lai bo khin a kui i ngaknu nih cun a rak kuih ve. Lo cu a va phan i nuam ngai in caan an hmang. Zinglei arkhuang hrawng khin tlangval pa cu inn lei ah a tlung tawn, Cuticun caan saupi a thlite in an i tong lengmang.

Voi khat cu khati an i len kha mikei pa nih a theih. Zanlei sang tuan nawn ah khin an lo lu cun Lai tlangval pa nih a kuih tawn ningte in a hei kuih ve. Ngaknu nih cun a tlangval pa aw a si lo kha a hngalh i a hodah a si hnga a ti lio ah khin mikei pa cu a ra phan. Ngaknu nih cun a ṭih tuk ko nain zei aa hlei ti lo. Mikei pa nih parthlaam cungah kaipi a tuai len.

Cu tlawmpal ah cun a tlangval pa cu lo lu in a rung kui. Zeihmanh nih a chawn ti lo. Tlangval pa cu a khuaruah a har tuk, a kui molh len nain zei nih a chawn hlei ti lo. A lung a hring i a thlite in thlam cu a fuh. Thlamchung ah cun i tuai thawng le ai thawng, nih thawng tibantuk a theih lengmang tikah a thlite in a hei bih hna. Mikeipa nih a nungak a rak tuai len kha a hmuh. Zan thlapa van liote khi a si. Sau nawn a rauh ah khin thi dor bantuk khi tlangval pa hmai ah cun a rung tla.

Tlangval pa nih cun, thlapa vannak ah a hei zoh i thi a si kha a hmuh. A seh ko hi ta a ti i, hlei kha a thlite in a ngel i a tangah fei a do. Mikeipa nih cun ngaknu cu a liang cungah aa chuanh. “huhuih, huhuih..” tiin hlei ah cun a run ṭumpi. Hlei nih cun a kiahpi i an pahnih cun an tla. Mikei pa cu a fei nih a rak sawh i cawl a vun i timh lio ah khin tlangval pa nih a hngawng a pheh colh.

Thlangval pa nih mikei pa lu le ngaknu lu cu a tan hna i inn lei ah a tlunpi. Ngaknu inn a va phak ah cun ngaknu a nu le a pa cu an rak it diam cang. Innka kingh, ngaknu a nu le a pa nih cun, “Adodah na si, zantlai hnu ah?” an ti. Tlangval pa nih cun, “Keimah ka si, innka rak ka hunh uh,” a ti hna. “Zantlai hnu ah cun kan in hung lai lo, va ṭin ko,” an ti. Tlangval nih cun, “Rak ka hunh ko uh, a herh tukmi a si,” a ti len ko hna nain an hunh duh lo. Tlangval pa nih cun, “Nan fanu kha mikei nih a seh i ka run tlunpi,” a ti len hna zongah an zum hlei lo. Lo kan riahtermi cu a thei bal lai lo, an ti i an hung duh hlei lo.

Tlangval pa nih cun, “Nan ka hunh duh lo le thaizing zingkate ah nan innka chak le thlang rak zoh te uh,” a ti ta hna i tlangval pa cu an inn ah a ṭin. A thaizing cu an tho i an innka chak le thlang cu an zoh tikah an fanu lu le mikei pa lu cu an hmuh. An i ngaichih tuk i tlangval pa cu ngaihthiam an hal len. Tlangval pa nih cun a caan a um lio ah nan ka duh ti lo, atu cu a caan a si ti lo, a ti i a chawn duh ti hna lo.
........................................................................................................
Hawidawt hna, kan pi le pu hna tuanbia hi sullawm a ngei ngaimi an si caah an phuahnak a sullam thate ruat buin rel tawn hna usih.
CACC (2009)

PUPA PHUNGTHLUK -

Bia tha ka khat chimmi nih thluachuah vanni tampi a kuaih, an ti duhnak a si.

92. Biathli thlungpaar in au
***********************************
Biathli cu ahohmanh theihter lo dingin i chimh a si asinain pakhatkhat ah a thli tein mi chimh chin a si caah a puangthang i zapi nih theih in thlungpar au he aa khat tiah tahchunhnak an chim tawnmi a si.
93. Bualtak lung le vomkhuai lung
********************************************
Vomkhuai cu zeihmanh ṭihmi a ngeih lo bantuk in Bualtakmi hna zong ṭihmi an ngei lo i an lung a ngan tinak a si.
94. Bubuk umnak ti nawi, mihrut umnak khua nuam
*******************************************************************
Bubuhluk an umnak ti cu a nawi zungzal bantuk in mihrut umnak khua paoh cu um a nuam ti duhnak a si.
95. Bungtuah holh le lente celhnak
***********************************************
Lente celhnak i hmanmi bia cu a tluantlam bantuk in Bungtuahmi zong an holh a tluangtlam tinak a si.
96. Ca le cafung, sobul le cengceh
**********************************************
Caṭial tikah ca le cafung, soser tikah sobul le cengceh tiah an pahnih in an herh lengmang bantuk in pahnih thengte in tuahmi rian a chuah tikah an chim tawnmi a si.
97. Cakei hmanh nih ka seh rua seh rua lo a ti
*************************************************************
Cakei nih innzuat saṭil a seh tikah a hmuhmi paoh a seh lo, seh awk a timi lawng kha a seh tiah hlan pupa hna nih an zumh. Cucaah minung nih kanmah le kan khan a simi lawng kha kan duh awk a si tiah an tinak a si.
98. Cakei sul hnu uico au
**********************************
Uico nih cun cakei cu a ṭih tuk i an hmuh lio ah cun au ngam lo in an um nain an kal hnu ah cun thi deng in an au tawn. Cu bantuk in an ṭihmi hna le an zahmi hna an um lio ah zei bia hmanh chim ngam lo in an kal hnu tu ah tluangkhawn biachim a hmangmi khi an tahchunhnak a si.
99. Cakei ṭial lo hlah, bawi hapi tlong hlah
******************************************************
Bawi le cakei cu huham an ngei zungzal tinak a si.
100. Cal saruh chon in
*****************************
Vansan le chimpih caan a phanh tikah mi pakhat sinah docawi le thlaipat awkah ningzak ngai in va kal khi a si.

Cang-ai cu a kaa chaih lengmang ahcun zamnak a ngei ti lo i upa ngakchia thlu lo in mikip nih tlaih khawh a si bantuk in zeilei hmanh ah ṭhatnak an ton lo tikah cang-ai bantuk kan si an tinak a si.

102. Cang-ai khorchung hran in
****************************************
Cang-ai cu khualeng i a um lio ah cun a ral a chia ngaingai nain a khorchung ah cun a hrang ngai ve. Cu bantuk khualeng ah a ral a chia ṭung i mah inn le mah khuachung ah a puarmi an tahchunhnak a si.
103. Cangcung le cangtang hmanh aa dang
*******************************************************
Phul an hrawh tikah hmunthur le varvam khamtu ah cang an khan tawn. Lo cu cho thlawh in an thlawh caah cangtang kha an dih hmasa tawn. Cucaah thlaikho an khah tikah cangcung nakin cangtang kha an khoh hmasat tawn caah lo hi ṭuan te thlawh cu a ṭha deuh tinak a si.
104. Cang-on fa dawt in
*******************************
Cang-on cu a pawhmul a rangmi ramzu phunkhat a si i fa a daw ngaingaimi a si. Cucaah fa a daw tukmi hna kha cang-on fa zawl run dawt in tiah an tahchunhnak a si.
105. Cangpa (caangpa) hmanh nih um kil.
*****************************************************
Caangpa cu um a tanglei a pummi chiahnak ah kualhmi khi a si. Cucaah amah tawk in san a tlai ngai. Cu bantuk in kanmah tawk in santlai lomi kan um lo tinak a si.
106. Cangpin a kong in, saphai a lam in.
**************************************************
Saram a simi cangpin (zu phun khat) le saphai (Lim) hna hmanh nih anmah an kong le an lamte kha an zulh i an kal tawn bantuk in minung zong kanmah le kan phung le kan lam ciote in kan zulh awk a si tinak a si.
107. Cangpin zu hmete phurkhat.
******************************************
Cangpin cu zu phun lakah a hme bik a si. Fangvoi an kheohka ah a hlai bikmi khophing phun a si. Cucaah lo ngeitu nih pial an ser i a nenh tawn hna. Cu bantuk in mi dang hnu ah harnak anmah lawng an ton tikah, keimah lawng harnak an ka inter tinak ah hmanmi a si.
108. Caangvat lutaw leh
*******************************
Caangvat cu mi thidawp in a nungmi a si i thi seh ti an duh ahcun a lutaw fung in an leh dih tawn. Cu bantukin thil ṭha lo a tuah lengmangmi hna zong a sining a lutaw leh dih lawngah an zia an i ṭhinh tawn tiah hman tawnmi a si.
109. Capo biatak ah tla
*******************************
Capo bia chim sawhsawhmi kha a caancaan i biatak i a tlak caan a um ṭheo tikah chim tawnmi a si.
110. Caw khat ruangah caw za a ba.
**********************************************
Vah a duh tukmi caw pakhat ruangah caw vialte an ba dih ti duhnak a si. Cu bantuk in mi pakhat palhnak ruangah mi vialte harnak ton a si ti duhnak asi.

A mui a chiat hlei ah a ing a chiatchih ahcun an chim tawnmi a si.

132. Der ah der khat, thau ah thau khat
***************************************************
Chiat ah chiat khat, ṭhat ah ṭhat khat, lungngete in um awk a si ti duhnak a si.
133. Der pheh chia, pam pheh chia
*********************************************
Pam le sifah cu pheh awk a si lo i, derthawm le santlaih lo zong i pheh awk a si lo, an ti duhnak a si.
134. Din lo le ei lo aa tluk
********************************
Ti din lo cu rawl ei lo bantuk a si i, rawl ei lo zong ti din lo bantukte a si ve. Tihal le rawlṭam cu a intuar awkah a har an tinak a si.
135. Dir tawi kal sau,
Caan tawite dir karte hmanhah a kalmi nih cun lam hlapi an phan manh tawn. Cucaah a ṭuan lengmangmi nih cun aa din lengmangmi cu tampi in an tei tawn hna tinak a si.
136. Duh lio hmuh lo, duh lo lio hmuh
************************************************
Thil herh lio ah hmuh ṭung lo in herh ti lo hnu ah hmuh tikah chim tawnmi a si.
137. Duh zoh fak, huat zoh fak
***************************************
Duhmi cu ṭhate in zoh a si i huatmi zong òhate in zoh a si ve caah zohning aa khat tinak a si.
138. Duh zoh le huat zoh aa lo
***************************************
Kan duhmi hna cu atu le atu zoh lengmang a si bantuk in kan huatmi hna zong atu le atu zoh lengmang a si ve. Kan zohning hna zong aa khat ti duhnak a si.
139. Duhnak mitcaw
**************************
Kan duhmi hna kongah cun a chiat lai le a ṭhat lai ruat lo in le ningzah hmanh hngal ti lo in ṭuan le tuah hman a si caah mitcaw he kan i lo ko ti duhnak a si.
140. Duhnak pakhat, bia zazat
***************************************
Kan duhmi pakhat kongah cun bia tampi chim awk kan hngal tinak a si.


241. Khuakhen leido = Ral i tuk
242. Khualetlei = Zanṭim hnu
243. Khuamawt = Khuamuih
244. Khuangte = Dei arkhuang hmasa bik
245. Khuantung = A hring
246. Khuanu = Khuazing
247. Khuasual purh = Thilsual tuah
248. Khuathun = Khua bochanmi
249. Khuatlang turh = Khual i va ngeih
250. Khuazing = Pathian
251. Khukòhi = Ṭhikhat
252. Khundim = Vangeih
253. Khuntorh = Nupi ngeih
254. Kiahtuan = Chan tawi, thih tuan
255. Kikawng = Siatum a ki a var cangmi
256. Kingkawt nam = Lianhngan sunparmi i, an i putmi nam
257. Kingro = Ngakṭah
258. Kingṭial = Nam
259. Kivang = Fung
260. Kor = Nu angki
261. Korcawi = Kor tahmi nu angki
262. Khutkhahmuah = Tartlung, tar cikcek
263. Kutseh = Kah hmasa bik
264. Kuttawi = Semrel, i zaat lo
265. Kuattial = Hrai
266. La = Chunthah tikah thahmi sa relnak
267. Laicin = Lai khat
268. Laicin sempi = Lai unau chuak khat
269. Lailo = Kum tampi thawhmi lo
270. Lailer = Chan tling le tilim i an hrin mi sia

Pic : CRC 15th Anniversary Models (Malaysia)

 271. Lairel = Biaceih khuakhan

272. Lakfa = Thitumnak tuah lo in ngeihmi fa, Nuchun fa
273. Lalang = Bawi hnu zul
274. Lamlai = Khua pawng lam
275. Lathum = Caw
276. Lawng = Khuang voi hnih a cawimi nih inn hmai ah an bunhmi thingṭial
277. Lawr = Ṭawlhṭang a miak hmuh awkin lentecelhnak
278. Leichum ka a = Biachim a thiam lomi
279. Leido = Khua le khua i doh
280. Lairel = Khuazing
281. Leitlong = Saram paohpaoh
282. Lemlu = Lu ah i chinhmi dar lukhimh
283. Lenfa = Lenkainak i ngeihmi fa
284. Leng = Ngaknu
285. Lengleh = Va ngei cia a ngaknu òhanmi
286. Lengno = Ngaknu, tleirawl
287. Leengtul = Va ngei lo in saupi a ngaknu mi
288. Lenhawi = A leng ṭimi hawikom
289. Lenlio = Chanlailing
290. Lenpi = Hawikom
291. Litia =Zawtnak camcawhnak in hngalhkhawhnak
292. Locul = Kum hnih in a cunglei thlawhmi
293. Loring = A hmasa bik thlawhmi lo.
294. Lulpi = Khuavang
295. Lul zuat = Ramsa
296. Lulchuk = Zawtnak tlun
297. Lun = Zumh
298. Lungrawn = Khua
299. Lungnuar = Lungchiat, nuar, untuan, un
300. Lungum = Sathi cia ram lakah hmuhmi

 PUPA HOLHTHUK (361 - 390)
361. Pawngvel = Lupawng
362. Pawpi phor = Fa pawi lio thih
363. Pawpiroh = Fapawi va i thih tak
364. Peikuarkhat = A tlawmte
365. Pelrel = I leet
366. Penger = Lamnak i hmanmi siaki
367. Phailaizawl = Hmunrawn, nelrawn
368. Phangphal = Khim set lo
369. Phau = Lam kal
370. Phaw = I khamhnak saphaw
371. Phelhrel = Zuar
372. Phuhlam = Ral thah in lehrulh
373. Phulhrawh = Lo duah dih i thlaici tuh
374. Phun lai = Michia thiang
375. Phun nau = Phun tenau
376. Phun u = Phunpi
377. Phunthawh = Nupi tak sinak caah manhmi
378. Phuntung = Phun dirpitu
379. Pilnim = Lopil
380. Pinger = Siaki
381. Pingvar ceu = Khuadei dengmang caan
382. Pokhlet = Tap thlanglei innka
383. Pola = Mah lawng in um
384. Pomphei = Bawhte
385. Pualthawh = Mithi ca i ramriah
386. Pualtluk = Huham ngeih
387. Puan lap khat = Puan zun khat
388. Pucing = Hringtu pu
389. Pulthi = Zawtfah i thih
390. Pumtek = Ṭhifang a pummi