Kawlram Milu Relnak 2014

Milurel cu kum hra ah voi khat rel tawn a si. Cubantuk cun Kawlram zong kum hra ah voi khat 1872 thawk in milu cu an rak rel tawn. Sihmanhsehlaw thil phunphun ruangah 1983 hnu in milurelnak an tuah kho ti lo. Ralkap pennak an hun thlen i demoracy hruainak kan zul ve lai an hun ti hnu 2014 ah milu relnak cu tuah ṭhan a si. Hmasabik rampumpi milurelnak an rak tuah cu 1638 ah a rak si.

 

Kawlram cu 30 March 2014 in 10 April 2014 tiang milurel cu thawk ṭhan a si. Cuti milu reltu ding ah sianginn cachim minung 100,000 nih ṭuanvo an lak. Kawlram chungah miphun 135 in ṭhen a si. A tlangpi cun Bamar, Chin, Karen, Kayah, Kachin, Mon, Rakhine le Shan tiah an ṭhen. Cu hna chung cun a dang in an hei ṭhen chin hna.

 

Sihmanhsehlaw raltuk ruangah Kachin, Kayin le Shan ram ah cun tlamtling in milurelnak an tuah kho lo. Cun Rakhine ram i ummi Rohingya zong ram ngei lo in telh an si. Annih cu a dangdang miphun timi zawn Tuluk le Pakistan ah telh chih an si. Thailand i ummi ralzam zong milu 130,000 in rel chih an si.

 

Milurelnak ah a dih hngami tangka hi US$ 58.5 million in khuakhan a si. Kawlram cozah nih US$ 15 million a liam. United Nation Population Fund (UNFPA) nih US$ 5 million a chuah ve. Britain’s Department for International Development (DFID) nih US$ 16 million a hlut. UN le ramdang cozah, US le Australia, zong nih a baumi bawmh ding in bia an kam hna.

 

Milurelnak in a chuakmi dihlak cu 51,419,420 a si. Sihmanhsehlaw milu rel lio ah rel mi cu 50,213,067 lawng a si. Sinain milu 1,206,353 hrawng cu Rakhine, Kachin le Kayin ram ah rel lo mi an um lai timi telh chih an si. Cazin chungah ramdang ummi telh an si lo.

 

Milurel cu Nu 51.8% le Pa 48.2% a si. A tlangpi in Nu 100 ah Pa 93 tinak a si. Kachin ram lawng ah Nu nakin Pa an tam deuh. Kayah le Shan ram ah Nu le Pa an i zat dengmang.

 

Milurel nakin chungkhar 10,889,348 a um. A tlangpi in chungkhar pakhat ah minung 4.4 an um. A tam bik ah Kachin le Chin ram in chungkhar pakhat ah 5.1 a si. A tlawm lei ah Ayeyawady region, Bago region, Magway region le Naypyidaw Union Territory ah 4.1 a si.

 

Chinram chungah milurel 286,738 an um i Chin mi dihlak milurel cu 478,690 a si.

 

Kawlram milurel kum le milu zat

Kum	Milu
1872	2,747,000
1881	3,737,000
1891	7,722,000
1901	10,491,000
1911	12,115,000
1921	13,212,000
1931	14,667,000
1941	16,824,000
1953	19,101,000
1963	22,541,000
1973	28,921,000
1983	35,306,000
2014	51,419,420

 Ch: Myanmar census 2014, Weekly Eleven (FB)

Kan ei lengmangmi I cia kuai tuanbia.
------------------------------------------
Nungak le tlangval tuanbia asi nain zapi nih athei lo le a hngal lo kan tampi men lai, caah theihtlei pakhat asi i.hmual a ngeitukmi dawtnak asi caah, kap tampi in hman awkah san atlaimi tuanbia pakhat, tial ka duh, Atu i ngakchia he upa he kan ei lengmang mi, I Cia Kuai. kong asi, I Cia Kuai hi mi min nungak le tlangval an si ti kha langhter hmasa ka duh.

Tuluk ram khua pakhat ah, Nungak I Cia timi le tlangval Kuai, timi an rak um. Nungak I Cia hi mirum mingei chung an si i, Kuai te chungkhar cu sifak eicawp dincawp in khua asami an si. Tlangval Kuai cu muidawh pumrua tha asi i mitha mi nunnem mi ziatha taktak asi, Nungak I Cia he an i duh ti si. Kuai nihcun kan nih cu sifak kan si i,nang cu mirum nan si caah nanu le napa nih an ka duh lai lo tiah ati tawn ti si,sinain I Cia nihcun aduh tuk hringhran caah nangmah he i conak dingah zeihmah nih an kan then kho lai lo, tiah ati ve tawn,


 Cuticun kumsau nawn an i duh hnuah kan i thium cang lai tiah biakamnak an ngei.
Cu an biakamnak cu nungak I Cia nulepa nih an theih tikah an thin ahungtuk zeitindah kantuahhna lai tiah an ti thitum khawh nakhnga lo heh tiah khua an khang,Asinain an i duhnak kha anthisa chungah apil cang caah zeiti hmanh in khenkham awk an tha ti lo, Umhter dingah le I Cia nulepa nih an duh hrimhrim fawn lo, Hitihin nungak I Cia cu anu le pa nih an tlerh tlangval Kuai he nan i thitum ahcun Ukang chungah chiti kan linh lai i nan pahnih in nan kut le nan ke kan in tem hna lai i kan in peih hna lai anti. I Cia nihcun kanu le kapa nan fanu pakhat ka si i cuti tuah dingah nan ka duhpiak ko asi ahcun apoi lo. ka dawtmi Kuai he kan i co khawh lo vekvek kathih zongah ka caah atha deuh ko tiah nungak I Cia nihcun anu le apa cu aleh hna,


Cubantuk in tlangval Kuai zong cu arak si ve, kadawt mi I Cia he kan i co khawh lo vekvek cu vawlei hi ka caah nun san atlai lo.kathih tu ah, kei ka caahcun atha deuh ati ve. zeiti hmanh in thencheu awk an tha ti lo,i co khawh lo nakcun kan thih veve kha apoi nak aumlo an ti veve cang, cu caah nungak I Cia nulepa nihcun umhterding kha aduh in an duh velo caah, an pahnih cun an kut le an ke an tem hna i. Chiti tlawk cungah cun an paih hna ti asi,,


Dawtu kawi le kom vialte an ngaih achia tuk hringhran i An khuapi dihlak nih philh lonak caah changreu kan ei langmangmi I cia kuai khi anmah nupa philh lonak caah tiah min an sak e ti asi. Cucaah i cia kuai kan ei fate kan theih zungzal ding asimi cu, atuanbia te hi kan i cinken awkah abiapi ngai ve, I cia kuai cu kan zapite nih kanhmuh cio bang, hi ti zoh ahcun pakhat bantuk asi nain minung pahnih an sinak hmelchunhnak caah a lai tein ri an ngeih ter nak asi an ti,

Biaman Sung
**********
(1) ''Lung chungah uam mi zeihmanh a ngei lo mi khi vawlei cungah a za a longbik mi an si.'' (unknown writer)
(2) ''Midang thil hal a duhtu va si hlah. Midang thil hlut a duhtu va si deuh. Aa dawhmi khi mitha an si zungzal lo. Nain, mitha tucu a zumgzal in an i dawh ko.'' (Rishikai Ain)
(3) ''Na lawmnak cu na khur khuaruah mi cungah aa hngat.'' (Unknown writer)
(4) ''Harnak kan timi cu khual a si. Khual kan timi cu a caan a phanh tikah a mah tein a kir than ko. Khual cu kual a sinbantuk tein zohkhenh ko. Tlun inn donh len a herh lo. Kan tlung hlah tiin thawl le dawi len zong a herh fawn lo.'' (Unknown writer)
(5) Midang nih tuah hna hlahseh ti na duh mi thil kha nang zongnih va tuah ve hlah. Cucu khat le khat zawn i ruah tti kan timi cu a si ko. (Gandhi, Mahatma)
(6) Nunnak hi sawksam awkah cun a pamtuk. Kan chunmang hna khi tuahsernak lawngin tlam tlinter khawh a si. Tuahsernak nih a zulhdawi lo ahcun pakpalawng men ah an cang ko. (David J. Schwartz)
(7) Hmuh na duh lomi thil cu, na mit na chinh kanh khawh ko. Nain, ruah na duh lomi thil tucu, na thinlung inn khar na khar kanh kho lo. (unknown writer)
(8) Nawmhnak kan timi khi harnak ton lo khi a si lo. Harnak tonmi chungin in tuar zia thiam tu khi nawmhnak kan timi cu a si deuh. (unknown writer)

LIAN DANG TUANBIA
*********************
A hlanah Hairawn khua ah Za Khit a rak um an ti. A nupi ah Tin Sung a rak thit. Tin Sung cu mi riantuan duh ngaingai a rak si. A eipah zong hin rian cu a tuanpah lengmang. Za Khit nih cun, “Tin Sung nakin a tuan deuhmi cu an um theo lai. Ka mak lai i hi nakin a tuan deuhmi nu ka kawl lai,” tiah a ti. Cucaah Tin Sung cu a mak. Nupi kawl ah cun a vak i a ih phaphei in lahmun a peh len komi Dar Tang a va hmuh. A ih phaphei hmanh in lahmum a pehmi cu rian a tuan tuk theo lai tiah a ruah i Dar Tang cu a thit. Asinain riantuan a huam lo, mithathu cikcekmi, ih lawng a rianmi nu a rak si. Tin Sung he an tuan ciami rawl vialte kha an ei dih cang i, ei awk an ngeih ti lo caah Za Khit cu rawl fir ah Kawl ah a kal.
Kawl nih cun, “Za Khit nih kan facang vialte a kan fir dih, zeitindah kan tuah lai?” tiah an i ceih lengmang. Mah hnu cun, Za Khit a tlun kal tawnnak lam ah khor thuk pi in an cawh i, i hngal lote in an tuah. Za Khit cu zan ah facang fir ah cun a ra i khor an cawhmi chungah cun a tla. Kawl nih cun Za Khit cu khor chungah cun an tlaih i thong an thlak. Za Khit cu thong chungah cun kum kua a tlak ah a nupi Dar Tang cu ka va hi a tlung ti lem lai lo, tiah a ruah i Hairawn khuabawi Chawn Ceu a rak vat.
Mah lio caan ah cun Kawl siangpahrang nih puai nganpi a rak tuah. Mah puai ah cun, “Laimi pa Za Khit kha va au tuah u,” tiah Kawl siangpahrang nih cun a ti hna. Za Khit cu thong ah cun an va auh i puai ah cun an chuahpi ve. Kawl siangpahrang nih cu, “Za Khit, nan hla i thawh tuah,” tiah a ti. Za Khit nih cun bawikil aw in hla cu aa thawh i,
Bawikil
"Kawnglawng le, fazai buh hmanh cu ei ning law
Hlawh chin rawl, ka nu Kipkai chuan ngai ai ing cu ka ngam hin lo cu"
tiah a ti.
Kawl siangpahrang cu Za Khit a zoh ah cun a ngaih a chia ngaingai i,”Za Khit, i thawh rih,” tiah a ti òhan. Za Khit nih cun hitihin aa thawh òhan.
Bawikil
"Kawlrawn in, thlatangpa va cuan lai ing kaw
Ka nu le, Tinsung an tap maw rundai ah ti lawng hei nawl ai ing."
tiah a ti. Kawl siangpahrang nih a zaang a fak tuk i,”Thlah zokzok u” tiah a ti hna i an thlah colh.
Za Khit cu thong chungin an thlah cangkate cun a khua lei ah a tlung. Zan khua mui ah a va phan. A nupi va dang a rak ngeih kha a theih rih lo caah an inn kha a va fuh i Liandang aw in
hla aa thawh.
Liandang
"Tluang khuachin in tlung ai ing kaw, Dartang ruun ka hung,
Nang lo in e ih zan cheu hmanh Tinung me hlah ing."
tiah hla in a vun thangh.
Dar Tang nih cun,
Liandang
"Tluang na tlawn cu na rau tuk ca kaan hngak kho ri lo,
Bungci bang hawi mi ian lote Chawnceu za ka zawn."
tiah a leh.
Za Khit nih cun aa thawh than i,
Liandang
"Tam lai ruah ah khuachin tluang ah, hri le hreng ka tla,
Na zak lo maw tlinkhandang ah, val za zawng nu aw."
tiah a vun ti.
Liandang
"Ka zahnak zei um ri lo e, sumzik hniar va hawi,
Nganriatsa bang nang vang ah e, kum kua leng fawh ing."
tiah a vun leh than ve.
Mah hnu cun Za Khit cu a thin a hung i a hlan i a mak ciami a nupi hlun Tin Sung sinah a va kal. A nupi hlun cu,
Liandang
"Tluang khuachin in tlung ai ing kaw, Tinsung run ka hung,
Nang lo in cun ih zan cheu hmanh, Tinung me hlah ing."
tiah a vun hnangh. Tin Sung nih cun aa vun thawh ve i,
Liandang
"Ka lu cung i ka sawmai nih, vaurawng par lo ai,
Za tiancia khi a kom thanmi ho val kan hngal lo."
tiah a vun leh ve.
Tin Sung cu ihnak cun a tho i a hni chung le a hniren thar aa fenh i pawkhlet ah a hmai aa phiah i innka cu a hunh i mah zan cun nu le va ah an cang than.
Za Khit nih hin a hawile sinah hitihin a chim tawn. “Kei cu fapa hring ning law, a min ah Lian Dang ka sak hnga,” tiah a ti tawn. Caansau nawn Tin Sung he cun an um i a nupi cu pumlawng lo in a um. A ni thla cu a hung tlin tikah fapate cu an hun ngeih taktak. A min ah cun Lian Dang tiah an sak. Lian Dang cu a kepi a bul cia in a chuak. A chuahkate ah inntang ah a rak tla i zu pakhat a rak tlaih. A nu le a pa nih mah zu a tlaihnak cu Lian Dang a thawn lainak le mi teitu a si lainak kha khuazing nih a hmuhsak an ti. Lian Dang cu a thang ve i lentecelh hi a duh ngaingai. A mar a zang i tlik zong a mu ngaingai. A thi khat hawi lakah hin a thawng bik cem a si. Lian Dang a hmet lio ah hin a pa cu Tiphul ral nih an rak thah. Lian Dang cu a hung thang lengmang ve i tlangval thawng ngaingai a si. “Ka pa a thattu Tiphul ral hi ka thah dih ve hna lai,” tiah aa ruah chih caah Tiphul lo a kalmi paohpaoh cu lo lam in a bawh hna i a thah lengmang hna. Lian Dang cu a thawng ngaingai i a min a thang. A nu nih nupi a thitpiak i a min ah Khuang Tawl a si. A nupi cu pumlawnglo in a um. Lian Dang nih cun,”Thaizing khual kan tlawng lai,” tiah a ti. A nupi nih, “Atu lio khualtlawn cu ningti a ti lo maw?” tiah a leh.
“Zeidah na tih,” tiah a hal. A nupi nih cun, “Tiphul ral le huho zawng ka tih,” tiah a leh. Lian Dang nih cun, “Tiphul ral le huho zawng tehna va tih cu,” tiah zeirello nawn khin a ti. Mah an biaruahmi cu Tiphul ral nih an theih hna i, “Khual cu tlawng citcet hna seh, kan thah hna lai,” tiah an ti i lam in an rak bawh hna.
Lian Dang le a nupi cu khualtlawn ah cun an i thawh i an kal. A nupi cu hmai ah a kalter. Tiphul ral nih a nupi cu fei in a thin hmaka in an khawh i a thi. Lian Dang cu a mar a zan tuk caah fei cun an khawt manh lo i inn lei ah a tli.
Lian Dang cu a nupi zuun ngaih in a um zungzal ko. Ni khat cu a nupi cu rau in a lang. “Lian Dang ka auhpiak u,” tiah a ti. Lian Dang cu an va auh i a va kal. A nupi nih cun,
Liandang
"A kha nih maw Tiphul ral le, huho zawng na ti,
Numi dah ti’n hni kua laang e, Liandang veng seh ti’n."
tiah hla in a hun ti. Lian Dang nih cun hla a vun leh ve i,
Liandang
"Lam chak chuak i phaw chon le maw, fei leh cia hrat nih,
Liandang ka mar a zan caah va bang zuang hruak ing."
tiah a vun leh ve. A nupi nih cun a hun leh than hoi i,
Liandang
"Keimah ko vang ah maw hram run rel hin ti lai ci,
Na ka ngaih ah thawl tial in e zuunrau ti ka hun."
tiah a hun ti than. Lian Dang nih cun a vun leh than ve i,
Liandang
"-Keimah bang in aa zul liomi , nuva tang ka then,
Phu vung khir lang siang rawn ah e, Ciatang ngamnak ah.
-Ngul ah fu law va laileng aw, Ciatang ngamnak ah,
Phu vung khir lang siang rawn ah e, Dartang ka zul law."
tiah a ti i a nupi cu a chuak ti lo.
Mah hnu cun Lian Dang nih nutar patar sinah hin Khuang Tawl min aa sakmi hi khuaze i tal ah an um hnga maw? tiah a hal hna. Ni khat cu tarnute pakhat nih, “Khuang Tawl cu na ral khua ah a um. Na kal ahcun an in thah lai. Kal duh hlah,” tiah a chimh. Asinain Lian Dang nih cun a duh lo i Khuang Tawl umnak khua kal cu aa tim. Zan ah a kal i lampi i a tonmi hna paohpaoh a rak thah hna. A hnu bik ah Khuang Tawl umnak cu a va phan. Khuang Tawl inn ah cun a um i Khuang Tawl cu maw pakhat a ngei. Lian Dang nih cun, “Khuang Tawl cu, thaizing lo nan kal tikah na mawnu hi larang rak i thlur seh law hmai rak sakter te,” tiah a ti. Lian Dang cu zingkate in a tho i an khua thlang lungpi hram in a rak bawh hna.
Khuang Tawl le a mawnu cu zingkate in lo kal ah cun an i thawh. Lian Dang nih zan i a chimhmi bia kha a nupi nih cun a philh dih. Cucaah Khuang Tawl cu larang aa thlur i hmai a sa i a mawnu nih cun a hnulei in a zulh. Lian Dang nih a rak bawhnak hna hmun cu an va phan. A rak zuanhnawh hna i hmaisa nu cu a vainamin tan thum ah a sam. A mawnu tu cu a hnulei ah aa let i an khua lei ah a tli. Lian Dang nih a sam minu cu a vun zoh i, “Ai ze kan hmawt ko lo mei!” tiah a ti i a vun pom. Khuang Tawl ruak cu thate in a fimtak i, an khua lei ah a lung a kuai bute in a tlung. Kum thum chung a nupi zuun a ngai.
Kum thum a tlin hnu in a vainam cu aa lak than i a lo i a kalmi a bawh hna. Ngaknu nute pakhat cu thil ritpi a phawrh i a hung kai kha a hmuh i Lian Dang nih cun,
Liandang
"Aho nu maw siakin va bang, hui law hai a ti,
Phu vung khirh lang paihbual ah e, Kei in chaang rih lang."
tiah a ti i lung nganpi in a vun cheh. Ngaknu nute a thi i Lian Dang cu inn lei ah a tlung. Ni khat ah Lian Dang nih cun a vainam cu a lak i a tat lio ah hin hla aa thawh.
Bawikil
"Ka kingtial, nam hi maw Pangken an hlum lai
Khuangtawl ka, samnak rimhrim cang ai lang bual ah ka hler ngam hnga maw?"
tiah a sak pah lengmang.
Mah hnu cun Lian Dang nih cun “Khuang Tawl min a sakmi nupi ka kawl rih lai,” tiah a ti. A mi kip a hal lengmang hna nain, “Khuang Tawl min aa sakmi cu kan hngal hrimhrim hna lo,” tiah an rak ti. Asinain nutarnu pakhat nih, “Khuang Tawl cu khi khuaah khin a um. Asinain va kal hlah. An in thah lai,” tiah a ti. Lian Dang cu duh lote in mah khua ah cun a va kal i a kalpah ah mi a hmuhmi hna paoh cu a thahpah lengmang hna. Zan ah Khuang Tawl inn ah a lut. Khuami nih an dum kha a theih tikah a chuak i a khua lei ah a kir.
Mah hnu cun Khuang Tawl khuami hna nih cun, “Nan tumbut ah vutcam nan thlet cio dih lai,” tiah khua an au. Khuang Tawl cu a thle duh lo. A thlite in a khuami nih tumbut ah cun an thletpiak. Zan ah Lian Dang cu a ra i Khuang Tawl sinah a it.
Zan thlapa vang ah Khuang Tawl tumbut cu an zoh i Lian Dang keneh a luh kha an hmuh. A inn cu thap thum in an kulh. Pathawng deuh vialte hmai tlang ah, pader deuh vialte a changtu tlang ah, a der bik hnu bik tlang ah ti in inn cu an kulh. A mit cu le a hnapduk he, pachia bik pa cu hnulei bik ah khin, “Nang va um ko,” tiah an ti. Cu pate cu hnulei bik ah cun hau hram te ah a fei ban cante cu aa put io a dir ve ko.
Khuang Tawl nih Lian Dang thah an zalh ti cu a hngalh caah a tho duak i a arpi rai lio a thah; buh ah kawnglawng thau a chuan i, “Lian Dang tho, rawl kan ei lai, na ral nih an in dum dih cang,” tiah a òhangh. Lian Dang cu a zeipoi lo in a hngilh thluahmah ko. Khuang Tawl cu Lian Dang a thawh duh lo cun a khuarauh a har i bawikil aw in a thangh than.
Bawikil
"Tho ai law, muahang an borh bang fim ngaan in
Nang tlei hi, kan lai zazuat ar khuang hnga maw van toi chum kai luaimai"
tiah a ti. Lian Dang nih cun bawikil aw in a hun leh.
Bawikil
"Ka domh law, Hlawnnem aw ka lu tung ngaan in
A lian nih, hran ling chawn ah ka tonh lai hna zei ka ti ti hnga maw?"
tiah a ti.
Mah hnu cun Lian Dang cu a tho i rawl cu an eiti. Rawl an ei khawh cun a vainam cu aa lak i a tat lio ah a ral hna nih cun “Lian Dang chuak,” tiah an auh. “Lian Dang nih, “Ka vainam kaa tat lio,” tiah a ti hna. “Lian Dang chuak,” tiah an ti than. “Ka lupawng kaa pawnh lio,” tiah a ti hna. “Lian Dang chuak” an ti òhan. “Ka biar kaa kaih lio,” a ti hna. “Lian Dang chuak,” an ti than. “Ka puan ka sawihnawt lio,” tiah a ti hna. “Lian Dang chuak,” an vun ti than. “Naisai lo, keimah Lian Dang chuak lang iai,” tiah a ti i chaklei vampang a hun zunhnawh i vampang he minung he a sam dih hna. Thlanglei vampang a vun zuanhnawh i vampang he minung he a sam dih hna. Innka cun a chuak i innleng par ah a va pet. Tumbut ah a tum i an pathawng bik hna thap cu a sam dih hna. Hnulei i a dirmi hna thap zong cu a tlikpah cun a sam dih hirhiar hna. Hau hram i zei santlai lo pa feichek aa putmi pate cu a hmuh i, “A nang hoi hi thah awk hmanh ah kan rel lo,” tiah a ti i a taw a keuh tak i hau leng ah a chuak. Miderthawm pate nih cun, “Aw! Lian Dang hi a luat hoi ko lo mei,” tiah a aupah in a feichekte cun a hei khawh i a vanchiatnak ah Lian Dang thapet ah a thari cat ko a hei khen i Lian Dang cu a kal kho ti lo.
Mider thawm pate nih cun, an chuah hnawh i kan tlaih lai a vun ti fate hi a rak sam lengmang hna. A ruah awk an hngal ti lo i a hnu bik ah hri in an tem i an hren. “Zeitindah kan tuah lai?” tiah an i ceih lengmang. A hnu bik ah, “Inn khat rathor keu khat cio in nan chuahpi lai,” tiah an ti hna i an khuapi keu khat cio in an chuahpimi cu thawrdur kua a ti. Inn khat futhul khat cio in nan chuahpi rih lai,” an ti òhan i pakhat phor a chuak. “Inn khat thing phorh khat cio in chuahpi òhan rih u,” an ti hoi hna i thingai ai kua a chuak.
Mah hnu cun meiphu ngan piin an tuat i, futhul vialte cu an linh i Lian Dang cu an sawh. Mah hnu cun rathorhang cu an toih. Lian Dang cu hram lo aa lote in aa in ko i, mi vialte cu an khuaruah a har dih. A hnu bik ah Khuang Tawl cu an auh i, “Mah fathul hin na va Lian Dang cu na sawh lai i rathorhang hi na toih lai,” tiah an ti. Khuang Tawl nih cun a va Lian Dang cu a zoh tikah a ngaih a chia ko nain a khuami nih cun rumrote in an fial caah futhul cu aa lak i a sawh in sawh lo in a hnor in aa hnorter. Rathorhang cu a toih in toih lo in a thuh in a thuh. Mah hnu cun Lian Dang cu a thi.

''Mi Teinak Caah Tlaihtleeng Thabik Cu Lungsau asi..''

Pi Aung San Suu Kyi cu. Socialist cozah Saw Maung chan rammi nih uknak duh lo ruang ah an au lio caan. mipi an temh tuarnak kha a hmuh hna tik ah ram ca ah pumpek in rian tuan a hun thok beh. September 27, 1988 ah National League for Democracy ( NLD) cu an dirh. Ralkap cozah nih Burma timi cu Myanmar tiah an thlen kumkhat atlin 1990 a phak tik ah Kawlrampi thimnak cu tuah asi i, NLD nih ram pumpi thimnak ah a ummi thutnak 492 lakah 392 bak te an rak hmuh nain ralkap cozah nih uknak an rak pe duh lo.

Pi Suh Kyi cu 1988 in 2010 kar tiang ah kum 15 tluk ralkap cozah nih innthong ah an hren. November 3, 2010 ahcun Pi Suh Kyi cu Innthong in luatnak pek a hung si. Mipi nih an i lawmnak an langhter. “ Kan nu, na ngandam ko seh! Kan in dawt tuk. Kanmah zong na sinah kan um zungzal lai,” tiah mitthli rual he bia an tiam. Cu tluk in mipi nih tlaihchanmi Pi Suh Kyi le ahruaimi NLD cu 2015 thimnak tei ding ah ralkap cozah nih covo 25% cu an ilak cia; goal hnih in zuamnak tuah hlan ah an tei cia hna, kan ti lai. Logo ah Awtaw aa sermi NLD Party nih amah he aa zuam kho lai tiah ruahmi USDP cu teng lak in a thongh ko.

Hi vialte kum 30 deng akalcangmi tuanbia kan zoh si ahcun Pi Suh Kyi le ahruaimi NLD party hna cu zeitlukin dah an lung asau i teinak caah zeitlukin dah an ni zuam timi cu fiang tein alang ko. ahlan ah thong a rak thlatu ralkap hna cu atu ahcun ahnuzul ah an cang. Lungsau Man kan ti lai.

A Dih Kho Rih Lomi 8888 Lamthluan.
===========================
Nunnak ah “si ka duh mi ka si kho lo” timi hi keimah caah a hman tukmi bia pakhat a si. Ka hngakchiat lioah Engineering si ka duh nain ka si taktak mi cu duhnak langhter tu siangngakchia, siangngakchia tupung le nunnak university siangngakchia hna ruah lo piin ka rak sidiam. 1988 hi ka nunnak a ka thlengtu nganbik asi. 88 lio ka thin a lintertu cu hramhram uktu tuahsernak a rak si. 1987ah Myanmar socialistparty nih phaisa voihnih bak an rak thah. Siangngakchia thi Kawlram vawlei ah aa rak i dil.Nunnak an pek ning hi Kawlram catlap ah a lokho lai lo. Scince siangngakchia ka rak si nain chan nih halnak a tuah caah tuanbia vawlei ah ka tla. Kum 23 a kal cang nain ka thinlung chung zahan bantuk in ka ruahpeng. 88 hnu ka nunlam caan tampi ka hmannak cu thonginn chung nunnak univesty ah a si. Dotu siangngakchia dirhmun in Kawl cozah thihdanpek mi thonginn ah kum19 chung ka caan a rak liam.” Thonginn” timi hi caankhat lioah ka rak ruah bal lomi a si nain ahnu ahcun ka inn bantuk ah ka hman. Kawlram thonginn cu a nungmi hna thlan ti tlak in a har.Hremnak in a khat. Cu anungmi thlanchung ah ka chuah tiang ka um i,nikhat ah minutes 15 lengchuahnak nawl anka pek i zalennak hmuhbantuk ah ka ruah ton.

Thihdan an ka pek ni Insein thong innkaa ka luh hnu in innkaa khar thawng(theeng; timi nih ka dawtmi ka chungkhar, ka duhtuk mi cauk pawl le ka hawikawm rual he a kandan cang. Ka caah nuamhnak vawlei cu innkaa khar thawng nih akalpi dih. Kan nunnak can tampi cu thonginn chungah ka thih ter dih.Thonginn chungah cellkhan timi cu ka nunnak,si ka duh lomi apah nihnak ka inn cu a siko cang. Thonginn kaphak in ka thisa nih carel lawng a duh ko cang. Culioah cun vawleicung ah acaan lei in a rum bik ka siko lai. Kuak a zu lomi kasi nain nikhat ah si-pawleih 30 in 40 kar kazuk. A ruangcu si-pawleih kha tadin ca in antuam caah tadin hmuhduh ah hitin ka zuk hi asi. A thangcho mi ram ahcun a caan hi phaisa nakin a sunglawi deuh.

Thonginn chungah ka um sawhsawh bal lo.Ka thinlung rian ka tuan ter peng. Thinlung riantuan ter lo ahcun hruh le thih a fawi tuk.Thonginn chungah thih lo kaa zuam ning hi aharbik mi fim ka cawn-nak a si. Thihdan in thihhlan lo thongdan lei an ka thumh. Thihnak in ka luat cang ka ti.Ruah lo piin thong-chung in ka chuak.Thongchung ka umlio thih nun in a rak ka zoh tontu le ka dawt bikmi ka nu nih a rak ka thihtak cang. Ka nu ka thlah manh ti lo. Mithli he ka nunlam ka peh.Ka ram ca pek rih ding thazang ka ngei ti lo.Cucaah ramchung in zamnak lawng lam aum. Tu cu ka mang hmanh ah ka manh bal-lomi thawnglatu ka sicang. 88 ka nun lam kazoh than tikah zahan bantuk ah ka ruah. (Cc:Lin Thanh thaicia chungin. )

Ralkap Kutin A Thimi.Mah Win Maw. Caah Hla Fungkhat.

September19, 1988 ah ralkap kutin a rak thimi tangriat siangngakchia nu te Mah Win Maw caah ramleng a phan mi hlasak thiam La Sho Thein Aung nih upatnak hla a phuah mi cu 88 siangngakchia pawl nih kenkip ah phot dingin timhtuahnak an ngei.Tuchan mino nih 88 lio mino tete nunnak anpek ning theihternak caah a si tiah hlaphuah tunih a ti.

A hla chugah hi nu hi a ho set dah asi ti a fianter. Kum 16 a simi Mah Win Maw cu Kyi hmin tan No. (4) ah sianginn kai lio a si.A tangah bochoh Aung San hmanthlak aa pawm pah in lam an rak zawh. Cu lioah ralkap nih an kah i, a liang le a ke ah an khen.Cun vawlei ah a tlu ruangmang.

Cu lioah Pu Aung San hmanthlak a thlah lo, aa pom rihko. A tluk hnuin bia pakhat a chim. “Kuttlaihin hmaiah kan kal rih ko lai” a ti. Cucu Mah Win Maw a donghnak a bia a si. Sianginn uniform he Mah Win Maw cu a thi he Doctor akai liomi pahnih nih an rak cawi lio hmanthlak cu vawleicung Media kip sin aphan. Cu hla a phuah mi cu ralkap nih nawlngeihnak an lak ni September 18 ah ramchung ramleng phot a si lai an ti. (Cc: RFA

Kawlrampi ah Thuh awk atha hriamhrim lomi tuanbia.

1987 September thla chungah Kawlram mahsahlah cozahpi nih phaisa catlap 25, 35, 75 hna cu kan thah cang hna tiah vawleipi theih in an thanh. Cu lioah tangkua lawng ka si rih.Luklak ah Rangon khua chungah Sianghelirun siangngakchia pasal rual, nusal rual an au cang. An um sawhsawh kho tilo, siangsangrun pawl zong antho dih timi thawngpang nih Kawlrampi a khuh. Sianginn vialte khar dih a si. Phaisa catlap buainak ti pinah zei-hmanh ka tuak khomi a um lo.Nain nawlngeitu a changchangin an thuhmi tuanbia hrawh riancu Kawl catang sang Sianghleikai pawl nih an lim cang. Thuhawk a tha lomi tuanbia catlap an thlek dih cikcek. 1962 in Sianginn catlap lawng biapi ah ka rak chiahmi ka thinlung vial-te an tlau dih i, philh khawh tilo ding tuanbia pakhat nih ka thinlung a uk dih. Cucu Rangon Institue of Technology (RIT) ah a kum 5nak a kai liomi Ko Phung Maw cu Kawl ralkap meithal kuan in a nunnak a liam timi a si. Yangon Institue of Technology (Atucu RangonTechnology University (YTU)tiin an thlen cang) cu Kawlram mipi a thawhtertu buanbia chimtlak Sianghleirun a si.Ralkap cozah nih thuh an timhmi tuanbia a hrawk i a thlek dihtu RIT timi cu siangngakchia vialte thinlungah a caam zungzal ko lai. Hriam ngei lo sianghleirun siangngakchia pawl hi nawlngeihnak tha lo vialte lu-pek le nunnak thap in a dir-hnawh tontu buu an si.Lainawng cozah tha lo thinlung le tuahsernak vialte cu a thianghlim tukmi sianghleirun siangngakchia hna thinlung nih1988 ah a hrawk dih cikcek. Hi hrawhnak ah thisen tampi vawlei ah a luang, fimnak hnuk-thlum dinnak Sianginn khantampi chuahtak a si. Nihin tiang liangbah meithal he thingram tangkip ruahsur nilin hrial loin an vak rih ko. Har tha lo vialte an tuar rih.

Biazai:
Nungak dawhte ka si, Sianghleirun nungak,mingo muidawh kaa ti. Khamhnak ding hriam ka kut ah a umlo. ka pumpaluk, tukvelh ka si.Ka nunnak cu, one nine eight eight, ah a tang. Zeidah ka tih,tuk dohnak hna, raltha in, kalung hriampi ka chiah kho lo.1988, March thla, thonginn khan ah, ti cawh lo, ka nunnak aliam ruangmang. Thazaang chuah in kaa ven zongah hritemhrat cu, ka ti kho lo, a donghnak ah ka thianhlimnak, tichung atla. Ka pum paluk Uico ralkap rual nih, ka thianhlimnak ti, andin dih cang. Nain, ka thi lo,ka duhmi, ka herh mi democracy lamthluan ka kal rih lai. (1988 July thla ah minlanghter a duh lomi nungak pakhat a biazai chungin tlawmpal) March 13, 1988 ah Ko Phung Maw cu ram le miphuncaah a nunnak a liam. RIT siangngakchia anmah le mah an ivelh caah Ko Phung Maw a thi tiah cozah thanhca ah an tial.March 14:


 Ralkap pawl meithalle thingtan he RIT sianginn ankulh colh. Ko Phung Maw athihnak kong a dang sianghleirun kipah thanh a si. March 15:Ralkap 600 cu thingtan le meithal he RIT sianghleirun ah an lut i Siangngakchia minung 400 hrawng an tlaih hna.Ramdaihnak a hrawktu tupung Siangngakchia pawl dan kan tathna tiah cozah lei nih an thanh.March 16: Science & Art Sianghleirun Siangngakchia athong leng pawl cu antin thisen thawng lihnin in a hninhcang caah um khawh ti loin Inlay tibual leiah “uknak thalo thi cangseh, democracy ni tlang cangseh, party pakhat thi cang seh tiah an rak au colh. March 16,Inlay tibual hleirang (arang mihlei) pawng ah hriam ngei ralkap le hriam ngei lo Sianghleirun paraltha hna an i phomh colh.Nunnak tampi an pek. Hleirang cu hleisen tiah min a thangcolh. Thisen le mitthli an luang . March 17 ah cozah nih Ko Phung Maw a thih ning an hlat tikah kanmah kut a si ko,meithal kuan a si tiah an ti.Nain hleisen pawng thisen kong pakhat hmanh an chim lo.March 17 ah Sianghleirun Siangngakchia dihlak cozah nih lamkalnak riahcaw a rawnh hna anmah le khua cio ah a tlunter dih hna. Cucu Fimnak hnuk anrak dinnak sianghleirunpi adonghnak kut an tlaih ni ah aa cang.


 Cutin sianghleirun leng leval an tuahto hna thawng nih ram pumpi mikip thinlung meibang a alhter. 1988 July 19 ah an tlaihmi hna Singhleirun valpawl an thlah than dih hna.Thonginn chung an hrem hna ning le tuarhar an innak vialteVOA le BBC te pawl nih a aupi caah mipi thinlung chung mei-alh a zual chin. August 8 ah cozah nih phaisa a thahmi alung a tling lomi pawl nih Ko Phung Maw a thihnak kong tarin Mahsahlah cozah dohnak achuak. Cun Aung San Su Kyi nih Shwetigon hnu lei minung 500,000 hmaiah biachimnak angei colh ve. September 13 ah vuncichoh hlun U Nu, Daw Aung San Su Kyi, U Tin Oo,Bo Yan Naing le U Aung Kyi te pawl tonnak an ngei i,caankarlak cozah dirhnak kong an ceih. Note: Ko Tin Myin Hteh nih March thla ngaihnak tiin a tialmi aa tlak ning tein

Salai Tin Maung Oo Tuanbia Tawi
“Nanmah ralkap kuttang hrimhrim ah hin zeitikhmanh ah ka khup kaa bil bal lai lo, ka pumsa cu nan thah khawh ko lai. Asinain, ka miphun le ka ram caah ka lungput le ka ruahnak hna cu zeitikhmanh ah nan that kho bal lai lo,” - Salai Tin Maung Oo

(Thaizing hi Chin paraltha Salai Tin Maung Oo thihcam kum 40 tinnak a si. 26, 06, 1976 - 26, 06, 2016)
Chin paralṭha Salai Tin Maung Oo cu Asho Chin miphun, Pu Mya Din le Pi Hnin Myaing hna fale 8 lakah upa bik si dingin kum 1951 ah Ṭaung Ngu khuapi ah a rak chuak. Salai Tin Maung Oo cu a ngakchiat liote in a nulepa nih an rinhchanhmi a si pinah a naule hrihruaitu fapa fel ngai a rak si. A ngakchiat tein Yagon ah a t'hangmi a si.

Salai Tin Maung Oo hi mi pumruat'ha le muidawh a si lawng si loin, a thluak a tha, a ruahnak a kauh pinah mi biakchawnh le biachim a thiam ngaingai mi a si fawn. Cun Lentecelh zong a thaim ngaingaimi a si. Lente ai celhmi hna lakah Karate le Tilio hi a thiam bik. Tilio hi cu an Sianginn zongah a thiam bik (elite) a si bal. 1965 kum ah tuahmi avoi 5nk Asia Nichuah Thlanglei zaanglek zuamnak ah biatak tein a rak itel vemi pakhat zong a si. A nulepa, a chuahpi a unau a dawt hna tlukin a ram le a miphun zong a dawt. Carel le ca cawn a zuam ngaingai i, cu a relmi le a cawnmi chungah ramkong le uknak kong hna cu a rel/cawn duh khunmi an rak si. Khrihfa chungkhar an si i biaknak lei zongah thazaang a pe taktakmi zong a si.

Salai Tin Maung Oo cu 1969 ah khan a voi 5 nak “South East Asia Peninsula” zaanglek zuamnak ah Kawlram ai-awh in a rak i tel. 1972 ah taanghra a awng. 1974 ah Yangon University ah Zoology major in kumkhatnak a rak cawn lio ah ramkhel rian ah a rak cawlcangh ruangah 5, 12, 1972 ah ralkap nih an tlaih i, Insein thonginn ah an rak thlak. Kum khat chung thongah an thlak i thonginn in a chuah ni 3, 1, 1974 hi Constitution of Burma Socialist Programme Party an thanh ni a si. Thawng a chuah hnu in a rak cawnmi Zoology cu a kum thumnak in a peh ṭhan. Hi Zoology a kum thumnak a rak cawn lio ah Chin Literature and Culture Committee, Yangon nih Secretary ah an rak ṭhim. Nihin tiangah Chinmi nih kan uar ngai i kan miphun min kemh dingah kan hmanmi, “Salai’’ le “Mai” cu Chin paralṭha Salai Tin Maung Oo nih CLCC Secretary a rak ṭuan lio ah a rak chuahpi mi a si.

6, 7, 1974 The Socialist Constitution’s Article 9 nak ruangah buainak a chuahpi mi, (General Workers’ Strike) A-lohtama Ta-paih ah Salai Tin Maung Oo, a hawipa Ko Aung Htoo le a sianginn kaipi hawikom ṭhenkhat pawl, University Campus ah a rak ummi siangngakchia pawl le Insein lamthlurpi pawngah a ummi Garment sehzung, Biscuit sehzung, Oah Gyin sehzung tbt.. le a cozah sehzung vialte ah rianṭuantu pawl hna cu an rak hruai hna i SC. Article 9 nak doh in rianṭuantu (Labour) vialte covo (right) an rak hmuh khawhnak dingah lamzawh in Newin a cozah sinah ralṭha ngaiin an duhlonak an rak langhter.

1974 kum ah, United Nation (UN) General Secretary a rak t'uan balmi Kawlram miphun a simi U Thant cu USA, New York khua ah a nunnak a rak liam. A thih hlan a biacahtak bantuk tein a ruak cu Kawlram ah an rak tlunpi. U Thant cu Kawlram mipi lawng siloin vawileicung dihlak nih upatmi a si bantuk in a ruak zong sunglawi tein vui an rak duh. Asinain Kawl ralkap nih U Thant ruak cu an rak pe duh hna lo. U Thant ruak Kawl ralkap sinin an lak khawhnak dingah le t'ha tein an vui khawhnak ding caah Sailai Tin Maung Oo le a hawile nih Yangon University chungah biatak tein an rak cawlcaang. U Thant ruakvuinak kongkau duhlonak an rak langter lai ah ralṭhabik in a rak cawlcaang ngammi, siangnakchia hruaitu (student leader) a rak si. Cu buainak ruangah Ne Win nih a ralkap pawl cu Salai Tin Maung Oo tlaih dingin a fial hna ruangah ramtang ah caan tlawmpal a rak i thup. 1975 March thla ah Thailand ramri ah ram buainak ruangah a zammi, ram dawttu ṭhenkhat pawl sinah a thlite in a va lut i, ramchung ah a um i a cawlcangmi siangngakchia pawl nih thazaang an chuah khawhnak dingah lungrualnak (unity) a va tuahpi hna. Cu hnu ah, siangngakchia pawl cawlcanghnak fehter deuh dingin kawlram chungah a kir ṭhan. June 6, 1975 ah a chuakmi (Second General Workers’ Strike) a voi 2 nak A-luk-ta-ma Ta-paih ah ralṭha ngaiin a va telpi ṭhan hna. Cu lio ah kawl ralkap nih tlaih ding min cazin an chuahmi (Wanted Lists) ah Salai Tin Maung Oo cu a tel ve ruangah 1975 July thla ah Thailand ramri ah a voi hnihnak a rak zam ṭhan.

Thailand ramri a um lio ah ram buainak ruangah a zammi siangngakchia tlawngta pawl he “The Underground Student Union” an dirh i Salai Tin Maung Oo cu an hruaitu (president) ah an rak thim. The Underground Student Union nih aa timh bikmi cu ralkap cozah doh kha a rak si. Salai Tin Maung Oo le a hawile ṭhenkhat pawl hna cu ramchung ah tlaih dingin kawlmi (wanted) an si. Tlaih an timhmi cu a theih ko nain a nunnak pek ngamin ramchung ah a ummi siangngakchia pawl sinah ralkap uknak dohṭi dingin 1975 November ah an kir ṭhan.

Salai Tin Maung Oo cu Thakhin Kodaw Hmaing Centenary tuahnak ah timhtuahnak an ngeih lio, 22, 3, 1976 (Hmaing Centenary nikhat hlan) ah Pu Ne Win ralkap nih an rak tlaih. Thla 3 chung thong an thlak hnu 26, 6, 1976 zingka sml. 4:00 ah hri in an thlai i a rak thi. Hrithlai thih daan hi cu hlan ah a rak um bal lomi a si. Cu lawng si loin, Kawlram i hruainak phunglam zongah a tel bak lomi a si fawn. tiah a rak ti hna i thihnak tu a rak i ham. An thah lai ni June 25, 1976 ah a Pa he caan tawite an rak tonter hna.. A nu le pa nih an thah lai hi an rak thei lo nain Salai nih cun an ka thah lai ti a rak theih ko nain a nu le pa hi zeihmanh a rak chim hna lo. Minung fa a si vemi thih lai aa theihmi pakhat nih zeitluk in dah a nu le pa a hmuh hna ah a rak tuar ve hnga ti hi cu ruah ah lung nih celh hrim lo.
Ref; The Chinland Post & Chinland Today