Thursday, 10 November 2016

Laimi Uknak Tuanbia. 
Kum 1892 tiang hi laimi mahte khuakhan lairelnakin aa ukmi kan si, 
Kum 1948 tiang mirang nih an kan uk, 
Kum 1962 tiang democracy phung nih a kan uk, 
Kum 1988 tiang socialist phung nih a kan uk,
Kum 2010 tiang ralkap nih an kan uk, 

FimthiamnakKum 1900 tiangah kan mah tein ca kan ngei rih lo,
Kum 1902 ah Halkha ah kawl sianginn an dirh,
Kum 1904 ah Tedim ah kawl sianginn an dirh, 
Kum 1906 ah Falam ah kawl sianginn an dirh, 
Kum 1852 ah ah Lakher ca Capt.SR Tickell nih a tuah, 
kum 1874 ah Mizo ca Col.Thomas Herbert Lewin nih a tuah, 
Kum 1874 ah Kuki ca C,A Soppitt nih a tuah, 
Kum 1891 ah Siyin ca Capt.Rundall nih a tuah, 
Kum 1894 ah Hakha ca Surjan Major Newland nih a tuah, 
Kum 1902 ah Pau Cin Hau ca Pau Cin Hau nih a tuah, 
kum 1924 ah Falam le Tedim ca Rev.J.H Cope nih a tuah, 
Kum 1929 ah Cho Mindat ca Rev.J.H Cope nih a tuah, 

 Chan le caan 
Kum 1848 tiang hrawng cu harsat nak a phunphun tuar in kawlhawl chan, 
Kum 1970 tiang hrawng ralkap laar chan a si, 
Kum 1980 tiang hrawng cu Tinbaw ta laar chan, 
Kum 1990 tiang hrawng Phakanh lawban laar chan, 
Kum 2000 hnu lei in ramdang kal laar chan,
USA ah holh phun 636  a um Sweden ram i Sweden nakin USA ah an tam deuh, 
Jews pawl hi Isarial ramsung nakin USA ah an tam deuh, 
Korea mi hi Seoul city i ummi nakin USA ah an tam deuh, 
Philippines mi hi an khuapi Manila ummi nakin USA i ummi an tam deuh, 
USA ah mirang holh a thiam lomi.milloin 42 an um zeitin na ruah ?

A thatnak chimding tampi a um lai i a that lonak chimding tampi a um ve ko lai,Kanlaitlang khualipi Hakha i ummi nakin Malaysia Kuala lumpur i ummi laimi an tam deuh.
Lai Phungthlak Bia Hna...

A dil na a sat na.
Ar cawngthlai in.
Awr zungkhat vang ah.
 A fir tu zak lo a hmutu ning zak.
A neh hnu kawl rang dawi in.
A thi hmasa puan zual tong.
A hrut nih fim chim.
A lut lei vairang puan aih a chuak lei thingtan in tu.
A mui in zoh hlah a aan in ngai.
Ar bia duh.
Ar hla fungkhat taih.
Arpi khuan in khua dei hlah.
Arpi tap na, sahngar ni na.
Aruh tum hlah a hang na hap lai.

Bawi lam ni ah nu kawl hlah.
Bawi pawng thut le cerhkam thlawh.
Bia chim tha lo mah kung tlung.
Bia thi tlangpar ah a au.
Biachia chim nih tlun inn tonglo mah sin kir than.
Bianeem chim le lam phei kal.
Buluk umnak ti a nawi.
Buluk umnak ti a nawi,mihrut umnak khua anuam.
Bur khat liam nu khat philh.

Cangai khur chung hrang.
Cangai sa zong sa.
Capo biatak ah tla.
Cawpi ramno duh in.
Cepa a der tukah a eek ai ceh.
Chimpit vansan ah khuazing theo
Cho tiatum lonih tha ala ka co lo nih zaang ka zuun.
Chum hmui saan caan ramh saan caan.
Chungkhat bia rual lo.paamnak khuakhat lungrual lo tionak.
Chungthu leengnal.
Cakei mei tlaih.
Ching chi le beng be.


Dawtu zakhat huatu zakhat.
Deh lengmang ahcun tlahpawk hmanh nih mi a at.
Der pheh chia paam pheh chia.
Duh zoh le huat zoh aa lo.
Duhmi zakhat nupi zakhat.
Duhnak mit caw.
Duhtuk melcuar koh.
Ei cutmat tuan cutmat.
Ei duhtuk paam nak hor duhtuk liamnak.
Ek laam hlah fim laam hlah.
Ek tan ka ral rawih.
Fapa min chawng
Fa dawt lor lo thlawh lor.
Fa khat ngeih le pangpar tonh.
Fahniang thih le ngal caar khawn.
Fa lai chia le lo lai chia.
Fanu kir le ser lei tlak.
Fapa sual ngeihchiah heu.
Far hmui bir philh khaangca par palh.
Forhforh ah man khiaktu .
Furpi ni le nuphun ciar.
Furpi ni le pa hnawm thin.
Haarka thu cu ei theu.
Hakha holh le ruara khiah,Thantlang holh le sanawng khai.
Hawi tha lo nih sual za khuai.
Hngerhte ka lung umpu hngaw.
Hniarlawn lung le vomkhuai lung.
Hruh hma sa fim hmahnung.
Hruh men liam cawk lo fim man ei cawk lo.

Iang cu hlen ahmang.
Imhtu zakhat hraamtu zakaht
Inn phak lai le, kumvui lai thih.
Inn rawl atam lo
Innpa ngaknu, lam pawng thei.
Innpa siik le thial khua dawm.
Ka chuah khap ah ka zuu bal.
Ka fa ka chimnak ah mi an fim.
Ka hawi ka ral a tla.
Ka lun lonih chi ka baar.
Ka lung nih bawi co duh kaw, ka tha nih khuah kho lo.
Ka mi tei le caw ek.
Ka sialpi nam le ka zal bei.
Kaa lawng ang taw lawng chi.
Kan chim vuihra kan tlawn hranhring.
Kawl nu chu tamh in.
Kawl tlawn zan cite phorh zan.
Kei fapa ngeih kum ah pul tlung.
Khat ka phei khat ka liang.
Khualpa duh le va zuang cheih.
Khua taw voih khua lu ek in thang.
Kinglang puanbu tah in.
Kut te zawngza
Kan i theih ah khung le kheng kan i hmuh ah zu le zawng.
Lobua let le zurua let
Lei le danghmanh an i seh.
Leipi rawl le mipi fa.
Lo cephnep le tar tlokciar
Lo zu nih inn zu pawn chuah
Locul kal nu khual tlawn.
Lopi na le khengpi ne.
Lopil tha le nupi tha.
Lorawl le sal chu.
Lungcung cuang le thingpar va.
Lungchung pa duh le furpi ti hal.
Lungtak thlawnh le thiltak huah.
Lungthli ruah lo vok ke.
Mah fak le sakhi ngal ah zei kop hlah.
Mah til cumh in.
Mei deh thi zang deh nung.
Mi biatuk faak ar hma cuk faak
Mi fir dawi hau lo in an zaam.
Mi har ah dar al.
Mi hrut cungah savo puam.
Mi le hmai fa.
Mi luut dawn hlah rul lut dawn.
Mi nih bialo chim hlah ar nih hmalo cu hlah.
Mi pakhat thawng sa pakhat thawng.
Mi rum nih rum chin an duh.
Mi zoh ah chiatuk mah zoh ah tha vang.
Mi thlawh cia ah zu le zawng an i seh.
Michia fa le valah ek.
Mihrut ek tam.
Mihrut forh nuam.
Minsah le ai kah.
Minung nunnak van in tla.
Mising nihchuak cingla ningzak.
Mising dawt le ramphawng chaih.
Muidawh soikhat phor.
Laimi Lungput: Chan Tiluan Kan Dawi Nakah A Fenh dih rua...

Hlan lio kan pipu hna lungput.Ral pakhat ahung um tikah an tangti an i bawm an i tanh an i tuamhlawm.An i run an i Upat thihruaitu an tihzah toidor nun an ngei, mii fir an fir lo an i fial an i bawm an i pe an i then an i la an i cawih an i hleh an nu le an pa an tihzah hna khua le ram miphun caah bochan awk tlak tein an nung zumh an tlak hlan lio pipu hna  i aamah khan tawh cu sumkhal silole thulhkawn silole thingtan asi,Tu chun i Japan le China chuak aamah khan tawh nakin afek deuh,Thaal caan ah lo an kalding sile an rorah chiahnak bukbau silole puanbu an tualpar ah an chiah ta,Chunthing ah meikang meireek um sual ah anti, Tawh an hrenh lo nain hohmanh nih an bukbau an puanbu an kau piak hna lo,

Hi pawl hi zohchun awk tlak kan pupa nun asi,Atu kan chan ah, hi pawl lungput cu chan tiluan kan dawi nakah kan chuah seemnak Lairam in Laimi tampi kan luangchuk dih cang Kan lairam tha aluangchuk dih cang kan chawva vialte zong an luangchuk dih cang rua ka ti.Hlan lio ah Pafa palh anti cuti anti nak cu zanlei nii ahung tlak khua amuih laite khi asi,Pafa hna cu an i kawl i lampi ah an i tong ko nain an i thei lo ti asi,cucaah Pafa palh tiah an tinak cu asi, 

Vawlei ramkip ah kan i darhdih cang hna i Pa le fa i palh a ol te u lenau i palh a fawite ta le far i palh afawite chungkhat sahlawh vialte he i palh afawi tuk cangmi kan chan ahhin ralrin tein um kan herh tuk hringhran.
Abraham Lincolh Tuanbia Tawi

Abraham Lincoln cu America ram Kentucky Ramkulh, Hardin peng khua hmete ah 1809 kum February 12 ah a chuak. A pa cu thutdan le cabuaiser rian a tuan i an si a fah caah Lincoln cu ca an cawnter kho lo, a pa rian tu a bawm lengmang. An i manh caan ah a pa nih carel le catial a cawnpiak tawn i zaan ah tappi mei ceu in ca a rel, a tial tawn. Lungmeihol in zeltuang cungah catial a cawng lengmang.

1816 kum ah Lincoln te chungkhaar cu Indiana Ramkulh ah an i thial. A nu nih robia a vuihtaakmi cu, ‘Ka fa, kan si a faak i ca kan in cawnter khawh lo zongah na si khawh chungin i zuam law vawlei cung pumpi ah minlangmi na si ve te ko lai,’ ti a si. A nu nih a thihtaak hna hnu ah a pa nih nupi a run thit than. A nu-ei zong nih cun a dawt tuk i a ziaza a that khawh nakhnga a phunphun in a cawnpiak ve.

Abraham Lincoln cu kum 21 a ti ah New Orleans khua ah a kal. Cuka ahcun mirum pawl nih an lo chung rianhraang tuanter dingah Negro pawl sal ah tangka in an cawk tawn kha a hmuh hna. Minung ciocio tangka in i cawk i sal ah i zuat cu a phung a si lo,

nawlvo i khah cio awk a si, a ti tawn. Amah zong rian a phunphun a tuan. Black Hawk timi ralthawh lio caan zongah ralkap ah a lut i Captain a hmu. Zei rian a tuan paohah teimaak tein a tuan.
Mahte i zuamnak in ca cu a cawng lengmang i 1837 kum ah sihni camipuai a phi i a awng. Mah caangka cun ramkhelrian (politics) ah a lut i sihni zong a tuan pah. 1834 kum ah amah cu Illinois Ramkulh in Upadi sertu ah an thim i 1842 kum tiang a `uan. Mah kum ah cun Marry Todd timi nu he an i um. 1846 kum ah America ram pumpi Congress upa ah an thim caah Washington khua ah an i thial. A hnu ahcun Republican Party chungtel ah a lut. Mah lio caan ahcun Negro miphun cu sal caah cawk le zuar a duh lonak kong kaakip ah a chim lengmang. Illinois Ramkulh in Steven A. Douglas nih a al lengmang nain Abraham Lincoln cu Congress Upa ah an thim. 1860 kum May thla ah tuahmi Republican Party Pumhnakpi ah amah cu President caah an thim. Ram pumpi President thim caan a phaak tikah Abraham Lincoln nih khatlei pa cu a tei i America Ram pumpi a voi hleiruknak President ah a cang.

1861 kum March ni 4 ah Abraham Lincoln President rian a thawk caangkate cun Negro pawl sal i zuat a duhmi Ramkulh hleikhat cu America ram chungin an chuak i komhnak bu a dang tein an tuah. Salzuat a duhmi le a duh lomi Ramkulh hna cu an run i do i ram chung ral nganpi a tho. Ral chungah cun rammi tampi an thi. A nupi hi zai a hmang tukmi a si caah cutluk i ram hna a hnawh lio ahcun an rak i si lengmang ve. A hnu tlawmpal ah a fapa zong a rung thi.

1864 kum chung President i thimnak ah Abraham Lincoln cu an thim than. Hi a voi hnihnak President Biakamnak ah a chimmi cu, ‘Kanmah le kanmah ral i doh awk kan si lo, kan America Rampi hi vawlei a dongh tiang kan humhaak a hau,’ ti a si. 1865 kum cun salzuat a duhmi America Thlanglei Ramthen cu an sungh a zual chin lengmang caah an ralkap haotu General Robert Lee a lung a dong i 1865 kum April ni 9 ah an ral hriamnaam an chiah i cu ni thawk cun tilet le thlichia bantuk a simi Ram chung raltuknak cu a dong.
Ram chung raltuknak a dih hnu-ah hitihin bia a chim. ‘Ram le miphun caah nunnak a pe siangmi miraltha hna cu a sawhsawh in an thi a luang lai lo. Ram chung minung nih an i thimmi Cozah cu a lohtlau nakhnga lo kan dirkamh lai, tiah bia kan i kam,’ a ti. Mah cun sal luatnak upadi cu a voi hleithumnak an run remh than i Negro miphun vialte cu saltaannak in luatnak an hmu.

A voi hnihnak President rian sau a tuan hlan 1865 kum April ni 14 zaanlei ah Abraham Lincoln cu Washington Khualipi Ford’s Theatre i baisakup a zoh lio ah John Wilkes Booth timi pa nih paangpawi meithal in a kah i a thaizing April ni 15 ah a thi.

Hi bantuk mifim le ruahnak kau a ngei mi ram le miphun caah afimnak le athiamnak vialte acaan le asining vialte pekin minung pakhat le pakhat karah i thleidannak le zei i rek lonak vialte caah khua aruat khotu pasaltha hi kan vawlei ahhin hungchuak than hna sehlaw zei tlukin dah athat hnga,
Ahodah Na Zulh Lai..?
=================
Na mitthlam khin hei suai law ruat hmanh, Inn pakhat a kang i a alh cuahmah mi Inchung ah na um. Meikhu a chahtuk caah khua fiang na hmu kho lo. Asinain maw chupchap in, mi pahnih in chung meikhu lak ah cun an dir ko khi na hei hmuh hna. Na hei auh hna. Khoi ka lei ah dah chuahnak a um? tiah na hei hal hna. Pakhat nih, “ka hngal lo” an ti. Adang pakhat nih a van in auh, a kut an chanh, “hung ka zul, chuahnak lam ka hngalh” an ti. A ho leiah dah na kal lai i na zulh lai?
Mah hi tahchunhnak zoh in Jesuh Khrih le Buddha he tiin thil tuah ti dingmi na theih mi nih hin na khuaruah an har ter ngai lai. Asinain na tuah hlanah tlawmpal in Buddha le Jesuh Khrih karlak ah zohchunhnak kan ngei ta rih lai.
Buddha' Milem
BUDDHA Siddartha Guatama (Buddha) cu minung sawhsawh te asi. 623 BC lio ah India le Nepal ramri te ah a rak chuak mi a si.
-Athi i a tho than ti lo.
-Buddha cu mifim pakhat asi.
-Acawnpiaknak cu daihnak nun hmuh khawhnak lam a si.
-Pathian thlahmi, Pathian biaphuangtu a sinak a chim bal lo.
- Keimah sinah thla nan cam lai ti ah a cawnpiak bal lo.
Jesuh Khrih cu Cencury pakhatnak lio Judia ram, Bethlehem khua ah a chuakmi asi. (Jesuh a chuah in kum le caan relnak BC in AD aa thawk). A thi i a tho tthan, thihnak nih a tei kho lo.
- Pathian dawtnak kong a cawnpiak hna.
- Pathian cu titsa ah a run i cangmi a sinak a chim.
- Hal u law pek nan si lai tiah a chim. Keimah min in nan hal lai a ti.
- Vanram kainak lam taktak cu keimah lawnglawng hi ka si tiah a ti.
Jesuh Khrih cu aa chimthiam tuk, ai phorhlawtuk an ti sual lai nain van ruah setmat ahcun Zeiruangah dah Buddha hi an zulh i amah sinah thla cu an cam len ko hnga? Zeitik hmanh ah Pathian thlahmi biaphuang tu ka si aa ti bal lo, ka sin ah thlacam u law kan pek hna lai ti ah a chim bal hrimhrim tung lo.
Nikhatkhat cu kan thi te lai. Kan mi pumpi cu a kaang cuahmah mi Innpi bantuk cu a si. Kan dihlak in a kaang cuahmah mi Innpi (kan mipumpi) chungah kan dir. Aho cu dah na zulh te lai? “Ka hngal lo” an ti tu cu maw na zulh te lai? “Ra, ka zul, keimah nih lam ka hngalh,”tiah an ti tu cu dah? A fiang bak ko mi cu lam a hngal mi cu na zulh hrimhrim ko lai. John 14:6 ah Jesuh nih “ Keimah cu Lam le Biatak le Nunnak cu ka si” a ti. Jesuh hi aa chimthiam menmen mi a si lo, Biatak a phuangtu a si.
Buddha cu mifim sawhsawh te a si ko. Jesuh cu Pathian a si i minung titsa ah kan mah ruangah a cangmi hrimhrim kha a si.
Kan umnak Inn a kaang cuahmah. “ Ka hngal lo” an ti tu cu maw na zulh lai, “Hung ka zul” tiah an autu Jesuh Khrih, him tein an um pitu ding cu dah? Buddha cu a thi, hlan lio thilri bantuk men in hmun tam taktak ah a taang. Jesuh a thi, thihnak in a tho tthan, hlan lio thil bantuk menmen in a taang ti lo.

Thah Dingmi Andrew Chan Cu A Ngaknu He Thonginn Cungah Tthit-Umh Puai An Tuah

Apr 28, 2015
Indonesia ram nih rit hai sii ruangah thih-dan an pek dingmi Andrew Chan cu a ngaknu he thonginn chungah tthit-umh puai an tuah tiah theih a si.
2677BA2300000578-2986420-image-a-58_1425910684637
A hawikom tthabik hna le a chungkhar hmai ah an thah dingmi Andrew Chan cu a ngaknu Febyanti he thonginn chungah tthit-umh puai an tuah tiah Andrew Chan a upa, Micheal Chan nih a chim.
Andrew chan le a hawipa, Myuran Sukumaran cu thonginn chungah Vaupi 28, zaantimah meithal in an kah hna lai i an thah cang hna lai.
‘’President nih a zangfah hna si ahcun thih dan-tatnakin a luat ter kawh ko hna. An nih an nunnak cu President kut chungah a um’’ tiah Adrew Chan upa, Micheal Chan nih a chim.
1425455709710
Kum 2005, Vaupi Nihlei-sarih ah Indonesia ramin Australia ramah Dollar  Nuai 3.1 (3.1 Million) man, bing rang 8.3 Kilograms luhpi an rak timh ruangah Australia rammi, minung pa-kua cu Indonesia ram, Bali tikulh ah an rak tlaih hna.
Cu hna lakin cun Andrew Chan le Myuran dah tilo, a dang a tangmi cu kum hlei-riat thongin thih hlanlo thongtla dingin dan an tat hna. Andrew Chan le Myuran cu thingah hri in an hren hna lai i palik rengsang, minung hlei-hnih nih an thin hmaka ah meithalin an kah hna lai.
Ram chungah rit hai sii tonghthamnak a karhtuk caah Andrew le Myuran cu ngaihthiamding cun a si kho lo tiah Indonesia President nih a chim.
Ch/THEMIRRORDAILY/ABC

President Obama Tuanbia.

President Obama cu August 4. 191 ah HONOLULU ah a rak chuak. A nu cu Americanmi a si i, a pa cu Kenya ram in America ah sianginn kaimi a rak si i a nu he cun an rak i tong. Obama kum hnih a si ah a nu le pa an i tthen i a pa cu Kenya ram ah a kir tthan. Hi lio ah hin a pa cu Kenya ah nupi a ngei ko. Cun, a nu cu Indonesia pa he an i um i Indonesia ah kum 10 a si tiang a um. Cu hnu ah a pi le pu (a nu, pi le pu) sinah a um.
Vawleicung minthang sianginn a si mi Columbia University ah BA (political science-international relations) a dih hnu ah Harvard University ah Law degree a dih fawn.
U.S. lawng hmanh ah si loin vawlei cungah Columbia University le Harvard University cu min thang bik lak ah an i tel, Hi bantuk in cawnnak sang a ngeih caah mipi nih an uar khun.
Laipa cu sisehlaw, ngahttahpa ti khawh a si. Kum hnih a si hnuah a pa he hin voikhat te lawnglawng an i hmu. A pa nih a thih tak. Anu zong kum 54 a si ah a thih fawn. A pi le pu sinah a tthang. Columbia University in BA a dih hnu ah krihfabuu sermi mi bawmhchanh rian a ttuan. Cu hnu ah politics lei ah a zuang. Mi teima, mifim le milung sau a si. Michelle Obama he an i um i fanu pahnih a ngeih hna.
President Thimnak:
America cu Britain ram in 1776 kum ah luatnak (independence) a rak lak. Vawlei cungah ram a kauh lei ah pathumnak a si. Mipi 300 million reng lo an um. Mirang cu 79.96 % an si. Minaak cu 12.85% lawnglawng an um. Asian le bang cu 4.43% lawnglawng an um. Hi tluk mirang tam lak i minaak a simi Obama nih president a tlin khawh caah America ram tuanbia thar a ttial, an ti cio.
Cun, biaknak lei zong nih an ttanh ngai. Protestant an tam bik i 51.5% an um. A changtu ah Roman Catholic an si i 23.9% an si. Democratic Party aiawh in president aa rak i cuh balmi Al Gore (kum 2000) le John Kerry (kum 2004) nak tam deuh thimfung a hmuh.
America president cu kum li dan ah voikhat lengmang thim a si. President pakhat nih voihnih (term hnih) tiang lawnglawng a ttuan khawh. Term khat cu kum 4 a si. Kum 2008 thimnak cu November 4, 2008 ah tuah a si i Democratic Party aiawh in aa cuhmi Barack Obama nih Republican Party aiawh in aa cuhmi John McCain a tei. January 20, 2008 ah biakamnak le rian fehternak cu Obama nih a tuah. January 20 chun in America president a si cang.
Kum 4 chung fel tein a ttuan khawh ahcun kum 4 hnu ah thimnak a um tthan tik ah a tei tthan ko lai.
Obama Nih A Teining:
President thim tikah America ram chung mipi vialte thimfung nih bia a chat lo. State 50 le Washington, DC nih aiawhtu an ngeih hna. State pakhat ah an i cuh i mipi thimfung tam bik a hmu mi nih state nih a ngeihmi aiawhtu vialte a lak dih. Tahchunhnak ah Washington, DC ah thimnak an tuah. Washington, DC nih a ngeihmi aiawhtu pathum a ngei. Obama nih mipi thimfung cu McCain nak in tam deuh a hmuh caah aiawhtu pathum ningin a lak dih. Cu ti cun state pakhat hnu pakhat thimnak an tuah. Obama nih 365 a hmuh. MCain nih 173 lawnglawng a hmuh. A sunghning a fak ngai. A zapi in 538 a si. Mipi thimfung vialte fonh ahcun Obama nih 52.9% a hmuh i McCain nih 45.7% a hmuh. Mipi thimfung ahcun a tei tuk theng lo. Opinion Poll (ruahnak a laa tu hna) nih cun 7% hrawng in a tei te lai tiah an rak chimh chung bantuk in a si taktak ko. State 50 chungin Obama nih 28 a lak. McCain nih 22 lawnglawng a lak. Obama nih Washington, DC a lak chih fawn.
Kum 2004 thimnak ah George Bush nih 285 aiawhtu a hmuh. John Kerry nih 251 a hmuh. Bush nih 50.7% mipi thimfung hmuh. John Kerry nih 48.3% a hmuh. An i tei tuk lo. Kum 2000 le bang ahcun Bush nih mipi thimfungah 47.9% lawnglawng a hmuh. Al Gore nih 48.4% a rak hmuh caah mipi thimfung nih bia chah ding sisehlaw Gore nih a tei ko hnga. Bush nih 271 aiawhtu a hmuh i Gore nih 266 a hmuh. Hi hna zoh tthan tikah America mipi nih Obama cu an duh taktak ti a lang.
Thimfung A Thlatu-hna:
Obama nih McCain a teinak a thazang nganbik cu mino le thimfung a pe thar mi lawngte an si. An lung a thawhter tuk hna. Kum 18 a simi poah thimfung pek khawh a si. Kum 18 le kum 24 kar lak i 68% nih Obama an pek. Cun, kum 25 le kum 29 kar lak nih Obama an pek fawn. Kum 65 cung lawnglawng ah McCain nih a tei. Cun, mithar 72% nih Obama an thim fawn. Mitlawm (minorities) hna nih Obama an ttanh ngai. Thimfung a hmuh ning cu Minaak 96%, Latinos 67% le Asians 63% an si. Cun, siangiin tthittha a kai lomi hna thimfung 63% a hmuh fawn.
Obama Biacah (message)
Ram pakhat, miphuun phun khat kan si ti hi a aupi bik. Mirang, minaak, Asian le Latino ti a um lo. American miphun phunkhat kan si, a ti. Miphun thleidannak um loin ram pakhat miphun phunkhat lungput le ram le miphun caah lungrualnak kong a chim bikmi biacah hna an si. America ram ahhin minaak le mirang tiin miphun zeimawzat thleidannak a rak um ti a si i, cu ruang ah cun Martin Luther King chimmi bia le nunnak zong min a rak ngei.
Cun, democrats le republicans le independents ti a um lo, United States of America ti lawnglawng a si ding a si tiah a aupi. Mah party ttanhnak lungput a ngan tuk cang. Party pakhat le pakhat an i do hna. Cucaah hi kong hi thlen a cu cang tiah a ti fawn.
Cucaah a si lai, a tu amah he ttuantti dingin republican chungtel pahnih a lak hna. Bush chan in a ttuan liomi Robert Gates zong a rian a pehter fawn.
Amah he bia tak tein a rak i dohmi Hillary Clinton cu secretary of state ah a thim fawn. Cun, John McCain le bang cu amah upat peknak caah tiin zaan riah dumttinak a tuah piak. Hi ti hin democrat a si ko nain, republican chungtel he hmunkhat ah lungkhat thinkhat tein rian ttuantti aa tim.
Ram Hruaining Kalpimi (policy) Kong Ah:
Ram pakhat khat hruainak kong ah suttung pawlisi phun hnih a um. Ramchung policy (domestic policy) le ramleng policy (foreign policy) an si. Ramchung kong ah pawcawmnak (economy) hi bia tak tein a kalpi lai. Zei dang nak in hi kong hi a biapi bik. Mipi zong nih mah kong ah hin an lungre a theih bik ve. Rian ngei lo an tam chin lengmang. Inn man a pe kho lomi aa karh chin lengmang. Hi kong ah a kut le ke an zoh bik lai.
Ram leng kong ahcun Iraq in American ralkap kir ter in Afghanistan lei ah bia tak tein thazang a chuah hnik. Cun, Israel le Palestine kongah thazang a chuah fawn lai.
Rian Ttuan Dingin Fehternak (inauguration):
Mipi an tam taktak. 1.5 million hrawng an si. A kik tuk nain an tam tthiamtthiam. Lawmhnak mitthli a luang an ti cio. President hlun George W. Bush zong aa lawm. Min ngei deuh ah Collin Powell le Rev. Jesse Jackson an i lawm. Amah a dotu bik John McCain zong aa lawm tuk ve. Fek ngai in dirpi aa tim.
A tlang piin chim ahcun zing lei ah aa pum. Cun, Rick Warren nih thla a cam piak. Cu hnu ah Chief Justice John Roberts nih biakamnak a tuah. Hi biakamnak a tuah lio ah hin a kut orh lei a thlir. Kehlei a kut nih Bible cungah a chuan. A Bible hi a nupi Michelle Obama nih a tlaih piak. Cu hnu ah Rev. Joseph E. Lowery thluachuahnak a pek. Cu hnu ah Obama nih bia a chim.
Obama nihcun kum 1861 lio i President Abraham Lincoln nih a rak hmanmi Library of Congress ah an chiahmi Bible a hman. Bible cauk cung ah cun biakamnak a tuah lio ah a kut a chuan. Amah belte Bible a kau lo.
A luancia caan hi president hlun hna nih Bible cauk cungah an kut an chuanning kong tlawmpal kan zoh hnik lai.
James E. Carter (kum 1977 ah) nih an amah innchungkhar hmaanmi Bible a hman. Mikah 6.8 a kau.
Nannih hmun kip kaa kip i a ummi vialte hna, Pathian nih cun thil ttha kha zeidah a si ti kha an chimh cang ko tung hna; An halmi hna cu, ding tein thil ti le zaangfahnak ngei le na Pathian hmai i toidor tein khuasak pei a si ko cu.
Ronald W. Reagan (kum 1981 le kum1985 ah) nihcun a nu nih a tthenh mi Bible cauk a hman. 2. Chanrelnak 7:14 a kau.
Ka min in kawhmi ka mi hna nih khan an lung an thumh i thla an cam i ka hmai kha an kawl i an lam ttha lo khan an i mer ahcun, van khin ka run theih lai i an sualnak cu ka ngaihthiam hna lai i an ram cu ka damter lai.
George H. W. Bush (kum 1989 ah) nih anmah innchung khar Bible a hman. Matt 5 a kau.
Tlang Cung Cawnpiaknak a si.
William J. Clinton (kum 1993) ah a pi (a pa nu) nih a tthenhmi Bible a hman. Galati 6:8 a kau.
A pumsa duhnak lo ah a tuh ahcun, thihnak kha a zun lai; Thlarau lo ah a tuh ahcun, Thlarau nih zungzal nunnak kha a pek lai.
George W. Bush (kum 2001 le kum 2005) ah amah innchung khar Bible a hman i a kau lo.
President dang hna nih Bible Biakam Thar ah an hmanmi hna cu: Mathai 7:1, Mathai 18:7, Revelation 16:7. James 1:22-23, John 1 I Corinthians 13 Matthew 5:3-11 an si. Biakam Hlun ahcun Proverds le Psalms deuh an hman. Tahchunh ah Proverbs 3:17 Proverbs 21. Proverbs 21:1 Proverbs 16 an si. Psalm cu Psalm 118:11-13.. Psalm 31:1-3 Psalm 121: 1-6. Psalm 91:12-16. I Kings 3:9-11 le Isaiah 11:1-3 zong an hman hna.
Hi tluk in American President hna nih Pathian an zumh. An ram sernak dingah Pathian an i bochan taktak. Vawlei fimthiamnak lawng cun an hna a ngam kho lo. Vawlei thil ti khawhnak lawng in America caah ttuan cu a si kho lo tiah, an zumh.
Biafunnak:
Pawcawmnak kong ah John McCain nakin Obama cu a ti kho deuh lai, an zumh taktak. A ti khawh le khawh lo cu caan nih a chim te lai. Amah Obama fimthiamnak le thil ti khawhnak ruangah president ah thim a si cang. Asinain, American mipi Mirang hna lungput zong zoh chunh awk tlak taktak cu an si. An tam deuh saumau. Anmah hnatlaknak loin president tlin khawh a si lo. Mah hi ram fim, ram tthangcho hna lungput cu a si. Ram hruai ding ahcun a ttuan kho mi poah nih ttuan hna seh, ti hi a si awk te cu a si ko. President i cuh tik zongah keimah ka ti kho bik lai an ti bak ve. Pumpak kong an hrial. Ram hruaining kong an chim. Hi hna hi President Obama thimnak kongah American mipi thinlungput a si tiah ka hmuh.
Senri 2010 Dr.Zo Tum. Hmung chungta lakchin mi asi,
Ngakchia tamnak ah lungretheihnak a tam ko nain ngakchia um lonak ah lunglawmhnak a um lo.{Bovee}
Ngakchia hi upa i a pa a si.{Wordsworth}
Ngakchia sinah a pa sining hmanthlak a um.{W. Shakespeare}

Zingkaa nih nikhua zei a lawh lai a langhter bang, ngakchiat lio sining nih upat tik sining a langhter ve.{Milton}

A fa sining a hngalmi pa cu mifim a si.{W. Shakespeare}

Ngakchia nih soiselnak a herh lo. Cawnpiaknak ttha lawng a herh.{Joubert}

Ngakchia le mino cung i lungchiah cu minung vialte cung i lungchiah a si.{Jones}

Ngakchia na zohkhenh tik hna ah, an upat tik ca zong ruat chih.{Joubert}

Ngakchia i a hmailei nunnak cu a nu rian a si.{Bonaparte}

Zeibantuk fahnak hmanh ing ko hmanhlaw dawt awk sa a ngei rihmi cu mi vanchia va ti hlah.
{Southey}

Ngakchia hi um hna hlah sehlaw, kan vawlei hi umhar lilennak vawlei a si hnga i tar pawl hi um hna hlah seh law zaangfahnak a um lonak vawlei a si hnga, tiah khua ka ruat tawn. {Coleridge}

Ngakchia hna hi dawtnak, nahchuahnak, daihnak kong chimh ding ah Pathian nih nifa a thlahmi hna a lamkaltu an si.{J.R.Lowell}

Angki tlek cu thit colh khawh a si. Asinain biahraang (Biattha lo) nih ngakchia lungthin kha hma a ngeihter.{Longfellow}

Ngakchia nih palhnak an tuah ko lai, kha palhnak khan fimnak an hmuh.{H.W.Beecher}

Ngakchia nih thathut hi an huat, cucaah an tuah awk a simi cu an tuahmi rian hi an caah santlaimi siter hi a si.{Locke}

A hmasa bik ngakchia sin i tuah dingmi cu nuamhter a si.{Buxton}

Sikvelhnak si loin, a palhnak ngaihchihternak in a mitthli na tlakter khawh ahcun cu ngakchia cu chimhhrin a herh ti lo.{A. Mann}

Ngakchia cu lam hman i kalpi na timh tikah Satan cu duhsah in inn lei a panh.

{W.A.Billy Sunday}

Na ngakchia na velh hlan ah tthat lonak a tuahtertu nangmah na si le si lo kha ttha tein i fiang hmasa.{Austin O?Malley}

MANNY PACQUIAO LE A RINNA
an tuanbia tlawmpal in vunzoh ta hna usih Pacquiao cu pak-man tiin an kawh Philippines ram ah rethei le harsa tuk chungkhar in athanglian mi a si,A nu le apa an i then ruangah a nu nihcun an unau za tein a um pi hna,Unau paruk lakah pali nak asi,kum 14 asi lio te ah an inn,in achuah tak hna,Cuti cun riahnak rep hmanh thathi in a ngei lo,kum 12 mi asi lio in figting athok atu ahcun ai zuamnak bantukin Pathian nih Vawleicung min thang ah acawi san boxing champion teinak le adang dang laksong lak in vawleicung ah min thang ahcun aa hun i chuah cun Philippines ram hruaitu sang bik,Congress man a si lio fawn,Lone District,Aiawh tu congress chungtel vawleicung ah aa tel  fawn.Thenkhat hawihna nihcun Philippines President dirhmun hmanh aa cuh te men lai tiah zumhnak an ngei,
Roman Catholic khrihfa in athanglian mi asi,Sinain boxing a lamthluan ah hlawhtlin nak le teinak a hmuh hnu cun azumhnak le aa bochanmi cu vawleicung nuamhnak le ei din nak lam ah akal  tawn,Asinain zarhpi ni ahcun biak inn ahcun pumh cu aa pumpah ko nain nu le zu la sa lai ahcun caan saupi a rak vakvai,Cu tiin vawleicug hmun dangdang boxing celhnak hmun ahcun vawlei dawhnak oar tlan in a ngeihmi chawva hna cu duh tawkin a hman dih deng ahkhin anu sin ahcun kum 1 akir than i aum.Phekah ahmang vuikhat a nu nih ka fapa tangka na kan thenh khawhlo ruangah na far le sianginn kai kho loin an ker e tiah a nu nihcun ca a kuat ca khuat ahmuh sin in atap a ngaih achia,a lungretheih in rawl ei kho lo in arak um,
2011 kum ah khan asi,cuti i thinlung nuam lo tukin aum lio ahcun amang ah Pathian ahmuh i.a mang ahcun Pathian aw a thei aw nihcun ka fa zeiruang ahdah lamdang na zawh tiah ti in a chonh.Cu vial ahcun hmun rem hmun tha tuk pakhat chung ahcun pangpar phuntling hmun ahcun thla a cam ceu pakhat chung in Pathian nihcun a vun chonh i khuaruah har ceu pakhat a ka hmuter tiah achim,A mangah cun vanmi pahnih a hmuh fawn hna,Pathian aw ka theih sin in atu bak athi ding bantukin ka um.Cu Pathian aw cu ka nunnak a ka thlengtu asi tiin a chim.
Caan tlawmpalte chung cu Pakio nih cun Pathian nih acungah a tluntermi cu aphilh hnik bantukin aum,Sinain nikhat cu a thinlung ah Baibal relduhnak a hungchuak Baibal cu arel i.A Baibal relmi ahcun mangin langhnak an hmuh tawnnak cacang kha arel,Cu vial ahcun amang ah atomi thil pawl kha a vun ruat,amang cu mang sawh sawh silo in atak takin asi zia kha fiangtein a vun hmuh,
Cu a mang i atonmi langhnak ahmuhmi nih le kawh aw nihcun thiangthlarau nihcun Pakio nunnak ahcun rian atuan ciammam i.Pac-man nihcun Pathian cu a ka khamh tu le ka Pathian asi tiin a pom,
Lam tak tak adik mi khamhtu pianther ka co cang bantukin ka nunnak hi a nuam kho tuk i nifa tein nuamhnak le lawmhnak in ka khat tiah a chim,
Pathian kawhnak aw a theih hnu in le Pathian dawtnak atheih hnu in cun Nightclub a ngeihmi zong azuar colh i lam dik lam hman ahcun Pac-man cu a kal, zu din le sa ei vialte zong a ngol dih hna,Muichiatnak le thangchiat tertu thil vialte hna hi kum zeizat chung dah thong chung bantukin ka rak tlak ti in,Freddie Raoch nih cun a chim,
Atu ahcun Pakio a nunnak ah poimawh bik cu Pathian zumh asi,Nitin Baibal study a ngei peng.na nunnak ah Pathian na ngeih ahcun vawleicung ah hin zeibantuk thil hmanh tlung seh law na zei hmanh apoi lai lo,Thinlung nih a duh awk asimi cu Pathian dawhnak theih hi asi bik ko,Pathian cu kanmah leiah a tan ahcun ho nihdah a kan tei lai.tiah a chim,
vawleicung boxing thong celh nak le ka tonmi thil vialte hna cu Pathian nih thlua a ka chuah mi lawngte an si hi thil vialte hna cu ka phu tawklo pi lawngte asi hi vialte min thatnak ka hmuhmi vialte zong hi ka chun mang hmanh ah ka mamh balmi asilo.Pathian cu ka nun chan le ka chuah chan  asi,Pathian cu a zungzal in ka lawmh lai ka thangthat peng lai,


Nang Lo Ni Khat

Sung Khun Tha Hlei, Iang Hlei Tial aw
Pasal hawi mit, hmai zoh cun maw
Kan tiam bia cu, veeng sih na ti
Kai her ka lung, nang he duhdim
Leen tti nak ni, phanh lai nak ah.

Na kiangrei in, hmuh lo na iang
Tlai ni neem ah, an hong lang i
Maw ka thinhnem, zeihme kan can
Fingrei cah hlaan, Faruahthawh cu
Volh za ka pamh, i suum lo in.

Ka dawt na ca, a tlun ni cu
Puan lu khuh in, thli te ka ttap
Kuangpi lei le, Kuangte lei in
Chim ral Zo ral, thli chia lak ah
Ni tin chuanrawl, chung pil lo i
Iik lengmang te, na ttah zawn in.

Nang he i tthen, vansaan bia ah
Ka pom lengnu, ka co tawk lo
Phunsang fanu, runsang kai cu
Caan le rian sal, men ka si cang
Kha vial nang he, kan tuanbia kha
I chim ko ning, kan co can ah.

Duh tlon thlaimai, le leen lio caan
Zuun tthing puan bang, an thar zawn ah
Lung chia kho lo, tlei kho lo in
Ka hraam tuan rel, zaang tlung lo in
Zeitik khua khirh, ton um te hnga
Lung ka nawl tawn, ka ttah hla he.

Nang Lo Ni Khat, leen a har hi
Kei ka tuanbia, le hla a si
Sem kan cawi le, kan hrinhniang tal
Thing bang ton ter, tthan um seh law
Nang he leen lio, kan phai duh bia
Roling phung bang chim hna seh mu.
Alaak (Free) le Ttuanvo
 
Laimi kan caah thawngttha bik cu khamhnak cu a LAK in pek kan si ti kan theih hi a si. Hi bia kantheih ahcun aa lawmmi miphun kan si. A LAK timi bia uar tu hmanh ah a kan can phah  rua tiding in kan um. Pathian A LAK in a kan pek mi thil chung in minung ttuan vo a um ve ko rua tiah ka ruahnak pawl, Bible chung in keimah pumpak hmuhning ka van tial lai. Caan na ngeih caan ah a dih tiang relpi nak in tha ka pe te tiah kan sawm.
 
A LAK CHUNG IN TTUANVO
Deutronomy 3:18: " Cun khi can ah khan nawl kan pek hna i," Bawipa nan Pathian nih hi ram cu co awk ah an pek cang hna;  nannih nan unau Israel mi hna hmaiah nan mi raltha vialte hna cu hriamnam put in an lan hmasa lai."     Joshua 6:2;  " Cun Bawipa nih Joshua cu a chawnh i," Zohhmanh, Jericho cu a siangpahrang he, a mitthawng ralttha hna he tiah, na kut chungah kan pek cang."  
Ephesian: 2:8;  " Nan nih cu vel an ngeih hna caah an khamh hna i, khamhnak nan hmuh cu a mah nan i bochan caah a si.  Khamhnak nan hmuh mi cu nan mah tuah mi a si lo, Pathian laksawng a si."
 
1. KAMH MI RAM LE ISRAEL
 Israel miphun cu Pathian nih a kamhmi hna ram phaknak ca i, Jodan tiva an tan hlanah, Moses nih Pathian hmaiah zumhtlak tein umpeng awkah a forhfial hna. Deutronomy cauk a hramthok ka hrawngah Moses chimmi cu, " Pathian nih hi ram hi nan mah ta si awk ah an pek hna," a ti. Moses a thih hnu tlawmpal ah Israel miphun cu Pathiannih a pekmi hna ram i va um ding; an ramah vaser ding ah cuka lei panh cun kal in an vafuh. Culio ah Joshua nih a miphun a cawnpiak mi hna cu an pu Moses nih a cahmi hna bia," Bawipa sal Moses nih, Bawipa nan pathian nih dinhnak hmun an pek hna i, hi ram hi an pek hna lai," ti in nawl an pekmi hna kha i cinken tuah u. ( Josuah 1:13)  Isarael pawl an um hnganak ding hmun cu an sinah Pathian nih a pek canghna. Cucu Pathian LAKSAWNG, a lak in pekmi  bak a si. Sihmanhseh rian an ngeih rih mi cu, " An mah caah chiah/pek a simi hmun chungah khan va kal i vaa laak kha a hau. Cuticun vakal in an vaa lak lo i, Egypt ram lei tu-ah an kir tthan a si ahcun, Pathian nih a pekmi hna laksawng, dinhnak ram kha an co lai lo."
 
II. JERICHO KHUA LE ISARAEL TTUANVO
Israel pawl kamhmi ramchung an vonluh tlawmpal ah, vanpang in kulhmi khualipi, Jericho khua an phan cawlh. Hlanlio chanah cun vanpang in kulhdihmi khua cu lakding ah an rak i harh tukmi, tuk khawh lo ding khua an rak si. Tuchan bang vanlawng in bom thlak hna a rak um lo. Siseh Pathian nih Josuah sinah a chimmi cu,  Joshua 6:2; " Cun Bawipa nih Joshua cu a chawnh i," Zohhmanh, Jericho cu a siangpahrang he, a mitthawng ralttha hna he tiah, na kut chungah kan pek cang," tiah a ti. Pathian nih Jericho khuapi cu Josuah le Israel miphun kha ALAK /Manlo in a pek hna. Siseh Israel miphun nih cu khua cu luhhnawh in an vaa laak ve a hau. Cu khua laak khawhnak ding caah cun Pathian nih zulhding le tuah dingmi ttuanvo tampi a pek hna. Cuhnacu, " Niruk chung ni fatin te, nikhat voikhat Jericho khua hel ding le a ni sarih nak ni ah voi sarih hel ding ttuanvo kha an si. Cuhnuah a zarih lo; An hel dih in, an saki, muko tum  i au ding zong a fial rih hna. Cuticun Pathian nih a fial mihna Ttuanvo kha an zulh i an tuah lawngah Pathian nih a pekmi hna Jericho khua chung ah a lut kho ding an si.   Jericho khua cu Pathian nih a pek mi hna LAKSAWNG  a si nain Israel pawl nih Pathian nih a pekmihna zulhding nawlbia/tuanvo kha, a nawl ngai in a zulh le an tuah ve lo ahcun, cu LAKSAWNG cu an ngah lo pin ah an sunghding mi a si.

III. KHAMHNAK LE TTUANVO
 
 Ephesian: 2:8;  Chungah, "Nan nih cu vel an ngeih hna caah an khamh hna i, khamhnak nan hmuh cu a mah NAN I BOCHAN caah a si. Khamhnak nan hmuh mi cu nan mah tuah mi a si lo, Pathan laksawng a si." Vel in khamh nan si. Khamh nan si cu nan zumh i a mah nan i bochan caah a si ati. Alak in pekmi Khamhnak kha conak ding caah ZUMH le BOCHAN (timi Ttuanvo) kha a hau. Alak in pekmi khamhnak cokhawhnak ding caah zumhnak timi ttuanvo kan herh. Jesus nih John 6:29 ah a chimmi kan hmuhmi cu,  "Jesuh nih cun a leh hna i, " Pathian nih tuah hna seh ti an duh mi hna rian cu hihi a si: A thlah mi ZUMH hi," tiah a ti hna. 
 
Israel miphun cu dinhnak ram cu ALAK bak in pek an si nain, kal in an vaa laak a hau; an va co kha a hau. An va co khawhnak ding caah harnak aphunphun an tuar i an inn a hau. An nunnak tampi a liam a hau. Retheihnak tampi an tuar a hau. An hruaitu tampi kamhmi ram, a lakin pekmi ram phankho lo in nunnak liam in an um ( Eg. Moses; Luatnak rian, alak in pekmi ram conak ding caah harnak tampi he an miphun caah rian a ttuan nain kamhmi ram nuam a phan manh lo.)
 
Joshua sinah Pathian nih Jericho khualipi cu Pathian nih a lak in a pek tthanhna. Siseh an cokhawh i an mah ta a si khawhnak ding caah ttuanvo tampi an ngei.  An ttuanvo kha tlamtling tein nunnak pek in an dirpi caah ALAK in pekmi hmun cu an mah taa ah a cang. Harnak tuarnak umloin Pathian nih apekmi hna khualipi cu an co kho lo.
 
Minung kan caah aliannganbikmi thawngttha, Khamhnak hmanhhi:    Jesus Khrih hmang in Pathian nih a lakbak in a kan pek.( Kan caah thawngttha taktak a si)  Sihmanhseh, Bible nih, Khamh kan co khawhnak hnga caah NAWLNGAIH nak a herh zia kha a kan cawnpiak.  Hebrews 5:9 chungah, " A tling mi ah ser a si tikah a mah NAWL A NGAIMI  vialte hna caah zungzal KHAMHNAK hram ah a cang, .... " a ti.
 
IV. LAI MIPHU LE LAIRAM RIANAH
Lai miphun sinak hi kan cawk i a man phalh in kan simi sining a si lo.  Lairam zonghi Pathian nih Lai miphun a kan pekmi RAM bak asi. Lairam hi zei miphun sininn Laimi nih a man phalh in kan cawk silole, nunnak pek in kan doh hna, ka tei hna i Lairam ah a cang timi tuanbia fiang hi a um lai in ka zum lo. ( Ka palh kho men) Pathian nih a lak bak in a kan pek mi, kan mah caah a sermi ram a si.
 
Nihi niah Lairam cu a ttap i ngan fah tuar in a um. Azawt a zual ngaingai cang. Laimiphun tuanbia zong duhdim nun a ngei ti lo, temhtuarnak rim lawng nih a zelh cuahmah lio a si i zei can a zelh rih lai le, Laimi tuanbia nih hi temhtuarnak chunghin luatnak a hmuhnak kong kan rel kho ti te lai maw ti hmanh ruat ngam lo tiang dirhmun kan phak lio a si.
 
Laimiphun, Pathian nih a kan serchihmi sining a himnak caah, Laimi nih harnak kan tuar i zokhenhnak rian kan ttuan a hau. Lairam, Pathian pekmi ram hi kan mah ta a si i, nawl ka ngeih khawhnak ding caah Lai miphun nih kan fuh i a kan dawn tu thil vial te kha kan doh i, kan hruai tu tampi zong an nunnak tiang a liam i kan chan zong a dih a hau. Pathian pek mi kan ram hi kan mah ta a si khawhnak ding caah kan miphun ningpi in zuanhnawh fuhpanh i kan mah taah ser a hau. Harnak tampi tuar lo in cun kan ram le kan miphun hi kan mah ta a si kho lai lo.
 
"No Pain No Gain," timi tlangtar in Top Journal ah an rak tialbal mi bia ka philhkhawh lo mi a um. ( A tial tu cu ka theih ti lo.) Achimmi cu; Minung nunnak caah a herhbik mi THLI hi alakin ngahmi thil ( Kawl in; A khah meh kung  si) asi. Hi thli, a lak in kan hmuhmi, hmanh hi kan nunnak ca i kan hman duh tikah, a mah luh in kan hnar in kan cuap chung tiang a lut lo, KAN DAWP ta a hau. DAWP timi rian kan ttuan kha a hau," a rak ti.
 
Ram rian, miphun rian le Pathian rian hi retheihnak tuar lo in tlamtlinh khawh ding cu thil sining ( Nature) nih a duh lai lo.  Israel nih a lak in an hmuhmi ram kha harnak phun tampi lak in kal hnawh ngam lo in, kir tak hna seh law, kammi ram an sung lawng si lo in an taan cia nak Egypt salah an tang tthan lai.  Lai mi zong.....................?
 
( Palhnak a um ahcun pumpak ruahnak sihram ko seh.)
 
Zathawngcin
Dallas

BILLY GRAHAM (1918- Nihin Tiang)

 “Pathian nih kut pahnih a kan pek. Pakhat cu hmuhnak caah le adang pakhat cu peknak caah a si”
Protestant (Roman Catholic in ai tthenmi) Khrihfabu cu British ram le America ram ah kum zabu 19 chung ahhin an karh ngaingai. Hi lio caan ah Charles Darwin le John Stuart Mill nih Khrhifa chung ah zumhnak he pehtlai in lunghrinnak an chuahter. Liberal zumhnak (Baibal a zum taktak lomi tiah ka ti ko lai) le cawnpiaknak cu kum zabu 20 tiang ai pehzul. Baibal thiamsang Karl Barth le Emil Burnner cu Khrihfabu kha Baibal ah a kirpitu hna tiah ruahmi an si nain Khrihfa dang pawl nih an i tlaihmi zumhnak tak a dihlak in an zum ve lo. Hi lio caan ah cawnpiaknak hmaan lo a karh i ‘Pathian a thi’ timi zumhnak hmaan lo tiang a chuak. Cu caah Evangelical Khrihfa pawl nih heh! tiah zumhnak hmaan lo pawl an doh hna. 1928 kum ah Khrihfa pawl zumhnak hmaan lo dohnak caah ti’n Inter Varsity Fellowship of Evangelical Union tiang rak dirh a si. Cu lawng siloin cawnpiaknak hman lo doh dingah buu dangdang zong rak dirh cio an si hna.
America ram in evangelical Khrihfa chungin Billy Graham cu hruaitu lakah zohchun awktlak a sinak cu el awk a ttha lo. D.L. Moody hnu ah Billy Graham cu Khrihfa hruaitu lakah minthang bik a si lai tiah cohlan lawng siloin vawleicung ram hna nih an upat taktak mi hruaitu zong a si. Baibal ca a zumhnak in mi a thongthong in Khrih sinah a hruai hna i midang pawl a hmanmi hmun, Khrihfa zumhnak le cawnpiaknak ah a hruai hna. Billy Graham cu Charlotte, Chak Carolina pawng ah a ummi lo (Farm) ah a ummi chungkhar in a tthanglian mi a si. A tuah tawnmi cu caw zohkhenh, an ek hlonh le cawrawl pawl hlonh le thianhhlimh rian hna kha a si.
A nu le pa cu Scottish Presbyterian bu upa hmasa an si. Billy Graham nih kum 16 a si ah Mordecai Fowler Ham timi, samrang pa Crusade tuahnak in hrintthannak a hmuh. Biatak tein Baibal relnak in caan tlawmpal a hman hnu ah Tampa ah a ummi Florida Baibal Institute ah Bill Graham cu a kal i cuka ah cun a voikhatnak bik lamcung ah thawngtthachimnak a ngei. Kum 21 a si ah Baptist rianttuantu pakhat sinak caah ordain an pek. Cu hnu ah Wheaton College, Chicago ah cawnnak a ngei i 1943 kum ah minung chuahkehnak kong cawnnak (Anthropology) in a kai i a awng. Hi kum ah China ram missionary rianttuantu hna an fanu Ruth Bell he an i tthi-um. Ruth cu Billy nakin college a rak kai hmasa mi a si.
Chicago ah a ummi Baptist Khrihfabu fami pakhat ah kum hnih chung pastor rian a ttuan. Hi lio ah thawngtthachimtu mualngei tiah midang nih an ti. Cu hnu ah Northern Baptist Seminary ah Professor a simi Pastor Torrye Johson nih Zarhpi ni zanlei radio program rianttuan dingah a sawm. Johnson nih Youth for Christ timi a dirh i hi rian ah Billy Graham cu caantling evangelist rianttuantu ah a hman. America ramchung khuatlawnnak a ngeih hnu ah Billy nih England ram le Europe ram hna 1946 kum ah a tlawn hna. Hi lio ah midang nih sawm duh tthannak thinlung ngei kho tiangin midang thinlung ah an rianttuannak a cam. 1946-47 kum chung ah Billy le Cliff Barrows nih British ramchung khua 21 an tlawn hna i pumhnak voi 360 an ngei kho.
America an kir hnu ah evangelist tiin buu bantuk an dirh. Billy nih Cliff Borrows le Grady Wilson a sawm hna pin ah hlasak thiam Bev Shea zong an sawm chih i khuapi a simi hmun hna ah camping tuahnak an ngei. Mah hi an rianttuannak cu an tlamtling lo nain tonnak an ngei tthan i zei ruangah dah kan sunghnak hi a si tiah hlathlainak an tuah. Billy rianttuannak biatak tein a van i hrimtthannak cu 1947 kum ah Los Angele innfate pumhnak an ngeihnak in a si. Billy nih thlarau tihal rawlttam mi hna caah tiin thinlung dihlak le roling ngai in thawngttha bia a chimh hna. Hi caan hmannak cu zarhthum ca lawng ti a si nain mizapi nih caansau deuh ngeih an duh caah zarh riat tiang a si. Radio rianttuantu Stuart Hamblen le Jimvaus nih hrintthannak an ngeihnak thawngin Billy cu media lei in cikkhatte ah minthannak a hmuh colh.
Peng dangdang in sawmnak a tam caah Billy nih evangelist rianttuannak thar le tlamtling tein cawlcangnak ngeih dingah timhtuahnak a ngei. 1950 kum ah Billy Graham Evangelistic Association timi a dirh i zungpi cu Minneaplis ah a chiah. Rianttuannak kong ah tlamtling tein tawlrelnak a ngeih hnu ah khuapi chungah Khrihfa bu ai-awhtu hna nih tthate in sawmnak um lo ahcun crusade ngeih lo dingah biachahnak a tuah.
Hi lio caan ah Billy rianttuannak a tthanchonak ah biapi ngaingai a simi crusade voihnih tuah a si. 1952 kum, Washington crusade tuahnak ah ramkhel lei rianttuantu upa pawl hmailei ah president a si dingmi hna Richard Nixon le Lyndon Johnson nih hrintthannak an hmuh. Billy nih hruaitu Khrihfa simi hna a conglomh hna i President Eisenhower le Kennedy cu America rammi hna Pathian sin an kir tthan  khawh nakhnga an ti khawh chungin i zuam dingah thazaang pek in a forhfial hna. Billy cu evangelist cawlcanghnak lei ah hmaifongtu a si bantukin media lei zong in thawngttha karhnak a tthanchoter. Radio caan hmannak (Hour of Decision) a dirh, nifatin news paper (My Answer) timi a chuah, cauk a ttialmi ah zuartam bik a simi (Peace with God) le film muicawl in Mr. Texas le Oiltown ti’n USA ramchung ah evangelist rianttuannak a ngei chih fawn.
1954 kum ah Evangelical Alliance timi sawmnak in thlathum chung London ah a ummi Harringay arena hmun ah crusade ngei dingah a kal. Hi lio ah England ram Khrihfa mi hna nih America rammi sinah lunghrinnak an ngeihmi nih bawmhnak peknak lei le carialnak (Press) lei ah dawnkhantu a rak si. Caanrau lote ah dawnhkhanhnak thil hna cu an tlam a tling tthan.
British crusade tuahnak cu London (Wembley) le Cambridge Sianghleiruun ah 1955 kum Scotland a tlawnnak in tam deuh in ngeih an si hna. London khua ah Queen a nu le Princess Margaret a ton hna i Windsor Castle ah sawmnak in Queen sinah thawngtthabia chimnak a ngei. Cu hnu ah crusade tuahmi pawl ai pehtlai duahmah hna. Manchester 1961 kum ah, Earls Court London 1966 kum ah, Sheffield 1973 kum ah, 1984 kum England mission an ngeih lio ah hmun panga ah crusade tuahnak an ngei. Hi pinah England Khrihfabu le hruaitu hna sawmnak in crusade tuahnak England ram ah a ngei rih. England ram lawng siloin ramthumnak ram hna le Africa ram tiangin crusade tuahnak a karh. 1991 kum ah Glasgow le Aberdeen khua Scotland ah a mission tuahnak bantuk cu ngeih tthan a si.
1959 kum thokin Billy nih khualtlawnnak kau deuh in a ngei. Australia le New Zealand 1959 kum ah, Africa 1960 kum ah, Japan le India 1966 kum ah, Singapore 1968 kum ah, Brazil 1974 kum ah le Far East 1975 kum ah ti’n an si hna. Avoi khatnak bik communist ram tlawnnak a ngeihmi cu Yugoslavia ram a si i 1966 kum ah a tlawng. Cu hnu ah Hungary 1977 kum ah, Poland 1978 kum ah, cu ka hmun hna ah Roman Catholic cathedral ah thawngttha chim an sawm. Nichuah Germany le Czechoslovakia ram hna cu 1982 kum ah a tlawn hna. 1982 kum ah inter-faith conference nih an ceihmi Nuclear hrawhralnak kong ah ai tel vemi cu palhnak fak ngai a si i midang nih an ceihphai ngaingai mi a si fawn.
Evangelist rianttuannak he pehtlai in World conference tuah dingmi Billy nih a hrihhawh i Berlin ah 1966 kum ah an ngei kho. Cu conference ngeihnak thawngin Lausanne coference 1974 ah an ngei tthan. A theipar a chuakmi cu vawleicung Khrihfa hruaitu hna nih hmunkhat te ah evangelist rianttuannak le social rianttuannak he pehtlai in ceihhmainak an ngei kho. Cu pinah 1983 Amsterdam Conference tonnak an ngei tthan.

Billy nih palhnak a tuah sual caan ah ngaihthiam hal in ka palh tiah a ti tawn. Ramkhel lei riantuan dingah mi tampi nih voi tampi Billy cu an sawm nain a el hna i kawhnak a hmuhmi le a zumhnak ah fekte in a dir i midang caah zumhnak lei in thazaang petu le midang nun cawmtu taktak a si. 1959 kum ah Billy nih ca a ttialmi cu Crusade kan tuahnak a theipar hi khuapi minung nun thlennak men siloin pumpak an nunnak zungzal ca in thlen a si, Khrihfabu tampi sersiam an si i rianttuantu tampi nih vision thar an hmuh tiah a ti.

Note: Vawleicung Miroling Cauk (By; Mang Hlei Cung) chungta lakchinmi a si.

SADHU SUNDAR SINGH (1889-1929/33 A.D)

  “Hi vawlei ah Khrihfa pawl hmunkhat kan umtti khawh lomi hi zeiti’ndah vancung ah hmunkhat ah kan umtti khawh lai?”
Sundar Singh cu India ram Khrihfa he pehtlai in Khrihfa sining ah sikan ngei taktak mi le India ram Khrihfabu hi nitlak Khrihfabu nih a iap ding a si lo tiah duhlonak a tuahtu a si. Amah cu Sikh miphun in Khrihfa ah a lutmi a si. Pumhnak, hlasakmi le biakinn sakning pawl hi miring ngeihmi lawngte an si hna. Khrihfa a cohlangmi pawl nih nitlak lei sining, hrukaih, Khrihfa mi hna nih missionary pawl uknak le hruainak an i bochan dih. India Khrihfabu cu nitlaklei Khrihfabu nih a iap. Sihmanhsehlaw India rammi hna Khrih sin hruainak ah cun India ram sining in thawngttha hi kan aupi awk a si tiah Sundar Singh nih a ti.

Sundar cu Khrihfabu in ai tthen i Khrihfa mithiang um in amah lawng a um i chak India ram le Tibet ram ah thawngttha bia a phuangtu a si. Sundar chungkhar cu Sikh miphun lakah upat ttihzahmi chungkhar an si. A pa cu bawi le hmunhma tampi a ngeimi a si. Anu cu Bhakta (mithianglim) timi a si fawn. Anu nih a zumhmi cu biaknak dihlak ahhin tthatnak a um cu caah a fapa nih diknak hi khoika hmun paoh ah kawl dingin a forhfial tawn.
Sundar, hngakchiat liote ah a nu he zingka tuante in an tho tawn i thlacamnak Hindu mithiang pa an timi sinah an ngei lengmang. Hi Hindu mithiangpa nihhin Sundar cu hmailei caan ah mithiang hlim (Sadhu) a si te lai tiah ruahnak a pek tawn hna. A nu le pa hi Khrihfa an si lo nain Khrihfa cawnpiaktu pawl hi an inn lut chuak kho dingin an cohlan tawn hna. Sundar cu Khrihfa mission sianginn ah a kai ve nain cawnnak a dihlei ah Baibal ca a thleh dih. Kum hnih a luan hnu ah a nu nih a thihtak. Bawmtu le bochan ding hohmanh a ngei hna lo. Mithiang sin zongin bawmhnak a hmuh lo caah Khrihfa pawl cungah a thinhung. Buainak a chuahter, Khrihfa pawl a doh hna, pumhnak an ngeih caan ah a buai hnawh hna, a hawile dang he thawngttha chimtu pawl bazaar ah lung in an cheh hna. Cu lawng siloin Biakam Thar Baibal cauk kha a tlaptlap in an thleh hna i mei in an khangh hna.
Sundar nih innkhan ah nithum le zanthum thlacamnak ka ngei lai i Pathian tak hi aho dah a si tiah halnak ka tuah lai. Cu i fianhnak ka hmuh hlei lo cun zinglei suimilam 5 ah kan khua tlanglawng nih a rak pal pengmi hi kai rialter lai tiah a ti. Cu ti’n a innkhan chung ah thlacamnak nithum chung a ngeihnak a tlin lai zan ah a innkhan cu ceunak nih a khuh dih. A hmuhmi cu Krishna le an biakmi pathian siloin Khrih Jesuh kha a si. “Zeitik tiang dah na ka hrem lai? Nangmah khamh dingah ka ra. A dikmi theih dingah thla na cam, Ziah! na ka cohlan lo? Keimah cu lam ka si,” tiah Jesuh nih Sundar cu a chawnh.
Sundar nih Khrihfa ka si cang tiah a chimhmi hna thawng nih a chungkhar pawl khuaruahhar in a chiah hna. Khrih Jesuh ti lo midang rian ka ttuan kho lo tiah Sundar nih a phuan. Tthihphaihnak, dohnak le pumpak sualphawtnak Sundar nih a ton len ko nain Khrihfa sinak a hlaw hlei lo. A pa nih inn in a tthawl i nangmah kongah zeihmanh pehtlaihnak ka ngei ti lo tiah Sundar cu a ti. Sundar nih a donghnak bik a chungkhar sinah zanriah a eimi ah thih sii an cawhpiak. A thaizing ahcun Sundar nih aluak a luak len.
Cu lawng siloin a ka in athi a chuak thluahmah. An inn in lawn bute in ai thawn ceomo i an khua pawng ah a ummi Pastor pa inn a vong phan. Cu hnu ah Pastor pa zohkhenhnak in thihnak in a luat. September 3, 1905 kum, Sundar kum 16 a chuah camtuak ah Anglican Church, Lahore ah tipil a ing i Simla tlang ah thlakhat tluk a hmailei kong caah Pathian duhnak hawl in thlacamnak a ngei. Hi caan thawk hnu hin India Khrihfa nih India ram sining in cawlcanghnak le rianttuannak ngeih dingah fakpi in ai zuam.
Sundar nih avoi khatnak bik a tuahmi cu an khua ah a rak kir i thawngttha bia a chimh hna. Mi tampi phunsang chungkhar zong nih Sundar cu an cohlan nain a chungkhar nih cun an cohlang kho hrimhrim lo. Caan tlawmpal hnu ah a pa nih, “Keizong nih Jesuh ka dawt ve,” tiah a chimmi nih Sundar lawmhnak in a khahter. A hramthawkte in Sundar Singh nih ram phihmi Tibet ram ah thawngttha bia chimnak ngeih hi a rak duh tukmi a si.
Avoi khatnak in khualtlawnnak a ngeihnak cu Himalayas tlang ah a si i cuka ah auhnak a hmuhmi hi zeitluk in a har ti kha a theih fian. Inn ah lawmte in an cohlan ko nain Jesuh kong a chim ahcun atu le tu in an dawi. An doh, an buai hnawh len ko nain midang Sadhu bantukin zeihmanh a leh hna lo tikah an khuaruah a har i an khua rak tlawng dingah an sawm tthan tawn. Sundar tipil a innak in thla 18 a rauh hnu ah avoi khatnak Tibet ram a tlawng. Moravian missionary rianttuantu minung pahnih sinin holh tlawmpal a cawn. Cu hnu ah holhlettu pakhat an hlanpiak. An pahnih in khuakhat hnu khuakhat in an ke in khual an tlawng. Khrih thawngttha an chim caan ah dawi an si tawn. Lama nih nawl a pek hna i phungkicawng ah a ummi phungki pawl sinah biachimnak an ngei kho. Mah hi hnu ah 1908 in 1929 kar ahhin kum chiar tein Tibet ram a tlawng i thawngtthabia chimnak a ngei. Hi khualtlawnnak a ngeih lioah thil khuaruahhar zumh awk ttha lo tiangin a tonmi an tam ko. A caan ah an vuak, thong an thlak, caan tampi thihnak in a luat tthan tawn.
Voikhat lebang cu phungki pawl nih an tlaih i tikhur ah thi seh tiin an thlak. Cuka tikhur ah cun midang pawl thi le hnai in a tthumi pawl an rak umnak hmun a si. Tikhur an thlaknak in zanthumnak ah aho si tiah theih lomi nih Sundar Singh cu luatnak an pek. Hi Tikhur tawh cu pakhat lawng a si i Phungki lei bawi bik Grand Lama sin lawng ah a um. Hi bantuk hin ral kut in thihnak voithum tiang Sundar nih mizei si tiah theih lomi bawmhchanhnak in a luat.
Caan khat cu vur tlaknak tlang ah theih bal lomi pakhat he khual an tlawng ti. An khual lam ah hliamhma tuar in a hrummi pakhat, a kal kho ti lomi lamkam ah a ril ko mi an ton. Sundar nih cu hliamhma tuarmi pa cu a liang cungah ai chuan i a kalpi. Midang pakhat nih cun lo diam in a kaltak hna. Sundar nih huamsam tein hliamhma tuarmi pa cu tlang chuah dingin a kalpi lam cenceo ah a hawipa pakhat cu vur kik celh loin lam ah a rak rilh ko kha an hmuh. 1909 kum ah Sundar cu Lahore ah a ummi St. John College ah ministry kong cawng dingah a kal. Sundar nih a ruahmi cu hi hmun ah midang nih ruah awk an theih lomi hi midang sinah theihternak ka tuah khawh lai tiah a zumh. Sundar nih ordain pek an timhmi cu a el hna.
A ruang cu hi hmun ah ordain peknak ka cohlan ah cun hmun dang Tibet ram ah rianttuannak ka ngei kho ti lai lo tiah a ruah caah a si. Sundar nih hi college ah ministry kong cawnnak a ngeih ko bu ah nitlaklei sining cu India ram ah hman awk a si hrim lo tiah a ti tthiamtthiam. College a um lioah Thomas a’ Kempis nih Sundar nun a iap ngaingai. Rawlulhnak ngeih, thlacamnak ngeih ti bantuk pawl hi Thomas sinin Sundar nih tampi ai lak.
Sundar Singh minthannak nih India ramleng tiang a cul kum 1919 in 1922 tiang Sundar Singh nih nichuahlei ram, Europe ram, America le Australia ram hna a tlawng. Nithlaklei Khrihfa sining nih Sundar Singh lung a tthatter lo ngaingai. A ruang cu vawlei sining nih Khrihfa nun a iap tukmi a hmuh tikah a si. Cu lawng siloin Khrihfa chung ah tthennak le rualremnak a um khawh lomi zong hi a si.
Cucaah hiti hin biahalnak a tuah. “Hi vawlei ah Khrihfa pawl hmunkhat kan umtti khawh lomi hi zeit’ndah vancung ah hmunkhat ah kan um tti khawh lai?” Kum 1925 in 1927 kar kumthum chung Sudar nih Simla tlang ah dinh pah in cauk le cauk fami a ttial hna. 1927 kum ah Tibet ram a kal tthan nain damlo ruangah a kir nolh. Cu hnu April 1929 kum ah Tibet leiah thawngttha biachim ah a kal nolh i cu hnu cun Sundar Singh thawngpang zeihmanh theihmi a um ti lo.

Micheu nih Sundar hi Jaukas Ranges ah Khrihfa mithiang si dingah a kal tiah an ti. Mi cheukkhat nih thawngttha ruangah Martar in a nunnak a liam tiah an ti. Asinain mi zeihmanh nih Sundar thihnak kong theih fian a si lo. Sundar nih a chim balmi cu “Tibet ram in rak kir tthan ding hin kai ruat bal lo,” tiah a ti tawn.

Note: Vawleicung Miroling Cauk ( By; Mang Hlei Cung) chungta lakchinmi a si.