Monday, 13 February 2023

January.27.1947 Panglong Biakam.





 Kum(76) Kum Kim Ramkom Dinkhawm Ni (Union Day Of Burma), Pang Long Cakhennak Kum (76) Kim Ni 


By Salai Thawngpi | Chin TV | February 10, 2023


February 12, 2023 hi ramkom dinkhawm ni kum (76) kim ni a si thlang ding. Cozah hohanak in kum tin ramkom dinkhawm ni hlunghlai zetin tuah a si nan ramhrin miphun pawl thinlung ah lungawinak ni a tlaang ve lo. Ziangahtile February 12, 1947  ih Panglong lungkimnak vekin Daanhrampi a feh lo hlei ah, Bama miphun a si lo mi miphun dang phun (7) pawl, covo dik kan ngah thei lo ruangah a si. Ramkom dinkhawmnak kum (76) kim cing in ramsung ralthawhnak le doletnak cem ni a neih lo khal hi covo bangran lo ruangah le miphun pakhat lawng co-ce pek in rampi fehpi a si ruangah a si bik. Ramkom dinkhawmnak thuanthu kan zoh pei. 


Bama miphun pawl hi Siangpahrang uknak in a fehmi an si lawng si loin rampi pakhat a din thei miphun khal an si. Ram le miphun umdan hi uknak thawn zohkop a tul theu. Ziangahtile Rakhine le Mon pawl hi siangpahrang nei, ram nei si cing in Bama ih rak doneh mi an si ruangah, Bama siangpahrang uknak tangah an um ih, an ram khal Bama siangpahrang uknak tangah a tla ve ruangah Burma Ram Pakhat dinhmun in an rak um. British in India a uk hnu 1824 ah Bama Siangpahrang uknak tangih um Arakan a rak do. Himi lai ah Chin miphun umnak Paletwa hmun hrekkhat khal a rak do ve ih British in hmunkhuarnak an hmang. 


Bama Siangpahrang uknak tang ih rak ummi Rakhine miphun umnak, Mon miphun umnak, Karen miphun umnak le Bama miphun umnak pawl kha 1885 ah, British in an la thluh ih 1st January,1886 ah, British siangpahrang kut ah Burma ram cu laksawng ah pek a si. Curuangah Bama siangpahrang uknak tangih um ram kha Burma Proper tiah an ko ih, 1886 ihsin 1935 tiang Burma Proper hi India ih State pakhat dinhmun in a rak um. 1935 ah Burma Government Act an tuah ih India-Burma si nawn loin British-Burma tiah India thawn then in Burma Proper kha an rak ret ih Governor pakhat an ukter.

Chin miphun hin tulai ih Chinram (Chin State) dinhmun tiang komkhawm aw in rampi pakhat kan rak din thei lo. Shan miphun pawl ih donak ruangah Chin miphun pawl in Kalay Kabaw kan suahsan cio ih tuih Chinram, India ram sung le Bangladesh ram sung tiang kan rak fehdarh thluh. Chinram kan thlen hnu ram luah

hmaisatu kan si ih ram kan umcilh ruangah ram neitu khal kan si cih. 


Amahbelte rampi pakhat dinhmun in kan komkhawm aw thei loih khawbawi uknak, Ramuk/Miuk uknak fang lawng kan din thei ih khuate ram zalen (independent village state) dinhmun in kan rak feh. Ramuk/Miuk in ram kau bik an rak uk thei nain miuk/ramuk ih ukmi ram zate komkhawm uktu kan rak nei ban lo. British an thlen hlan hmuahhmuah Chinram timi ram kau zet kha ram pakhat ah komkhawm a rak si hrih lo kan ti thei. Ziangahtile uknak pakhat thuai ih um kan rak si lo.


British an thlen hnu ram zuk an tuahmi khalah khawte zalen ram tampi a um lai hrih. British in Burma siangpahrang uknak ram a do neh tiang tuih Chin miphun umnak ram ah Britsih an lut hrih lo. Ziangahtile ramdang a si lawng si loin Bama uknak hnuai khalih um dah lo a si ruangah British thuneihnak a thleng ban lo. 

Kalay hi Bama siangpahrang a tlak in British in an la cih ih British thuneihnak hnuai ah an ret ve. Hilai ah Kalay uktu cu Shan an si ih Sawbua tiah an ko ve. (Kalay valley hi Chinram a si tiah British san in an re lo zo) British ralbawi Capt. Raikes cun Chinram ih um miuk pawl thawn Kalay ah ra in 1887 ah tonkhawmnak ding a rak sawm. Hilai ah Zokhua le Hakha miuk cun an tong duh lo. Ram dangdang kan sinak kha himi dinhmun khalin a langfiang zet. 


Cui hnu ah British cun Chinram khal hmun 3 in an luhkhum ih an rak do neh ruangah 1896 ah Chin Hills Regulation daan hmang in Chin miphun pawl umnak ram an rak uk. British in Bama siangpahrang uknak hnuai ih um ram cu 1885 November ah a do neh hnu 1887 kum in Chin miphun pawl umnak ram a do thok ih 1891 ah a do neh thei. (Hrekkhat Chinram hmunram cu 1927 tiang a thleng ban thei lomi an um) Chin miphun pawl umnak ram hrangah Chin Hills Regulation a tuah ih hmun dangdang ah thendarh tahrat in uknak an tuah. 


Falam, Tedim le Hakha kha Chin Hills District tiah a ko ih Sagaing Division uknak hnuai in an fehpi. Matupi, Mindat le Kanpetlet kha Pakokku District ah a ret ih Paletwa cu North Arakan Hills District ah a ret. Lushai Hills khal hmun hnih ah then in Chittagong le Assam hnuai in an uk. Naga le Manipur kha Naga le Manipur ti’n a uk ve. 1896 ihsin 1947 tiang Chin Hills District tiih kawhmi ah Falam, Tedim le Hakha lawng a rak si. Hilai ih uknak fehdan cu District le Division in then a si. Chin Hills District cu Superintendent uknak hnuai ah ret a si ih British-Burma Governor hnuai ih um kan si ve.


Chin Hills District cu Chin Hills Regulation hmang in ram pakhat dinhmun in uk a si ih Province ti khalin kawh a si. Burma ram area sung ah khum a si lo ruangah Chin Hills District cu 8,000 square miles a rak kau. Pakokku Chin Hills hi 2,250 square miles a rak kau ih Northern Arakan hi 5,233 square miles a rak kau. 


1901 Burma Census sung ah Chin Hills District thuhla telh a si. Burma Census sung ah khum kan si ve ruangah Burma ram ah in khum tinak a si lo. Uknak an thendan zoh in Census an lak ruangah Burma Census sung ah in khummi a si (tuih Chinram bitkauh (area) hi 1947 daanhrampi vekih suakmi a si).


Chin Hills District cu ram pakhat in rak ummi a si ruangah 1933 kum ah Vum Thu Maung hohami Chin National Union in British cozah hnen ah mahte uknak an rak dil lawng si loin Burma in independence a ngah a si ahcun independence kan la ve ding tikhal an telh. 1935 ah India ih State pakhat dinhmun si loin mahte hruai-aw thei dinhmun ah Burma Proper cu an then ih 1935 Burma Governmet Act an tuah. Himi 1935 Burma Government Act hi Burma Proper cozah hruaiawknak daanhrampi a si. Vum Thu Maung hohanak in Chin Hills District hi Burma Proper ah lut dingin 1939 ah an rak dil dah nain British in an cohlang lo.


Leitlun ralpi (2)nak cem hnu 1946 September 27 ah caan karlak Burma Cozah (Interim Burmese Government) an din ih Aung San in a hruai. Kum 1 sung ah zalennak kan ngah tengteng ding timi an aupi. 1946 March 20-28 tiang Panglong ah conference an rak tuah dah. Himi lai ah Chin, Kachin, Shan, Kareni le Bama pawl an tong-aw khawm. Bama lam in U Nu le U Saw an tel ve. Tonkhawmnak ah Kachin le Shan in Burma thawn zalennak ngahtlang ding an rak duh thu an rel zo.


1946 December ah Burma Cozah palai Aung San le a ho pawl cu London ah an feh ih zalennak ngah ding thu an reltlang tikah Ministerial Burma lawng si loin ramhrin miphun pawl (Shan, Chin le Kachin) thawn zalennak kan la ding tiah an sim. Cutikah Shan sawbua council in Bama palai pawl in Shan le ramhrin dang ai

in awh thei lo tiah British Cozah hnen ah ca an kuat. Curuangah January 27, 1947 ih Aung San – Atlee cakhen an tuahmi caang 8nak ah Frontier Area (Shan, Kachin le Chin) pawl in Burma thawn zalennak lak an duh le duh lo Panglong Conference lole himi thuhla relkhawmnak ding ah rel ding thu an telhnak a si. Himi zawn khalah ram dangdang kan sinak a lang.


1947 Panglong Conference


1947 February ah Shanram, Panglong ah conference tuah a si. Chin Hills District ih palai Pu Hlur Hmung, Pu Kio Mang le Pu Thawng Za Khup cu February 6 zan ah an thleng. February 6 ah Shan le Kachin ih rak ruatkhawm ciami thu kha Feb 7 zinglam ah Chin thawn an relkhawm ih lungkim tlangnak an tuah thei. Burma thawn komkhawm in zalennak laktlang ding lungkimpi a si ih ukawknak thuhla ah a hlan vekin mahte khuakhang lairel thei dinhmun si cio dingin an lungkim.


Curuangah February 12, 1947 ah ram dangdang a si mi Chin Hills, Kachin Hills, Shan States le Ministerial Burma (Burma Proper) in British kuthnuai ihsin zalennak latlang dingin Panglong lungkimnak cakhen an tuahsuaknak a si. 1947 February 12 Panglong lungkimnak cakhen hrambun in Chin Hills District cun Burma thawn komkhawm in 1948 January 4 ah British kuthnuai ihsin zalennak a ngah ve. Ziangruangah 1947 Panglong Conference ah Hakha, Falam le Tedim lawng in palai an rak thlah ti a si ahcun Chin Hills District ah himi Hakha, Falam le Tedim lawng an rak um ruangah a si. 


Himi cakhen hnu ih a suakmi ramkhel thuhla pawl cu tuih Ramkom Dinkhawm Ni hnu ih thu a si ruangah kan telh duh nawn lo pei. Panglong cakhen thawn pehpar in thuhmaihruai ih an nganmi “Chin, Kachin le Shan in Burma an komkhawm a si ahcun zalennak an ngah zaangzaang an zum” timi tongfang hi thupi zet a si ve. Ram dangdang a simi Chin Hills, Kachin Hills le Shan States in mahte khuakhang lairel theinak ukawknak tunghmun cing in Burma thawn zalennak ngah zaangzaang kan rak duh ve ruangah Panglong Lungkimnak Cakhen a suahnak a si.

Wednesday, 8 February 2023

CNF/A Nih Thantlang Palek Sakhan An Lak.

lung a hmui tuk hringhran 



Date.8.2.2023 Zan Suimilam 8.00pm ah Thantlang Palek Sakhan cu CNF/A nih an kah hna i an lak khawh.



 Ralhrang sakhan an lakmi ah meithal zun 40 leng an lak khawh pinah meithal dangdang le kuan tampi zong an lak hna.

Hi ralhrang sakhan an lak nak ah Lai Pasalțha pakhat nih ram le miphun caah a nunnak a pek.

Thursday, 2 February 2023

Nupi nih a silole Va le nih midang sinah phohpiantak timi kong.


 10.2.2007 ĺio ah ka hawipa nih an chungkhar kong a ka chimhmi asi, a hmaanmi a taktak asi.

Malaysia kan phak ka te asi i bia kan i ruah lengmang i a sining a ka chimhmi asi, Lai tlang ah aa theibalmi kan si lo, Malaysia kan ra khat i mah cun aa theimi kan si.

Kan nu hi kan khua ahcun aa dawh bik asi a pumrua a mui a hohmanh nih an tluk lo, Mizoram ah kuli ka va hlah karah pa dang a ka duh tak, fa pathum kan ngei cang,ruah lo tukin kan nu nih pa dang a ka dawitak cu ka celh bak lo.

Kan khua ahcun a nungcang kho kan si Caw Na Rang zong tampi kan ngei,kan nu nih pa dang a ka dawitak cun ka lung a fak tuk i keimah tein i thah hmanh ka lungah a chuak tawn sinain ka lung a fak tuk i Zu ka ding peng.

Kan ngeihmi sațil zong ka pawn dih hna kan inn zong ka pawn dih ka fale cu ka nule kapa nih an zoh hna i zeihmanh ka ruah khawhmi aum lo, vawlei nun hmanh ka zuam lo caan a tampi.

I si u silaw khua tli seh zam seh mah ahcun pa dang ka dawi sehlaw a poi lo ka zeihmanh a poi hnga lo,ka um lo kar i pa dang a ka dawitakmi hrimhrim cu ka ruah ah ka lung a fak tuk ka thin a hung tuk.

Zeihmanh ka ruah khawhmi aum lo,keimah bantukin a tuar vemi hi an um hnga maw tiah ka lungfak tukah khua a phunphun ka ruat, pasal tiah kaa lungsak hnik tawn i ka lungthin a fak tuk i kaa hnem ko bak lo.

Zeihmanh ngeihmi ka ngeih ti lo caah atu hi Malaysia kal ah kaa thawhnak asi, 2017 ah khan ruah lo pin kan i tong i tangka fang nga tein ka țhen law tiah a ka ti.

A hnuah a sining ka hal hna i a nun a rawk tuk cang sau a nung ti lai lo tiah an ka ti i ka ngaih a chia ngaingai, Covid-19 lio ah khan ka hawipa eidin cawknak ah Rm200 ka pek i va pe hna law silole cafang va cawk piak hna law ka ti.

Minung hi kan i duhdawt cukmak lio ah Nu nih pa dang an dawi, Pa nih Nupi dang an dawitak hna ahcun lungrawh in thih a fawi te nun rawh a fawi te, lungcan i pek bak le thinlung nuamhter bak a hau.